Mont Blanc—Ang “Atop” sa Europe

SUKAD pa sa pagkabata, ang siyentistang taga-Switzerland nga si Horace-Bénédict de Saussure (1740-1799) nahingangha sa tag-as nga kabukiran nga gitawag karon ug Mont Blanc, nga mao ang kinatas-an sa kabukiran sa Alps. Morag imposible kining sak-on mao nga nagtanyag siya ug premyo sa unang tawo nga makasaka sa kinatayuktokan niini nga may gitas-ong 4,807 metros. Ang unang higayon nga gisulayan pagkatkat ang kinatas-ang bahin niini maoy niadtong 1741. Apan niadtong Agosto 1786 lamang unang nasaka ang taluktok sa Mont Blanc sa duha ka taga-Chamonix, France nga si Jacques Balmat, nga usa ka minero, ug si Michel-Gabriel Paccard, nga usa ka doktor. Pagkasunod tuig, naabot ni Saussure ang kinatas-ang bukid sa Europe kauban ang usa ka grupo sa mga siyentista, ug niadtong 1788 iyang nasaka ang Col du Géant, ug 17 ka adlaw siya didto. Mao kini ang unang rekord bahin sa esport nga gitawag ug mountain climbing.

Niadtong 1855, sa paggiya sa mga Italyano, nakatkat sa usa ka grupo ang laing bahin sa Mont Blanc ug mas lisod kini kay sa nauna. Paglabay lamang sa siyam ka tuig naabot ang maong taluktok agi sa ruta gikan sa Italy. Kining porsigidong mga tawo mikatkat nga walay modernong gamit. Ang ilang dala maoy mga sungkod lang nga puthaw ang tumoy. Kaniadto, “ang pagkatkat sa kinatayuktokan agi sa lisod ug dili pamilyar nga mga ruta nagkinahanglan gayod ug lig-ong resistensiya ug determinasyon, apan karon kana dili na kaayo lisod,” miingon ang geograpo nga si Giotto Dainelli. Sa pagkakaron, bisan ang kinalisdang mga bahin sa maong kabukiran kadaghan na masaka.

Kaniadto, walay nakasaka sa Mont Blanc bisag nahimutang kini sa kinapusoran sa Europe. Ang unang rekord nga mabasa bahin sa maong kabukiran maoy niadtong 1088 C.E. Ang usa ka mapa sa mga monghe nga Benedictine sa Chamonix nagtawag niini nga rupes alba, o “puti nga bukid.” Apan sulod sa gatosan ka tuig,  gitawag kini sa mga tawo ug Bukid sa mga Engkanto kay daghan konog demonyo ug dragon nga nagpuyo dinhi. Sa unang higayon, niadtong 1744, gitawag nag Mont Blanc diha sa usa ka drowing ang maong bukid. Senyales kana nga nagakawala na ang dili maayong reputasyon niana.

Mont Blanc—Kon Tan-awon sa Layo

Makita lamang nimo ang katibuk-an sa Mont Blanc kon mosakay kag ayroplano. Ang gilapdon niini maoy mga 600 kilometro kuwadrado, ug may kutay nga kapin sa 50 kilometros nga nagbahin sa Italy, France, ug Switzerland. Daghan usab kinig tayuktok nga kapig 4,000 metros ang gihabogon. Kini nga kabukiran maoy hut-ong sa mga batong crystalline ug granite nga naporma gikan sa ilawom sa yuta. Ang mga geologo nagtuo nga kini nga kabukiran nag-edad pa lamang ug mga 350 ka milyong tuig. Tungod sa klima ug sa higanteng mga yelo, nausab ang hitsura  sa mga batong granite ug naporma ang dagkong liki, laglom nga pangpang, ug ang tag-as ug talinis nga mga taluktok nga nagpatahom niini. Busa dili ikatingala nga daghan kaayog ganahan mosaka dinhi.

Mont Blanc—Kon Tan-awon sa Duol

Bisan kadtong dili ekspertong mokatkat ug bukid makakita gihapon sa sentro sa kabukiran pinaagi sa pagsakayg cable car, nga gisugdan niadtong 1958. Ang kinatas-ang bahin nga maabot sa cable car mao ang Aiguille du Midi nga may gihabogong 3,842 metros ibabaw sa dagat, ug gikan dinhi makita ang nindot kaayong Chamonix Valley sa ubos.

