Tan-awa ang Ngalan sa Diyos Didto sa Denmark
Tan-awa ang Ngalan sa Diyos Didto sa Denmark
MATAG tuig, daghan sa libolibong turista nga mobisita sa Copenhagen makuratan dihang makakita sa ngalan sa Diyos nga Jehova, o sa Hebreohanong pagkasulat niini, יהוה, nga nakulit diha sa mga kastilyo ug ubang mga bilding sa sulod o sa palibot sa kaulohan. a Pananglitan, sa sentro sa siyudad, makita sa ganghaan sa Dockyard Church (Holmens Kirke) ang ngalan sa Diyos sa dagkong mga letra nga bulawan. Ang ngalan makita usab sa likod sa ganghaan diha sa usa ka plake nga pinetsahan ug 1661.
Duol sa Dockyard Church nagbarog ang bilding nga gitawag ug Round Tower (Rundetårn). Makita diha sa paril ang ngalan sa Diyos nga nasulat sa dagkong Hebreohanong mga letra nga maoy bahin sa mga pulong sa usa ka karatula sa Latin nga pinulongan. Kon hubaron, kini ang mabasa: “Hinaot tugahan ni Jehova ug hustong doktrina ug hustisya ang kasingkasing ni King Christian IV.” Nganong nabantog kaayo ang ngalan sa Diyos didto sa Denmark?
Ang Protestanteng Repormasyon ug ang Paghubad sa Bibliya
Ang pangunang hinungdan kon nganong mikaylap ang paggamit sa ngalan sa Diyos maoy tungod sa Protestanteng Repormasyon. Gitun-an pag-ayo sa mga Repormador sa Uropa nga sama kang Martin Luther, John Calvin, ug Huldrych Zwingli ang Bibliya ug ang orihinal nga pinulongan niini—ang Hebreohanon, Aramaiko, ug Koine o komon nga Grego. Tungod niini, sila nasinati sa personal nga ngalan sa Diyos. “Ang ngalang Jehova . . . iya lamang sa matuod nga Diyos,” matod pa ni Martin Luther diha sa usa ka sermon.
Bisan pa niana, sa dihang gihubad ni Luther ang Bibliya sa Aleman nga pinulongan, iyang gisunod ang dili kasulatanhong tradisyon sa paghubad sa ngalan sa Diyos ingong “Ginoo” o “Diyos,” nga naggamit ug mga titulo, dili ang ngalan sa Diyos. Dayon gihangyo ni Luther ang iyang kauban nga si Johannes Bugenhagen, sa paghubad ug usa ka bersiyon sa Bibliya ni Luther sa Low German, ang pinulongan sa amihanang Germany ug sa habagatang Denmark. Diha sa pasiuna sa 1541 nga edisyon ni Bugenhagen (ang unang edisyon gipatik niadtong 1533), daghang beses niyang gihisgotan ang ngalan sa Diyos, nga naglakip niining mga pulonga: “Jehova ang balaang ngalan sa Diyos.”
Sa 1604, usa ka teologo nga ginganlag Hans Paulsen Resen nakigsulti kang King Christian IV bahin sa mga sayop diha sa Danish nga hubad sa Bibliya ni Luther. Dayon nangayog permiso si Resen sa paghimog bag-ong hubad nga gibase sa orihinal nga Hebreohanon ug Gregong mga teksto. Siya gitugtan. Diha sa nota sa Genesis 2:4, si Resen misulat nga si “Jehova” mao “ang Supremong Persona, ang bugtong nga Ginoo.” b
Sa dihang nabantog ang ngalan sa Diyos, anam-anam kining makita diha sa publikong mga dapit. Pananglitan, niadtong 1624, human mahimong obispo si Hans Paulsen Resen, siya nagsugo sa pagbutang ug usa ka plake diha sa Bronshoj Church. Sa ibabawng bahin sa plake, nakulit sa bulawan ang ngalan sa Diyos nga Jehova. Dugang pa, gilakip ni Resen diha sa iyang pirma ang mga pulong “Si Jehova nagtan-aw” diha sa kadaghanan sa iyang mga sinulat ingong obispo.
Sa hinapos nga bahin sa ika-18ng siglo, ang Alemang hubad sa Bibliya ni Johann David Michaelis gipatik sa Danish nga pinulongan. Daghang beses usab makita ang ngalan sa Diyos niini nga Bibliya. Sa susama, sa ika-19ng siglo, ang maghuhubad sa Bibliya nga si Christian Kalkar ug ang uban pa naggamit sa ngalan sa Diyos diha sa kadaghanang dapit diin kini makita sa orihinal nga teksto. Dayon sa 1985, giluwatan sa mga Saksi ni Jehova ang Bag-ong Kalibotang Hubad sa Balaang Kasulatan sa Danish nga pinulongan. Ang mga mahigugmaon sa Bibliya nalipay sa pagkakita sa ngalang Jehova sa kapin sa 7,000 ka beses diha sa maong hubad.
Si Jesu-Kristo miingon diha sa pag-ampo ngadto sa Diyos: “Gipadayag ko ang imong ngalan.” (Juan 17:6) Ug diha sa iyang sulondang pag-ampo, nga gitawag usab ug Amahan Namo, si Jesus miingon: “Pagabalaanon unta ang imong ngalan.” (Mateo 6:9) Sumala sa gipakita sa kasaysayan sa relihiyon sa Denmark, gihatagan ug dakong importansiya kining mga pulonga sa ubay-ubayng mga tawo.
[Mga footnote]
a Kining upat ka letra, nga gitawag ug Tetragrammaton, maoy mga konsonante ug basahon gikan sa tuo pawala. Kini kasagarang gihubad nga YHWH o JHVH. Sa karaang panahon, ang mobasa maoy modugang ug mga bokales, nga sama sa magbasa karon ug pinamubo nga mga pulong.
b Makita diha sa Genesis 2:4 ang unang paghisgot sa ngalan sa Diyos diha sa orihinal nga teksto sa Balaang Bibliya. Kanang ngalana, nga makita ug mga 7,000 ka beses sa orihinal nga teksto, nagkahulogan ug “Siya ang Nagapahinabo,” busa nagpaila kang Jehova ingong ang Usa kansang katuyoan matuman gayod. Kon unsay iyang isulti kini mahitabo gayod.
[Kahon/Hulagway sa panid 25]
SI TYCHO BRAHE UG ANG NGALAN SA DIYOS
Niadtong 1597, ang iladong astronomo nga taga-Denmark nga si Tycho Brahe mibiya sa iyang yutang natawhan dihang nagkabingkil sila sa mga opisyales sa Denmark ug ni King Christian IV. Diha sa usa ka panamilit nga balak alang sa Denmark, si Brahe misulat diha sa Latin nga pinulongan: “Magmaluloton kanako ang mga tawo sa ubang mga nasod kay kini ang kabubut-on ni Jehova.”
[Hulagway sa panid 24, 25]
Ang ganghaan sa Dockyard Church
[Hulagway sa panid 24, 25]
Ang Round Tower
[Hulagway sa panid 25]
Si Hans Paulsen Resen
[Hulagway sa panid 25]
Gihisgotan ni Johannes Bugenhagen ang ngalan sa Diyos diha sa iyang pasiuna sa bersiyon sa Bibliya ni Luther sa Low German, 1541
[Picture Credit Line sa panid 25]
Hans Paulsen Resen and Tycho Brahe: Kobberstiksamlingen, Det Kongelige Bibliotek, København