Ang Kahibulongang Uniberso

MGA 100 ka tuig sa miagi, nagtuo ang mga siyentipiko nga ang tibuok uniberso nasulod sa atong galaksiya, ang Milky Way. Apan sa katuigan sa 1900, tungod sa dagkong kauswagan sa astronomiya, pisika, ug teknolohiya, nadiskobrehan nga hilabihan diay ka dako ang uniberso. Ang ubang mga nadiskobrehan nakapaamgo kanato nga kita wala diay bili. Pananglitan, sa di pa dugayng katuigan naamgohan sa mga astronomo nga wala sila mahibalo kon unsay naglangkob sa kapin sa 90 porsiyento sa uniberso. Dugang pa, tungod sa maong mga diskoberiya, giduhaduhaan na sa mga siyentipiko ang ilang pagsabot sa mga balaod sa pisika mismo. Bisan kaniadto pa, may ingon na niini nga pagduhaduha.

Pananglitan, sa hinapos nga bahin sa katuigan sa 1800, may namatikdan ang mga eksperto sa pisika bahin sa gikusgon sa pagdagan sa kahayag. Ilang nahibaloan nga kon ibase sa nagtan-aw, permanente ang gikusgon sa dagan sa kahayag bisan unsa pa ka kusog ang dagan sa nagtan-aw. Apan daw dili tukma ang maong obserbasyon! Kini nga problema gihisgotan niadtong 1905 diha sa teoriya ni Albert Einstein bahin sa relativity, diin ang distansiya (gisangkaron), oras, ug gidasokon nalangkit sa usag usa. Dayon sa 1907, dihang misantop sa iyang hunahuna ang bag-ong ideya nga iyang gitawag ug “labing makalilipay nga ideya nga akong nahunahunaan sa tibuok nakong kinabuhi,” gitun-an pag-ayo ni Einstein ang iyang teoriya bahin sa relativity, nga iyang gipatik sa 1916. Niini nga ideya, gipatin-aw ni Einstein kon sa unsang paagi ang grabidad, wanang, ug oras nalangkit sa usag usa ug iyang gihashasag maayo ang ideya ni Isaac Newton bahin sa pisika.

Ang Nagkadako nga Uniberso

Sumala sa ebidensiya nga nabatonan niadtong panahona, nagtuo si Einstein nga ang uniberso dili mausab—dili modako ug dili usab mogamay. Apan niadtong 1929, gipamatud-an sa Amerikanong astronomo nga si Edwin Hubble nga ang uniberso nagkadako.

Gipatin-aw usab ni Hubble ang dugay nang wala masabti nga ideya bahin sa hanap apan pution nga mga lama-lama sa kalangitan magabii, nga iyang ginganlan ug mga nebula kay kini morag panganod sa gas tan-awon. Apan kini bang maong mga nebula anaa sa sulod o sa gawas sa atong galaksiya, sumala sa giingon sa astronomo nga si Sir William Herschel (1738-1822) sa Britanya kapig 100 ka tuig kanhi?

Sa unang pamanabana ni Hubble sa distansiya sa usa sa maong mga nebula, ang Great Nebula diha sa konstelasyon sa Andromeda, siya miingon nga ang distansiya diay niini nga nebula maoy usa ka milyon ka light year. Buot ingnon nga pwerte diay kining layoa gikan sa Milky Way, nga may diyametro nga 100,000 “lang” ka light year. Sa dihang gisukod ni Hubble ang gilay-on sa usa ka nebula ngadto sa ubang mga nebula, iyang nadiskobrehan  nga hilabihan diay ka dako ang uniberso mao nga nausab ang mga teoriya bahin sa astronomiya ug kosmolohiya. a

Wala madugay, naobserbahan ni Hubble nga nagkadako ang uniberso, kay iyang naobserbahan nga ang mga galaksiya nagkalayo gikan sa yuta. Namatikdan usab niya nga mas magkadako kini kon mas magkalayo. Ang maong mga obserbasyon nagpasabot nga mas dako ang uniberso karon kay kaniadto. Dihang gipatik ni Hubble ang iyang talagsaong diskoberiya sa 1929, namugna ang teoriya nga big bang nga mao konoy sinugdanan sa uniberso, nga nagpasabot nga ang uniberso nagsugod pinaagi sa usa ka dakong pagbuto mga 13 bilyones ka tuig kanhi. Apan tukionon pa kaayo ang uniberso.

Unsa ka Kusog ang Pagdako sa Uniberso?

Sukad sa panahon ni Hubble, ang mga astronomo naningkamot sa pagsukod sa tukmang gikusgon sa pagdako sa uniberso, nga gitawag ug “Hubble constant.” Nganong importante kaayo kini nga pagsukod? Kon makalkulo sa mga astronomo kon unsa ka kusog ang pagdako sa uniberso, ilang magamit ang maong kalkulasyon sa pagbanabana sa edad niini. Dugang pa, ang gikusgon sa pagdako mahimong dunay dakong epekto sa umaabot. Sa unsang paagi? Pananglitan, kon hinay kaayo ang pagdako sa uniberso, mahimong dag-on kini sa grabidad ug mabungkag! Apan kon kusog ra kaayo ang pagdako, ang uniberso mahimong modako hangtod sa hangtod ug anam-anam nga mahanaw.