Sa pagkakaron, nasuhid na ang tanang bahin sa Mont Blanc. Nindot kaayo ang talan-awon dinhi ilabina sa banagbanag ug sa kilumkilom. Ang nagyelo nga mga bato niining “atop” sa Europe morag nagkalayong tan-awon sa dihang maigo sa bidlisiw sa adlaw.

 [Kahon/Hulagway sa panid 23]

Tunel sa Mont Blanc—Natinuod nga Panagna

“Akong napanan-aw nga sa umaabot ang mga tawo sa duha ka walog mahiusa ug usa ra unyag pinulongan. Moabot ang adlaw nga dunay himoong dalan ilalom sa Mont Blanc nga magkonektar sa duha ka walog.” Paglabay sa duha ka siglo natuman ang panagna ni Horace-Bénédict de Saussure. Sa unang higayon, niadtong 1814, gipresentar ngadto sa hari sa Piedmont ug Sardinia ang proyekto sa pagkalot ug tunel; apan niadtong 1959 lamang gisugdan ang pagkalot ug natapos niadtong 1965. a Ang tunel, nga may gitas-ong 11.6 kilometros, maggikan sa Italy sa gihabogong 1,381 metros ug molusot sa France sa gihabogong 1,274 metros.

Usa ka trahedya ang nahitabo niadtong Marso 24, 1999 tungod sa trak nga nasunog sulod sa maong tunel. Ang temperatura miabot ug 1,000 grado Celsius ug nangatunaw ang daghang sakyanan. Dihay 39 nga nangamatay sa makahilong aso, ug mga 30 ang nangaangol. Human sa usa ka tuig nga imbestigasyon, giayo ang tunel. Kini giablihan pag-usab niadtong Hunyo 25, 2002 bisan pag supak ang mga nagkonserbar sa kinaiyahan ug ang mga molupyo, kinsa miingon nga ang mga sakyanan nga moagi sa tunel makapahinabog polusyon. Sulod sa upat ka bulan niining dili pa dugay, 132,474 ka sakyanan ang miagi sa tunel.

[Footnote]

[Hulagway]

Monyumento ni H. B. de Saussure, sa Chamonix, France

[Credit Line]

Library of Congress, Prints & Photographs Division, Photochrom Collection, LC-DIG-ppmsc-04985

[Kahon/Hulagway sa panid 24, 25]

PAGBAKLAY LIBOT SA “HIGANTE”

Ang kabukiran sa Mont Blanc kanunayng sak-on sa mga hilig mokatkat ug bukid, apan bisan kadtong dili hilig mokatkat malingaw gihapon sa nindot nga mga talan-awon pinaagi sa pag-adto sa mga lugar sa palibot niini. Sagad mas nindot kuhaag hulagway ang bukid sa layo kay sa didto mismo sa taluktok niana. Sa Mont Blanc dunay daghang dapit tan-awanan diin makita ang makapahinganghang mga talan-awon. Kadtong hilig sa kinaiyahan ug lig-on pag tuhod mahimong mobaktas sa 130 ka kilometrong mga dalan. Gitawag kini ug Mont Blanc Tour, nga moagi sa France, Italy, ug Switzerland. Kini may napulo ka hugna diin ang matag hugna tulo ngadto sa pito ka oras kon lakwon matag adlaw. Kadtong wala kaayoy panahon mahimong mosuroy sa usa sa kabukiran sa palibot niining maong “higante.”

[Hulagway]

Ang Aiguille du Midi mao ang kinatas-ang bahin sa kabukiran nga maabot sa cable car

[Credit Line]

Courtesy Michel Caplain; http://geo.hmg.inpg.fr/mto/jpegs/020726/L/12.jpg

[Mapa sa panid 22]

(Alang sa aktuwal nga porma, tan-awa ang publikasyon)

FRANCE

SWITZERLAND

ITALY

Mont Blanc

[Hulagway sa panid 22]

Si Saussure ug iyang grupo nga misaka sa Mont Blanc niadtong 1787 (drowing sa usa ka pintor)

[Credit Line]

© The Bridgeman Art Library International

[Hulagway sa panid 23]

Ang Mont Blanc