Pagpaniid sa Kalibotan

◼ “Sa napulo ka katalagman nga mahitabo, siyam niana nalangkit sa klima. Ang narekord nga mga katalagman midoble gikan sa 200 ngadto sa kapig 400 matag tuig sulod milabayng 20 ka tuig.”—JOHN HOLMES, LUYO-LUYONG SEKRETARYO-HENERAL UG KOORDINETOR SA HUMANITARIAN AFFAIRS AND EMERGENCY SA UNITED NATIONS.

Tawhanong mga Katungod Alang sa mga Nitibo

Ang United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples, nga gipatuman niadtong 2007, gihubad na karon ngadto sa Maya ug Nahuatl nga mga pinulongan, ang duha sa labing gigamit nga mga pinulongan sa Mexico. “Labing menos 10 milyones ka tawo [sa Mexico] wala gayod mahibalo nga sila duna diay mga katungod,” nag-ingon ang mantalaang El Universal. “Busa kasagaran sila wala mahibalo nga sila mga biktima sa pagpangabuso.” Tungod sa paghubad niini nga deklarasyon, ang ilang mga katungod dili na matamakan.

Namaligya sa Ilang Pagkaulay

Ang magasing Newsweek Polska nagtaho nga nakurat ang mga sosyologo sa kaandam sa pipila ka batan-ong taga-Poland sa pagbuong sa ilang pagkaulay bugti sa salapi. “Nakaabot sa dalunggan sa mga batan-on nga ang tanan mahimong ibaligya,” nag-ingon ang sikologo nga si Jacek Kurzępa, sa University of Zielona Góra. Nagkadaghang batan-on ang namaligya sa ilang pagkaulay bisan diha sa Internet. Apan dako kaayo ang gibugti sa maong desisyon sa mga batan-on. “Kana nga desisyon dunay dakong epekto sa iyang kinabuhi ug sa iyang relasyon sa iyang kapikas sa umaabot,” nag-ingon si Kurzępa.

Dihay Dagkong mga Komunidad Kaniadto sa Amazon

Ang dagkong mga luna sa habagatang bahin sa Amazon nga gituohan nga wala pa mataaki ug tawo lagmit dunay dagkong mga komunidad kanhi nga “gilibotan ug tag-as nga mga paril.” Kini ang giingon sa mga antropologo nga nanukiduki sa Mato Grosso, Brazil. Sila nakadiskobre ug “pinarilang mga lungsod ug mga baryo” nga nalasang na ug moabot tingalig mga 30,000 ka kilometro kuwadrado. Ang gidak-on sa ubang mga lungsod maoy mga 60 ektaryas. Ang taho sa University of Florida, kansang mga antropologo maoy nakakaplag niini, nag-ingon nga ang maong mga lungsod “natukod niadtong mga tuig 1250 ngadto sa 1650, dihang ang mga kolonista nga gikan sa Uropa ug ang mga sakit nga dala nila halos nakapuo sa tanang molupyo niini.”

Mga Tanom Makatabang sa Pagpaayo sa Pasyente Human sa Operasyon

Dugay nang gituohan nga ang mga tanom makapamenos sa tensiyon, makapagaan sa gibati, ug makahupay sa gibating sakit sa pasyente. Napamatud-an kana sa di pa dugayng mga panukiduki. “Ang mga pasyente gibutang sa mga lawak sa ospital nga duna o walay mga tanom human maoperahi samtang nagpahiuli sa panglawas,” nag-ingon ang Science Daily. Ang mga pasyente diha sa mga lawak nga may mga tanom wala kaayoy gibating sakit, namenosan ang ilang pagtomar ug pangpahupay sa sakit, ug normal ang pagpitik sa kasingkasing ug ang presyur sa dugo, ug gitaho nga ang mga pasyente diha sa mga lawak nga may mga tanom mas nalipay sa ilang lawak kay niadtong gibutang diha sa lawak nga walay tanom. Mga 93 porsiyento sa mga pasyente miingon nga ang mga tanom mao ang “labing maayong” bahin sa ilang mga lawak.