Ang Labing Gikahadlokang Sakit sa Ika-19ng Siglo

Tuig 1854 kadto, ug ang London gihampak na usab ug laing epidemya sa kolera—usa ka sakit sa tinai nga ang mga simtoma maoy kalibang ug dehydration. Grabe kaayong miatake ang sakit. Daghan niadtong maayog lawas sa buntag namatay pagkagabii. Walay tambal alang niini.

KADTO ang labing gikahadlokang sakit niana nga siglo, ug ang hinungdan niini wala mahibaloi. Ang uban nagtuo nga motakboy ang kolera pinaagi sa paghanggab sa baho kaayong nangadugtang mga hugaw. Ang ilang gidudahan nga hinungdan daw katuohan. Ang River Thames nga nagtadlas sa London baho kaayo. Ang baho ba nga hangin maoy nagdala sa sakit?

Lima ka tuig una pa niana, ang doktor nga si John Snow miingon nga ang hinungdan sa kolera, dili ang bahong hangin, kondili ang hugawng tubig. Laing doktor, si William Budd, nagtuo nga ang usa ka samag fungus nga buhing organismo maoy nagdala sa sakit.

Sa panahon sa epidemya sa 1854, gitestingan ni Snow ang iyang teoriya pinaagi sa pagtuki sa mga kinabuhi niadtong natakboyan ug kolera sa distrito sa Soho sa London. ‘Unsa kahay nakaingon sa ilang kolera?’ siya nangutana. Si Snow nakurat sa iyang nadiskobrehan. Ang tanang natakboyag kolera niana nga distrito nagkalos ug tubig imnonon gikan sa bomba diha sa karsada, ug kanang tubiga nasagolan ug tubig sa imburnal nga dunay kagaw sa kolera! a

Nianang tuiga laing kauswagan sa medisina ang nadiskobrehan sa dihang gipatik sa Italyanong siyentista nga si Filippo Pacini ang usa ka basahon nga naghisgot bahin sa buhing organismo nga maoy hinungdan sa kolera. Apan halos wala panumbalinga ang iyang natukian, lakip na ang kang Snow ug Budd. Ang epidemya nga kolera nagpadayon hangtod sa 1858.

“Ang Grabeng Kabaho”

Wala kaayo hatagig importansiya sa Parliamento ang paghimog bag-ong mga imburnal aron mahinlo ang Thames, apan tungod sa grabeng kainit niadtong ting-init sa 1858, sila napugos sa paglihok. Grabe kaayo ang baho gikan sa suba atubangan sa House of Commons mao  nga napugos ang mga politiko sa pagtaod diha sa ilang bentana ug kortina nga gibasag disinfectant aron madismolar ang baho. Kay dili na man maagwanta ang kabaho, ang Parliamento milihok. Walay pay 18 ka adlaw, gimando na niini ang paghimog bag-ong mga imburnal.

Aron dili na moagos ang hugaw paingon sa suba, naghimo silag dagkong imburnal ug gipaagi kini paingon sa sidlakan sa London, diin didto kini moawas sa dagat inigtaob. Misaler gayod kini. Pagkatapos niini nga proyekto, natapos usab ang epidemya nga kolera.

Busa klaro nga ang hinungdan sa kolera dili ang bahong hangin kondili ang hugawng tubig o pagkaon. Klaro usab nga ang solusyon sa pagsanta sa kolera mao ang sanitasyon.

Balaod nga Nag-una sa Panahon

Libolibo ka tuig una pa mahitabo ang epidemya sa kolera didto sa London, si Moises nangulo sa nasod sa Israel sa paggula sa Ehipto. Bisag duolan sa 40 ka tuig nga gibaktas nila ang kamingawan sa Sinai, ang mga Israelitas wala makasinatig epidemya sama sa kolera. Ngano man?

