Panalipdi ang Imong Pamilya Batok sa Trangkaso

Si dihang si Jesus naghatag ug ilhanan bahin sa kataposang sistema sa mga butang, siya nagtagna ug “pagkaylap sa mga sakit diha sa nagkalainlaing dapit.” (Lucas 21:11, The New Testament in Plain English) Ang trangkaso maoy usa nianang mga sakita.

ANG trangkaso maoy tungod sa usa ka virus nga moatake sa buhing mga selula ug kontrolahon niini ang selula sa paghimog daghang virus. Ang virus sa trangkaso, nga moatake sa sistema sa respiratoryo, mapasa ngadto sa lain sa dihang ang usa nga dunay trangkaso mohatsing, moubo, o bisan mosulti. Daghang tawo ang matakdan kon mokaylap ang sakit sa daghang lugar.

Ang virus motakod sa tawo, mananap ug mga langgam. Ang mga virus sa trangkaso giklasipikar ingong type A, B, o C. Ang type A mao ang labing komon nga hinungdan sa trangkaso. Ang mga pamilya sa virus giklasipikar sumala sa duha ka protina sa putos-putos sa virus: hemagglutinin (H) ug neuraminidase (N).

Ang gikabalak-an pag-ayo maylabot sa mga virus sa trangkaso mao nga kini kusog kaayong mosanay nga kanunayng magbag-obag-o ang mga matang niini, ug nga ang nagkalainlaing matang sa virus mahimong magtapo ug magpatunghag bag-ong matang sa virus. Kon ang usa ka matang sa virus lahi kaayo, ang atong sistema sa imyunidad lagmit walay depensa batok niana.

Kasagaran daghan kaayo ang trangkasohon sa bugnawng mga bulan. Nadiskobrehan sa panukiduki dili pa dugay nga kon bugnaw ang temperatura, ang putos-putos sa virus mogahi nga makapataas sa iyang kinabuhi diha sa hangin dayon matunaw sa init nga temperatura diha sa respiratoryo sa tawo, nga mopahinabog impeksiyon. Ang bugnawng hangin dili makapatrangkaso apan makapakaylap sa trangkaso.

Pamaagi Aron Dili Daling Matakdan

Daghang gobyerno duna nay mga programa sa pagpangandam batok sa trangkaso. Apan unsa may imong mahimo? Atong susihon  kining tulo ka pamaagi sa pagpanalipod sa imong kaugalingon:

Palig-ona ang lawas: Paneguroa nga ang imong pamilya eksaktog tulog ug makakaon ug mga pagkaong makapalig-on sa sistema sa imyunidad. Kaon ug daghang prutas ug utanon, whole grain, ug mga protina nga menos ug tambok, nga makataganag mga amino acid nga gikinahanglan sa pagpalig-on sa sistema sa imyunidad.

Hupting hinlo ang palibot: Kutob sa mahimo, limpiyohi pag-ayo kada adlaw ang imong mga lamesa ug uban pa. Hugasi ang mga galamiton sa pagluto ug sa pagkaon human ug gamit, ug labhi kanunay ang imong mga habol ug ponda. Pahirig pangontra sa kagaw ang mga dornab, telepono, ug remote control. Kon mahimo, paneguroa nga maayog bentilasyon ang balay.

Hupti ang maayong batasan sa pagkahinlo: Panghunaw ug panabon gayod o pahirig sanitizer ang imong kamot. (Kon mahimo, pagdala-dalag sanitizer.) Ayawg gamita ang tualya sa  uban sa pagpahid sa kamot o nawong, bisag sa imo pa kanang pamilya.

Ayaw hikapa ang imong mata, ilong, o baba kon wala kay hunaw. Kon mahimo, gamit ug tisyu sa pagsampong sa imong baba ug ilong sa dihang ikaw ubhon o mangatsing ug ilabay dayon kana. Paglikay ug gamit sa mga gamit sa uban nga makapakaylap ug mga kagaw, sama sa telepono. Kinahanglang bansayon pag-ayo ang mga anak niining bahina. Kining mga batasana sa pagkahinlo mapuslanon ilabina sa bugnawng panahon.

Magmahunahunaon sa Uban

Mahimong matakdan ang uban bisan sa adlaw una pa nimo mabati ang mga simtoma ug sa mga lima ka adlaw human ka maayo. Ang mga simtoma sama rag mga simtoma sa ubo ug sip-on apan mas grabe. Lakip niini ang hilanat (sagad taas nga temperatura), labad nga ulo, sobrang kakapoy, uga nga ubo, ug pamaol. Ang sip-on ug paglain sa tiyan—sama sa kalipong, pagsuka, ug pagkalibang—komon sa mga bata kay sa mga hamtong. Kon gibati nimo kini nga mga simtoma, pagpondo sa balay kon mahimo ug pag-amping nga dili ka makatakod.

Pahulayg maayo ug inom ug daghang tubig o duga sa prutas. Makatabang ang mga medisina batok sa virus kon tomaron lamang dihang gitrangkaso ka na. Ang bata nga gitrangkaso dili patomaron ug aspirin (acetylsalicylic acid). Pakonsulta dayon kon duna ka nay mga simtoma nga daw samag pneumonia, sama sa lisod nga pagginhawa, paghuot sa dughan, o grabe nga paglabad sa ulo.

Dili lalim nga magkatrangkaso. Ang pagkamainandamon makatabang nimo sa paglahutay niini. Apan labaw pa niana, moabot unya ang panahon diin, sumala pa sa saad sa Bibliya, “walay pumoluyo nga moingon: ‘Ako masakiton.’”—Isaias 33:24.

[Kahon sa panid 27]

USA KA GRABENG MATANG SA TRANGKASO

Ang trangkaso nga unang nailhan sa Mexico sa 2009 maoy H1N1 nga klase sa virus, nga sama sa trangkaso Espanyola niadtong 1918, nakakalas ug milyon-milyong kinabuhi. Apan kini dunay mga elemento sa mga virus nga motakod sa baboy ug langgam.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 28, 29]

6 KA PAMAAGI SA PAGPANALIPOD SA IMONG KAUGALINGON UG SA UBAN

1. Panampong sa baba kon moubo

2. Panghunaw

3. Paneguroa nga maayog bentilasyon ang imong balay

4. Magmahinlo

5. Kon magsakit, pagpondo sa balay kon mahimo

6. Paglikay sa pagduol ug tawo

[Kahon/Mga hulagway sa panid 29]

KON MAY EMERHENSIYA SA PANGLAWAS

Una, sunda ang instruksiyon sa mga doktor. Ayawg katarantar. Sunda ang gihisgotan dinhi nga maayong batasan sa pagkahinlo. Kon mahimo, ayaw pag-adto sa mga lugar nga daghag tawo. Kon gihilantan ka, pagsul-ob ug nahiangayng face mask. Panghunaw kanunay. Pagpondo daan ug mga duha ka semanang suplay sa pagkaon nga dili daling madaot maingon man mga tambal, ug mga gamit sa paghinlo sa lawas engkasog dili ka makaarang sa pag-adtog tindahan.

Kon anaa ka sa trabahoan, mga dapit sa pagsimba, o sa mga dapit nga daghag tawo, sunda ang mga sugyot nga gihatag dinhi. Paneguroa usab nga maayog bentilasyon ang imong palibot.

[Hulagway sa panid 27]

Hulagway sa virus sa trangkaso nga H1N1

[Credit Line]

CDC/Cynthia Goldsmith