Mga Ginikanan—Tudloi ang Inyong mga Anak

“Kaniadto mabalaka lang kita sa sobrang pagtan-awg TV. Karon duna nay mga video game, kompiyuter ug mga cellphone. Sobra kaayo kini para sa mga bata ug tungod niini makabaton silag mga simtoma sama nianang sa adik . . . Ang ilang utok maanad sa hilabihan ka daghang madungog ug makita—ug kon wala kini, sila maglibog kon mag-unsa sila.”—Mali Mann, M.D.

KITA nagkinabuhi sa usa ka kalibotan nga moderno na kaayog teknolohiya sa komunikasyon. Daghang batan-on dili makalakaw kon walay media player o cellphone. Samtang kini ug ang uban pang mga gamit mas nagkamoderno, mas daghag gamit ug dili kaayo mahal, ang pagdagsang sa teknolohiya sa komunikasyon makahatag lang ug dugang problema sa mga ginikanan sa pagdumala, pagbansay, ug pagdisiplina sa ilang mga anak.

Kining mga problemaha masulbad kon himoon sa mga ginikanan ang duha ka hinungdanong mga butang. Una: Dawata nga tinuod ang giingon sa Bibliya diha sa Proverbio 22:15: “Ang tanang bata buangbuang, apan ang pagbadlong makapabag-o kanila.” (Contemporary English Version) Ikaduha: Hibaloi nga ang teknolohiya dunay maayo ug dili maayong impluwensiya diha sa mga bata, ug paningkamoti nga mahimo kining maayong impluwensiya.

Pagsugod ug Sayo!

Diha sa daghang panimalay, ang TV maoy unang pagsinati sa bata maylabot sa teknolohiya. Gani, ang TV sagad nahimong yaya sa bata. Apan nagtuo ang mga eksperto sa pangutok nga ang linghod pa kaayong mga bata nga patan-awon ug TV ug sobrang makatan-aw niini dili na ganahang maglihok-lihok, dili na mahibalo kon unsay tinuod ug dili tinuod, makabatog mga problema sa emosyon, ug mahimong linga sa klase. Ang ubang mga bata, matod pa ni Dr. Mali Mann, “masaypan pagdayagnos nga dunay Attention Deficit Disorder [ADD] o Attention Deficit Hyperactivity Disorder [ADHD], o dunay bipolar disorder.” Busa, ang ubang mga espesyalista nagsugyot nga ang mga bata nga wala pay dos anyos dili patan-awon ug TV.

“Importante kaayo nga ang mga anak masuod sa ilang mga ginikanan sa unang mga tuig sa ilang kinabuhi,” nag-ingon ang tigpamaba sa American Academy of Pediatrics nga si Dr. Kenneth Ginsburg. Ang mga ginikanan ug mga anak magkasuod kon sila makigsulti ug makigdula kanila ug ila silang basahan. Ug sama sa nahibaloan sa daghang ginikanan, ang mga bata nga basahan kanunay mahimong himasa, nga usa ka maayong hiyas.

Tingali para sa milyon-milyong kabataan importante nga mahibalo sila bahin sa kompiyuter ug sa nalangkit nga mga teknolohiya. Apan kon makamatikod ka nga ang imong mga anak nalinga na pag-ayo sa kompiyuter, sa mga dula sa kompiyuter, sa Internet, ug sa susama niini, maayo nga imong pukawon ang ilang interes sa ubang mga butang. Sa unsang paagi? Patun-a sila sa pagbuhat-buhat ug ginagmayng mga butang o sa pagtugtog ug instrumento sa musika—bisan unsa nga walay kalabotan sa elektronikong mga gamit, nga makapainteres ug makapadasig.

Ang usa ka pinili nga kalihokan tingali dili kay para panglingaw lang. Tingali kini makatabang usab sa imong anak aron siya mahimong mapailobon, determinado, mapugnganon sa kaugalingon, ug mamugnaon—mga hiyas nga hinungdanon aron magmalamposon sa kinabuhi, diin ang mga solusyon sa mga problema dili makuha pinaagi sa paggamit lamang ug kompiyuter.

