Ayroplano

DUGAY nang pangandoy sa tawo ang paglupad. Apan ang lawas sa tawo walay igong kusog aron makalupad. Niadtong 1781, si James Watt nakaimbentog makinang gipaandar pinaagig alisngaw (steam engine), ug niadtong 1876, gigamit ni Nikolaus Otto ang maong ideya sa paggama ug mas modernong makina (internal-combustion engine). Busa posible na ang paghimog ayroplano. Apan kinsa may mogama niana?

Sa bata pa ang magsoong si Wilbur ug Orville Wright nakakat-on sila sa pagpalupad ug tabanog, ug sukad niadto pangandoy na nila nga makalupad. Sa ulahi, naugmad nila ang ilang abilidad sa pagdisenyo pinaagi sa paggamag bisikleta. Nakita nila nga aron makalupad, kinahanglang maghimo silag sakyanan sa kahanginan nga makontrolar. Kay kon dili kana makontrolar, sama kanag bisikleta nga dili maliko-liko. Naniid si Wilbur sa mga salampati nga naglupad, ug iyang namatikdan nga ang maong mga langgam mokiling sa dihang moliko, sama sa ginahimo sa usa ka siklista. Siya mihinapos nga ang mga langgam makaliko ug makapanimbang pinaagi sa pagpiko sa ilang mga pako. Tungod niini, nakaideya siya nga sundogon ang pako sa langgam sa paggamag pako sa ayroplano.

Niadtong 1900, si Wilbur ug Orville nakagamag sakyanan sa kahanginan o glider nga ma-adjust ang pako aron kana makaliko. Sa primero, ila kanang gipalupad nga samag tabanog, ug sa ikaduhang higayon duna nay tawo nga nagkontrolar sakay niana. Ilang nadiskobrehan nga sa dihang naglupad ang glider, kinahanglang makontrolar ang pagtaas ug pag-ubos, pagkiling sa mga pako, ug pagliko sa wala o tuo. Ugaling lang, ang ilang nahimong pako dili makadaog sa kaha, busa naggama silag wind tunnel o dakong lawak diin ilang testingan ang lainlaing disenyo sa mga pako pinaagi sa pagpabugag kusog nga hangin. Ingong resulta nakita nila kon unsa ang kinamaayohang porma, gidak-on, ug anggulo sa pako nga ilang gamiton. Niadtong 1902, maayo na kaayo silang mokontrolar sa ilang bag-ong glider samtang naglupad. Puwede na ba nila kanang taorag makina?

Kinahanglang maghimo una silag makina. Sa tabang sa ilang natun-an didto sa wind tunnel, nakadisenyo silag sabad. Sa kataposan, niadtong Disyembre 17, 1903, ilang gipaandar ang makina nga ilang gihimo, mituyok ang mga sabad, ug ang ayroplano inanayng mikawan sa bugnawng hangin. “Natuman ra gayod ang dugay na namong pangandoy—ang paglupad,” matod ni Orville. Ang magsoon nainila sa tibuok kalibotan. Apan nganong nakahimo man sila sa paglupad? Siyempre, tungod kay sila naniid sa kinaiyahan.

[Hulagway sa panid 4]

Ang Wright Flyer sa North Carolina, U.S.A. niadtong 1903 (dili aktuwal nga hulagway)