“Hari sa Lasang” sa Kayutaan sa Amerika

UNSA kini? Ang jaguar, nga mao ang kinadak-ang matang sa iring sa kayutaan sa Amerika. Asa kini makita? Sa kakahoyan, kalamakan, kalasangan, kadesyertohan, ug sa kabagnotan sa Sentral ug sa Habagatang Amerika. Lahi sa kadaghanang iring, kini mopuyo dili lang sa mala o sa mga punoan sa kahoy kondili bisan sa tubig.

Handurawa nga nagtindog ka tapad sa dakong jaguar nga laki. Tingali ang gitas-on niini maoy dos metros, walay labot sa ikog, ug motimbang ug 120 kilos o kapin pa. Kay tig-inusara man ang jaguar, moduol lang kinig laing jaguar dihang magpasanay. Ang laki magpasanay sa edad nga tulo o upat ka tuig, samtang ang baye manganak sa unang higayon sa edad nga duha ka tuig. Ang iyang mga kuting mahimugso paglabay sa tulo o upat ka bulan. Ang ubang binuhing mga jaguar mabuhi ug kapin sa 20 ka tuig.

Bahin sa kaidlas niining dagkong iring, ang usa ka biologo miingon: “Ang mga jaguar lisod makit-an! Bisag naa pa na sa tapad nako, . . . dili gihapon nako kana makit-an.” Tungod sa bulagawng balhibo niini nga may puntik-puntik nga itom, kini dili daling mamatikdan ilabina kon ngitngit.

Tig-inusara, Hilom nga Mangangayam

Abtik kaayong mangangayam ang jaguar nga mokaon ug mga 85 ka matang sa mananap, lakip sa mga tapir, osa, ug mga unggoy. Kay anad man sa tubig, abtik kaayo kining manakop ug mga isda ug bao. May mga tawo nga nakakitag jaguar nga nagpatayg dakong kabayo, ug iyang giguyod kinig mga 80 metros diha sa mala, ug dayon gitabok kini sa suba.

Kining abtik kaayong iring sagad mag-atang ug tukbonon nga maghupo ibabaw sa kahoy. Dihang moagi sa ubos ang walay kalibotang panon sa ihalas nga mga baboy, ambakan dayon kini sa jaguar. Sa usa lang ka kusog nga pagpaak, makapatay dayon siyag usa ka buok ug molayat ug balik sa kahoy. Maghulat siya didto hangtod makalabay na ang panon sa ihalas nga mga baboy ug dayon iya kining kuhaon.

Bisan pa niana, sa tanang pamilya sa dagkong iring, ang jaguar panagsa rang moatake ug tawo, ug wala siya maklasipikar ingong mananap nga mokaog tawo. Sila hinuon ang nameligro sa tawo.

Kon Nganong Diyutay na Lang

Kaniadto diha pay jaguar sa habagatang Tinipong Bansa duol sa tumoy sa Habagatang Amerika. Karon, sila nangawagtang na diha sa halos katunga sa gisangkaron sa ilang puy-anan usa ka gatos ka tuig kanhi. Hangtod sa tunga-tunga sa katuigan sa 1970, libolibong jaguar ang gipangayam  tuig-tuig tungod sa ilang panit. Niadtong 1968 lang, kapin sa 13,500 kanila gieksportar gikan sa kayutaan sa Amerika. Sa 2002, gibanabana nga dili na moabot ug 50,000 ka jaguar ang nahibilin. Karon tingali mga 15,000 na lang ka jaguar ang anaa sa ilang natural nga puy-anan.

Usa ka pagtuon sa Wildlife Conservation Society nagtaho nga duolan sa 40 porsiyento sa puy-anan sa mga jaguar nadaot tungod sa pagpamuril sa kalasangan. Sa Mexico lang, gikataho nga sama kadako sa dulaanag potbol ang maiban sa ilang puy-anan matag minuto. Busa, ang mga jaguar manukob na lang ug binuhing mga mananap sa uma aron dunay makaon.

Mga Paningkamot Aron Dili Mapuo

Mga 200 ka nasod ang misuportar sa balaod sa Convention on International Trade in Endangered Species nga ilegal ang pagpangayam ug jaguar aron ibaligya. Dunay mga reserbasyon sa nasod nga gigahin sa pagpanalipod sa ilang pinuy-anan. Sa 1986 ang Cockscomb Basin Wildlife Sanctuary sa Belize nahimong unang reserbasyon sa kalibotan alang sa mga jaguar. Dugang pa, ang Mexico naggahin ug kapin sa 150,000 ka ektaryang lasang sulod sa Calakmul Biosphere Reserve sa Yucatán Peninsula aron sa pagpanalipod sa mga jaguar.

Tan-awon pa kon molampos ba ang mga paningkamot sa tawo sa pagpanalipod niining “hari sa kalasangan.” Apan kita mahupayan sa pagkahibalo nga sa dili madugay ang atong mahigugmaong Maglalalang ‘maglaglag niadtong nagalaglag sa yuta’ ug sa ngadto-ngadto aduna nay pakigdait tali sa tawo ug mananap sumala sa kabubut-on sa Diyos.—Pinadayag 11:18; Isaias 11:6-9.

[Mapa sa panid 24, 25]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Gisangkaron sa Pinuy-anan sa Jaguar

◻ Kaniadto

◼ Karon

AMIHANANG AMERIKA

SENTRAL AMERIKA

HABAGATANG AMERIKA