Ang nasod gisugo sa paglubong sa hugaw sa tawo layo sa kampo aron ang dapit nga ilang gipuy-an ug ang kuhaanag tubig dili mahugawan. Kana nga balaod narekord sa Bibliya diha sa Deuteronomio 23:12, 13, nga nag-ingon:

“Paggahin kamog dapit gawas sa kampo nga butangan sa inyong hugaw. Kon malibang kamo, pagkubkob kamo sa yuta pinaagi sa usa ka kahoy, o sa inyong hinagiban ug inigkahuman ninyog kalibang taboni kinig yuta.”—“Maayong Balita Biblia.”

Kanang simpleng balaod nanalipod sa mga Israelitas batok sa mga sakit nga naghampak sa mga nasod sa palibot. Ang samang batasan  sa kahinlo nakaluwas usab ug mga kinabuhi sa atong panahon. b Tagda ang usa ka pananglitan.

“Wala Gayoy Nahitabong Epidemya”

Sa katuigan sa 1970, daghang Saksi ni Jehova ang mibiya sa Malawi tungod sa grabeng paglutos. Midangop sila sa silingang nasod nga Mozambique, diin kapin sa 30,000 ka lalaki, babaye, ug kabataan nagpuyo sa napulo ka kampo sa mga kagiw. Gibantog na nga sagad mokaylap dayon ang mga sakit nga dala sa tubig sulod sa kampo sa mga kagiw. Busa unsay gihimo sa mga Saksi?

Si Lemon Kabwazi, uban sa 17,000 pa, nagpuyo sa kinadak-ang kampo sa Mlangeni. Siya miingon: “Ang kampo hinlo kanunay. Ang mga kalibangan gikalot gawas sa kampo, ug walay gitugotan sa pagkalot ug ilang kaugalingong kasilyas diha sa sulod. Ang mga lungag sa basura gikalot usab nga layo sa kampo. Ang mga boluntaryo maoy nag-atiman sa tanang bahin sa sanitasyon, lakip sa pagseguro sa kahinlo sa tubig gikan sa mga atabay nga gikalot diha sa laing dapit gawas sa kampo. Bisag nagdasok kami, among gisunod ang mga sukdanan sa Bibliya bahin sa kahinlo, busa wala gayoy nahitabong epidemya sa grabeng sakit diha sa kampo, ug wala gayoy gitakboyag kolera.”

Ikasubo nga sa daghang dapit sa kalibotan ang mga balay wala gihapoy tarong nga mga agosanan sa hugaw. Ang mga sakit gumikan sa hugaw sa tawo maoy nakaingon sa kamatayon sa mga 5,000 ka bata matag adlaw.

Bisag ang kolera ug ang susamang mga sakit malikayan ug ang mga paningkamot sa tawo may kalabotan sa sanitasyon misaler, ang Bibliya nagsaad nga sa dili madugay ang tanang sakit mawala na. Ang Pinadayag 21:4 nag-ingon nga ilalom sa pagmando sa Gingharian sa Diyos, “ang kamatayon mawala na, ni may pagbangotan ni pagtiyabaw ni may kasakit pa.” Nianang panahona, ang Bibliya nagsaad: “Walay pumoluyo nga moingon: ‘Ako masakiton.’”—Isaias 33:24.

Alang sa dugang kahibalo bahin sa kon unsay himoon sa Gingharian sa Diyos alang sa katawhan, tan-awa ang kapitulo 3 ug 8 sa librong Unsay Tinuod nga Gitudlo sa Bibliya? nga gipatik sa mga Saksi ni Jehova.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 21]

Ang River Thames nagtadlas sa London ug nahugawan sa imburnal nga dunay kagaw sa kolera, sumala sa gipakita diha sa daghang hulagway nianang panahona

[Hulagway sa panid 22]

Kapin sa 30,000 ka lalaki, babaye, ug kabataan nagpuyo sa napulo ka kampo sa mga kagiw sa Mozambique, nga gihuptang hinlo kanunay

[Picture Credit Lines sa panid 20]

Death on Thames: © Mary Evans Picture Library; map: University of Texas Libraries