Ang mga Anak Nagkinahanglag “Kaalam ug Gahom sa Pangatarongan”

Sa Bibliya, ang mga hamtong ug mga kabataan gidasig sa pag-ugmad sa ilang “gahom sa pagpangatarongan,” o katakos sa paghunahuna. (Roma 12:1; Proverbio 1:8, 9; 3:21) Kini makatabang kanato sa pag-ila dili lamang sa husto ug sayop kondili sa kon unsay maalamon ug dili maalamon. Sa  pag-ilustrar, dili daotan ang paggugol ug daghang panahon sa pagdulag mga dula sa kompiyuter o sa pagtan-awg TV, apan maalamon ba kini? Dili usab daotan ang pagpalit ug modernong elektronikong mga gamit, apan maalamon ba kini? Nan, unsay imong himoon aron ang imong mga anak mahibalo sa paghimog maalamong mga desisyon bahin niini?

◼ Ipatin-aw ang mga kapeligrohan. Kon bahin sa teknolohiya ug sa Internet, ang mga bata tingali dali kaayong makakat-on, apan kulang silag kaalam ug kasinatian, ug sila inosentehon. Busa tudloi sila kon unsay mga kapeligrohan ug kon unsaon paglikay niana. Pananglitan, hisgoti ang bahin sa mga social network. Sa pagkatinuod, diha niini nga mga network mapaila sa mga batan-on kon kinsa sila ug dinhi usab sila makahimamat ug ubang mga batan-on, apan kini nga mga network ginasusi usab sa mga mahilayon ug katuyoan ug sa uban nga daotag tuyo. a (1 Corinto 15:33) Busa tudloan sa maalamong mga ginikanan ang ilang mga anak sa dili pagbutang ug personal nga mga impormasyon diha sa Internet. b

Siyempre, ang mga bata dunay katungod sa pagbaton ug pribasiya depende sa ilang kahamtong. Apan kay ginikanan, duna kay hinatag sa Diyos nga awtoridad ug responsibilidad sa pagbansay ug pagdumala sa imong mga anak. (Proverbio 22:6; Efeso 6:4) Hinaot nga ilang isipon ang imong gipakitang kabalaka, dili ingong pagpanghilabot, kondili ingong pagpasundayag sa imong kinasingkasing nga pagmahal.

“Apan,” tingali moingon ka, “unsaon nako pagtabang sa akong mga anak kon wala akoy hanaw bahin sa ilang mga gamit?” Aw nganong dili ka magtuon sa paggamit niini? Si Melba, nga kapin nag 90 ang edad, nakakat-on sa paggamit ug kompiyuter sa nag-edad na siyag kapin sa 80. Siya miingon: “Sa una nakong paggamit niini hapit nako kining ilabay. Paglabay ug pipila ka bulan nakakat-on ra ako sa paggamit niini lakip sa pag-e-mail ug uban pa.”

◼ Limitehi ang imong anak sa paggamit ug elektronikong mga gamit. Kon ang imong anak magyampungad sa pagtan-awg TV, pag-Internet, o pagdulag mga dula sa kompiyuter, paghatag ug balaod kon kanus-a ug kapila sila makagamit niining mga butanga. Mahimong makatabang kini sa imong anak sa pagpabili sa prinsipyo sa Bibliya: “Adunay tinudlong panahon alang sa tanang butang.” Sa ato pa, adunay panahon alang sa pamilya, panahon alang sa mga higala, panahon sa paghimog homwork, panahon sa pagkaon, panahon sa pag-ehersisyo, ug uban pa. (Ecclesiastes 3:1) Ang makataronganong mga balaod nga hugot nga ipatuman makapalig-on sa pamilya ug makatabang sa mga anak sa pag-ugmad ug maayong pamatasan, sa pagpakitag konsiderasyon sa uban, ug sa pagkamahigalaon.

Diha sa kataposang artikulo niini nga seryal, atong tan-awon ang pipila ka prinsipyo nga makatabang kanatong tanan—hamtong man o bata—sa paggamit sa teknolohiya sa maalamon ug madaginotong paagi.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 7]

Ang mga bata kinahanglang iladlad sa lainlaing mga kalihokan aron sila makakat-on sa pagpailob ug sa pagkahimong determinado