Nagsanga-sanga nga mga Tunel sa Odessa

MILIKI ang bag-o pang gipalitadahang bungbong sa usa ka apartment nga bag-o pang giayo. “Ang mga tunel gyod ang nakaingon kon nganong mihirig ang among apartment,” mireklamo ang tag-iya.

Bisag unsay problema—madaot ang mga tubo sa tubig o malusno ang karsada—ang mabasol mao ang mga tunel ilalom sa nindot nga siyudad sa Ukraine, ang Odessa, duol sa Black Sea. Gituohan nga ang maong mga tunel moabot ug mga 2,500 kilometros ang gitas-on, ug lagmit mao ang kinadak-an sa tibuok kalibotan.

‘Ngano kahang gihimo ang maong mga tunel?’ kami nakapangutana. ‘Unsay kapuslanan niini alang niadtong nagpuyo sa siyudad?’ Natubag kini nga mga pangutana sa dihang misuroy mi sa maong mga tunel.

Misulod Kami sa Tunel

Ang among bus milarga gikan sa estasyon sa tren sa Odessa ug kauban namo ang grupo sa mga bakasyonista ug mga estudyante nga naghinamhinam nang mosulod sa tunel. Sa among pagbiyahe, ang among tour guide nag-asoy bahin sa kasaysayan sa maong mga tunel.

Nasayran namo nga niadtong katuigan sa 1830 gisugdan pagkalot ang maong mga tunel sa dihang ang siyudad nanginahanglag barato ug abundang materyales alang sa konstruksiyon. Ilalom sa siyudad anaay daghang gaan, lig-on, ug dalag nga mga limestone. Ang pagtabas ug mga bato nahimong maayo kaayong negosyo sa nagkadakong siyudad. Sa dihang gihakot sa mga minero ang mga limestone, ang gigikanan niana napormag mga tunel.

Wala tuyoa sa mga minero nga magsanga-sanga ang mga tunel sa ilalom sa siyudad. Miabot ug kapig 35 metros ang giladmon sa maong mga tunel. Usahay kapila magtagbo ang mga tunel sa lainlaing giladmon. Hunongan na nilag kalot ang usa ka tunel kon wala nay limestone ug magkalot na usab silag bag-o hangtod nga kining nagsanga-sanga nga mga tunel naabot na sa gawas sa siyudad.

Wala madugay, miabot kami sa Nerubaiske, nga usa ka gamayng baryo sa amihanan sa Odessa. Dayon nakakita mig pader nga limestone nga may dakong puthaw nga ganghaan. Mao na diay kadto ang entrada sa tunel. Giingnan mi sa among tour guide: “Manulod kita sa tunel nga gigamit sa mga tawong nagsuportar sa Sobyet panahon sa Gubat sa Kalibotan II. Makita nato kon unsay ilang kinabuhi kaniadto  panahon sa gubat.” Sumala pa sa eksperto sa mga tunel nga si Andriy Krasnozhon, dihay mga tawong nagpuyo dinhi sulod sa 13 ka bulan.

“Daghan ang nagpuyo kaniadto sa lainlaing bahin sa mga tunel. Dihay mga bandido, pirata, ug mga kagiw tungod sa politika. Silang tanan managsama rag kahimtang dinhi,” miingon ang tour guide.

Misulod mi sa ngiob nga agianan ug mingitngit ang among palibot. “Kini nga mga tunel dili lamang mga tagoanan kondili daghan usab kinig kagamitan aron komportable kining puy-an,” matod pa sa among tour guide. “Dihay lawak diin ang mga lalaki magdulag dama, chess, ug domino, nga kandila ray suga. Diha sa tunel naghimo silag mga kuwarto sa mga lalaki ug babaye. Diha sa matag kuwarto ilang buhoan ang bungbong ug hapinag dagami aron magsilbing katulganan. Duna usay usa ka seksiyon sa tunel nga gihimong ospital nga dunay mga katre ug kuwarto nga operahanan. Ang mga babaye magluto diha sa sug-ang nga gama sa dalag nga limestone, ug duna kanay panghaw nga mogawas sa laing tunel sa ibabaw.”

Ang kisame sa tunel nga among gisudlan samag dako nga espongha, galing lang gahi kini kon hikapon. Makita pa diha sa bungbong ang mga tinabasan sa gikuhang bloke sa mga bato. Ang mga bungbong morag liha kon hikapon. “Kon kadtong namuyo dinhi mogawas sa ibabaw, mag-ilis sila kay basig masimhotan sila sa mga German,” matod pa sa among tour guide. “Tungod sa kaumog sa sulod sa tunel mamilit sa sinina ang baho niana.”

“Ang lain pang nakapatalagsaon sa kinabuhi sulod sa tunel mao ang hilabihang kangitngit,” miingon ang tour guide. Iyang gipalong ang suga ug pwerte gyong ngitngita. “Usahay dili sila mahimong magdagkot ug lamparilya,” sumala niya. Samtang nangapkap kami diha sa mga bungbong, siya miingon: “Ang tingog suhopon sa mga bato, busa kon masaag ka, wala gyoy makadungog bisag unsaon pa nimog singgit.” Maayo na lang kay iyang gipasigag balik ang suga!

“Ang mga guwardiya dinhi magpulihanay matag duha ka oras, kay kon magdugay ang guwardiya sa sulod diin ngitngit kaayo ug pwerte ka hilom, mora siyag dunay madunggang mga tingog diha sa iyang hunahuna,” siya miingon. Dihay usa ka buho sa kisame sa tunel nga among gisudlan ug malili namo ang lain pang tunel sa ibabaw. ‘Asa kaha ang entrada niadto? Asa kaha kadto padulong?’ Nainteres ako. “Mga 1,700 kilometros pa lang sa tunel ang nasuhid busa daghan pa kaayo ang angayng suhiron,” miingon ang tour guide.

Ang mga tigsuhid nakadiskobreg bag-ong mga tunel niining di pa dugay. Nakita nila sa sulod ang mga 100-anyos na nga mga mantalaan, lamparilya nga gigamit sa wala pa ang rebolusyon, ug mga kuwarta panahon pa sa mga hari sa Russia. Mao kini ang gigamit niadtong namuyo dinhi sa lawom, ngitngit, ug daw walay kinutbanang mga tunel sa Odessa.—Tinampo.

[Kahon/Hulagway sa panid 25]

MGA BAHANDI SA ARKITEKTURA

Ang nindot nga mga bilding nga gama sa dalag nga limestone makita gihapon karon sa sentro sa Odessa. Ang ubang underground sa maong mga bilding dunay mga pultahan paingon sa mga tunel. Gigamit gihapon ang limestone sa pagtukod ug bag-ong mga bilding.

[Hulagway sa panid 24, 25]

Mga katre sa ospital nga gigamit sa mga Sobyet sa Gubat sa Kalibotan II

[Hulagway sa panid 24, 25]

Gituohan nga ang mga tunel sa Odessa moabot ug mga 2,500 kilometros ang gitas-on