Si Herodes nga Bantogan—Usa ka Batid nga Magtutukod

KAPIG mga 2,000 ka tuig kanhi, siya nagmando ug mga tulo ka dekada. Siya nagmando sa Judea ug sa pipila ka dapit palibot niini. Siya nailhan sa kasaysayan ingong Herodes nga Bantogan.

Si Herodes kasagarang mahinumdoman ingong mamumuno, dili lang sa iyang mga pamilya kondili sa inosenteng mga bata usab. Sa dihang gisultihan siya sa mga astrologo gikan sa Sidlakan nga natawo ang umaabot nga hari, nagpatuso-tuso si Herodes nga iyang pasidunggan ang bata. Iya silang gisugo sa pagpangita sa bata ug sa pagpahibalo kaniya. Apan sa dihang gipasidan-an sa Diyos ang mga astrologo sa dili na pagbalik ngadto kaniya, gipapatay ni Herodes ang tanang batang lalaki nga nag-edad ug dos anyos paubos didto sa Betlehem, ang siyudad diin nakit-an sa mga astrologo si Jesus, ug maingon man sa kanait nga mga lugar.—Mateo 2:1-18.

Apan una pa niini, si Herodes naangayan sa kadaghanan tungod sa iyang talagsaong mga proyekto sa pagpanukod. Siya nakatukod ug mga templo, ampiteatro, estadyum, ug mga latayan sa tubig, maingon man mga palasyo nga nagsilbing kuta nga dunay nindot kaayong mga kaligoanan. Talagsaon gayod ang iyang mga proyekto—bisan alang sa mga inhenyero karon nga nanukiduki niining lugara.

Mipili si Herodes ug maayo kaayong lokasyon ug iyang gipaangay ang mga tinukod sa porma sa yuta. Ang bungbong ug kisame sa iyang mga palasyo dunay maanindot nga mga dibuho ug hinaklapag yeso nga mga dayandayan, ug ang salog punog disenyo. Nagpatukod usab siya sa Judea ug mga kaligoanan nga samag estilo sa Roma, nga may mainit-init nga mga lawak ug may heater ilalom sa salog. Siya nagtukod usab ug mga siyudad, nga ang usa niini dunay pantalan.

Cesarea—Usa ka Dunggoanang Siyudad

Sa Cesarea, si Herodes nagtukod ug dunggoanan nga usa sa kinadak-an panahon sa pagmando sa Roma. Ang gidak-on niini nakapahingangha sa mga arkeologo. Kini nga dunggoanan mahimong kadunggoan ug ginatos ka barko, nga nagpakita nga ang Cesarea kaniadto maoy sentro sa negosyo sa nagkalainlaing mga nasod.

Ang mga pantalan ug mga panagang sa balod gitukod pinaagi sa labing modernong teknik sa maong panahon. Apan ang mga eskolar nga nagtuon niini naglibog kon giunsa sa mga trabahante sa pag-alsa sa dagko kaayong mga bloke nga mosukod ug mga 15 por 3 metros por 3 metros nga gihubit sa Hudiyo nga historyano nga si Flavius Josephus. Sa panahong dili pa dugay, nakit-an sa mga mananalom nga semento diay ang mga bloke nga gigamit ni Herodes. Aron matukod ang pantalan ug mga panagang sa balod, gibubo sa mga trabahante ang semento diha sa kahoy nga hulmahan ug dayon gilunod ug giplastar kinig maayo aron dili matarog.

Ang maayong pagkaplano nga dunggoanang siyudad dunay templo nga gipahinungod kang Cesar Agosto, dunay palasyo, estadyum nga makapalingkod ug 4,000 ka tawo, ug dunay mga imburnal. Ang mga latayan ug mga tunel giagosan ug tubig paingon sa Cesarea gikan sa mga tubod sa Mount Carmel nga halos sayis kilometros ang gilay-on.

Ang Jerusalem ug ang Templo ni Herodes

Ang kinanindotan sa mga proyekto ni Herodes mao ang templo nga iyang gitukod sa Jerusalem. Ang orihinal nga templo diha sa Jerusalem gitukod ni Haring Solomon diin ang plano nga gihatag sa iyang amahan nga si David alang niini  maoy gikan sa Diyos. (1 Hari 6:1; 1 Cronicas 28:11, 12) Kana nga templo gilaglag sa mga Babilonyanhon paglabay ug mga 420 ka tuig, ug paglabayg mga 90 ka tuig, kini napulihan ug dili kaayo luho nga bilding nga gitukod ni Gobernador Zorobabel sa Juda.

Mahitungod sa templo nga gitukod ni Herodes sa Jerusalem, si Josephus nagsulat: Ang “bungbong niini hinaklapan ug bulawan, ug inigsubang sa adlaw kini sama ka sulaw sa sidlak sa adlaw nga dili makatan-aw ug dugay ang motutok niini. Kon tan-awon sa layo daw bukid kini nga naputos sa niyebe kay ang ubang bahin niini nga wala mahaklapig bulawan puti kaayo.”

Libolibong tawo ang nagtrabaho sa mga paril sa templo, nga ang kasadpang bahin niini maoy mga 500 metros ang gisangkaron. Ang dagkong bato gimontar nga wala isemento. Ang usa motimbang ug halos 400 ka tonelada ug “walay sama niining gidak-ona ang makita bisan diin niadtong panahona,” miingon ang usa ka eskolar. Dili ikahibulong nga nahingangha ang mga tinun-an ni Jesus! (Marcos 13:1) Ang Temple Mount mao ang kinadak-ang hinimog tawo nga bukid-bukid niadtong panahona nga pinarilan. Masulod niini ang kapin sa 25 ka dulaanag potbol sa Amerika!