Bisan tuod natubag ang pipila ka pangutana tungod sa mas tukmang mga pagsukod, duna pay ubang mga pangutana nga mitungha—mga pangutana nga nagkuwestiyon sa atong presenteng pagsabot bahin sa pisikal nga mga butang ug sa mga puwersa sa kinaiyahan.

Ang Dark Energy ug ang Dark Matter

Niadtong 1998, ang mga tigdukiduki nga nag-analisar sa kahayag gikan sa usa ka talagsaong matang sa supernova, o nagbuto nga bituon, nakakitag ebidensiya nga nagkakusog  gayod ang pagdako sa uniberso! b Sa sinugdan, nagduhaduha ang mga siyentipiko, apan nakakuha silag dugang ebidensiya bahin niini. Siyempre, gusto nilang tugkaron kon unsang matanga sa enerhiya ang nakapahinabo sa maong kusog nga pagdako. Una, kini naglihok nga daw nagkontra sa grabidad; ug ikaduha, kini wala motakdo sa ilang mga teoriya karon. Busa kining misteryosong matang sa enerhiya tukmang gitawag ug dark energy, ug kini mahimong naglangkob ug duolag 75 porsiyento sa uniberso!

Apan ang dark energy dili kay mao lang ang bugtong misteryosong butang nga nadiskobrehan di pa dugay. Ang laing misteryosong butang nga nadiskobrehan gikompirmar sa mga astronomo sa katuigan sa 1980 sa dihang ilang gisusi ang nagkalainlaing mga galaksiya. Kini nga mga galaksiya, lakip ang atong galaksiya, morag kusog kaayong nagtuyok aron dili magkabulag. Busa, dayag nga dunay laing matang sa pisikal nga butang nga naghawid kanila aron dili magkabulag. Apan unsa man kana? Kay wala may ideya ang mga siyentipiko, ila kining gitawag ug dark matter, kay kini dili mosuhop, mobuga, o mosabwag ug radyasyon. c Unsa ka daghang dark matter ang anaa sa kawanangan? Gipakita sa mga pamanabana nga kini mahimong naglangkob ug 22 porsiyento o kapin pa sa uniberso.

Hunahunaa kini: Sumala sa pamanabana karon, ang normal matter naglangkob ug mga 4 porsiyento sa uniberso. Ang duha ka wala pa matugkad nga mga butang—ang dark matter ug ang dark energy—daw maoy naglangkob sa nahibiling bahin. Busa, mga 95 porsiyento sa uniberso dako gihapon nga misteryo! d

Walay Kataposang Pagdiskobre

Ang siyensiya padayong nangitag tubag, apan kasagaran kon may matubag nga mga pangutana, may motungha na pod nga laing mga pangutana. Kini nagpahinumdom kanato sa maalamong pahayag nga narekord sa Bibliya diha sa Ecclesiastes 3:11. Kini mabasa: “Ang tanang butang . . . gihimo [sa Diyos] nga matahom sa panahon niini. Bisan ang panahong walay tino iyang gibutang sa ilang kasingkasing, aron ang tawo dili makatugkad sa buhat nga nahimo sa matuod nga Diyos sukad sa sinugdan hangtod sa kataposan.”

Siyempre, sa pagkakaron limitadong impormasyon lang ang atong makat-onan tungod sa kamubo sa kinabuhi, ug kadaghanan niini nga kahibalo puro pamanabana ug mahimong mausab. Apan temporaryo lang kini kay kabubut-on sa Diyos nga ang mga tawo magpuyo sa Paraisong yuta sa walay kataposan, diin kita makatuon sa iyang mga buhat hangtod sa hangtod ug sa ingon kita makabaton ug tinuod nga kahibalo.—Salmo 37:11, 29; Lucas 23:43.

Busa dili kita angayng mabalaka bahin sa ginaingon sa uban nga malaglag kono ang uniberso. Sa pagkatinuod, wala ra sa kumingking ang nahibaloan sa siyensiya, samtang ang Maglalalang nahibalo sa tanan.—Pinadayag 4:11.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 17]

TAN-AWA ANG KALANGITAN UG MAGMAPAUBSANON

Sa dihang ang karaang alagad sa Diyos mitan-aw sa punog bituon nga kalangitan, siya mibatig kataha sa Diyos, nga iyang gipahayag pinaagig balak. Ang Salmo 8:3, 4, nag-ingon: “Sa dihang makakita ako sa imong mga langit, ang mga buhat sa imong mga tudlo, sa bulan ug sa mga bituon nga imong giandam, unsa ba ang may-kamatayong tawo nga ikaw nagahunahuna man kaniya, ug ang anak sa yutan-ong tawo nga ikaw nagaatiman man kaniya?” Kon ang salmista mibatig kataha sa Diyos nga wala gani siyay teleskopyo o modernong kamera, nan labaw na ta!

[Diagram sa panid 18]

(Alang sa aktuwal nga porma, tan-awa ang publikasyon)

74% dark energy

22% dark matter

4% normal matter

[Picture Credit Line sa panid 18]

Background: Based on NASA photo

[Picture Credit Line sa panid 16]

Background: Based on NASA photo