Si Herodes maoy nagpatukod sa ubang mga bilding sa Jerusalem. Ang usa niini mao ang kuta sa Antonia, nga sumpay sa templo nga gitukod una pa niini. Si Herodes nagpatukod usab ug palasyo, maingon man tulo ka torre nga gitukod diha sa entrada sa siyudad.

 Samaria ug Jerico

Nadawat ni Herodes ang karaang siyudad sa Samaria ingong gasa gikan kang Agosto Cesar ug ginganlan kini ni Herodes ug Sebaste. Nagtukod siyag daghang bilding sa pagpatahom sa siyudad, lakip niana ang usa tingali ka estadyum nga gilibotan ug linging mga poste. Nagpatukod usab siya ug daghang bilding nga nindot kaayog mga dibuho.

Ang Jerico nahimutang mga 250 metros ubos sa lebel sa dagat sa Jordan Valley nga kasarangan ang klima. Kini moabot ug mga 1,000 ka ektarya ug sama kinig usa ka tanaman nga siyudad. Si Herodes nagtukod dinhi ug palasyo para sa tingtugnaw. Iyang gisumpay ang tulo ka palasyo ug gihimo niyang dako kaayong puy-anan, nga ang matag bilding dunay dakong sala, mga kaligoanan, tanaman, ug mga swimming pool. Dili ikahibulong nga mas gusto siyang mopuyo sa Jerico panahon sa tingtugnaw!

Talagsaong mga Palasyo nga Nagsilbi Usab nga Kuta

Dugang pa, si Herodes dunay laing kaestaran panahon sa tingtugnaw. Siya nagtukod ug kuta sa patag nga taluktok sa bukid nga nailhang Masada, nga kapin sa 400 metros ibabaw sa Dead Sea. Nianang dapita, siya nagtukod ug nindot, tulo ka hunta-hunta nga palasyo nga dunay balkon ug dagkong kaligoanan, ug dunay laing palasyo nga may kaligoanan nga sama nianang sa Roma nga may mga tubo diha sa bungbong nga magpainit sa tubig ug may kasilyas nga mapatabanan ug tubig ang hugaw!

Diha sa init nga desyerto, si Herodes nagtukod ug dapit nga kapahulayan. Iya kining gibutangan ug daghang pondohanag tubig nga kasudlan ug mga 10,500,000 ka galon. Sanglit ang kuta dunay saloranan ug pondohanag tubig sa ulan, may igo-igong tubig alang sa mga pananom ug sa mga swimming pool ug dagkong kaligoanan.

Laing talagsaong proyekto ni Herodes mao ang iyang palasyo sa Herodium nga nagsilbi usab nga kuta, nga nahimutang sa dakong bungtod nga mga singko kilometros sa habagatang sidlakan sa Betlehem. Kini dunay duha ka pangunang bahin: ang Upper Herodium ug ang Lower Herodium. Sa Upper Herodium nagbuntaog ang dakong palasyo nga dunay lima ka andana nga torre sa sidlakan nga karon kagun-oban na. Sa duha ka tuig nga milabay gibalita sa nagkalainlaing nasod nga nakaplagan ang lubnganan ni Herodes sa ibabawng bahin sa Herodium, nga nag-ingon nga nagpamatuod kini sa gireport ni Josephus sa unang siglo bahin sa prosesyon sa paglubong ni Herodes didto.

Ang Lower Herodium dunay daghang bilding nga sumpay sa palasyo ug may mga opisina. Sa kinataliwad-an niini mao ang tanaman nga samag dagway sa tanaman sa Romano nga may dako kaayong swimming pool nga gilibotan ug linging mga poste ug duna pay isla-isla sa tunga. Ang pool maoy doble sa gidak-on sa Olympic pool karon. Nagsilbi kining pondohanag tubig, apan kalangoy-langoyan usab kini ug kalawigag sakayan. Ang tubig gipaagos diha sa latayan sa tubig nga naggikan sa usa ka tubod nga lima ka kilometros ang gilay-on.

Sa mga katuigang miagi usa ka bisita miingon bahin niining dapita: “Sa sidlakan, among makita ang Dead Sea. Sa among atubangan mao ang kamingawan sa Judea diin dinhi nagtago si David dihang gigukod siya ni Saul. Sa pagkakita namo niining bukiron nga kamingawan, among nasabtan nga suheto gayod siya niining dapita sukad pa sa pagkabata kay nakaikyas man siya gikan kang Saul. Nagtuo usab kami nga samtang nagbantay siya sa iyang mga karnero, tingali nagsigeg katkat si David niining bukira aron sa pagtan-aw sa nindot kaayong talan-awon sa ubos.”

Daghan kaayong libro ang nasulat bahin sa mga proyekto ni Herodes sa pagpanukod. Daghan ang namanabana kon unsay iyang tuyo sa pagpanukod niining tanan. Ang uban miingon nga kini maoy para sa iyang kaugalingong kadungganan o sa pagpalana-lana sa ubang mga politiko. Bisag unsa pay iyang motibo, kining mubong sumaryo nagpamatuod nga si Herodes nga Bantogan, gawas sa iyang pagkadiktador, maoy usa ka batid nga magtutukod.

 [Hulagway sa panid 25]

CESAREA

Dibuho sa pintor

[Hulagway sa panid 25]

PALASYO SA JERUSALEM

Modelo

[Hulagway sa panid 25]

TEMPLO NI HERODES

Modelo

[Hulagway sa panid 26]

MASADA

Kagun-oban sa palasyo

[Credit Line]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Hulagway sa panid 26]

HERODIUM

Dibuho sa pintor

[Picture Credit Lines sa panid 25]

Caesarea: Hiram Henriquez/National Geographic Stock; Palace: Courtesy of Israel Museum, Jerusalem, and Todd Bolen/Bible Places.com