Paglawig Agi sa Taluktok sa Kalibotan

ANG mga marinero sa kanhiayng panahon nangandoy nga makakitag ruta sa amihanan nga kaagian gikan sa kadagatan sa Atlantiko paingon sa Pasipiko, apan diha silay dakong problema: ang ruta sa dagat sa Artiko nalukop sa yelo.

Bisan pa niana, dihay nakaaghat sa pagpangitag laktod nga ruta agi sa taluktok sa kalibotan. Sa ika-16 nga siglo, ang Portugal ug Espanya maoy nagkontrolar sa mga ruta sa negosyo paingon sa Sidlakan—libot sa habagatang kadagatan sa mga nasod sa Aprika ug Amerika del Sur. Ang langyawng mga negosyante kinahanglang mangitag ruta sa amihanan aron makabukas ug negosyo sa Sidlakan. Daghan ang misulay, lakip sa mosunod.

Ang mga Ingles: Sa 1553, gipangunahan ni Sir Hugh Willoughby ug Richard Chancellor ang unang Ingles nga ekspedisyon. Human magkabulag ang ilang barko tungod sa bagyo, si Willoughby napugos sa pagpalabay sa tingtugnaw diha sa awaaw nga baybayon sa Kola Peninsula sa halayong amihanan sa Rusya. Kay dili andam sa grabeng katugnaw, siya ug ang tanan niyang kauban nangamatay. Sa laing bahin, si Chancellor nakadunggo sa Arkhangel’sk. Gikan didto siya milawig paingon sa Moscow sa imbitasyon ni Czar Ivan IV Vasilyevich, nga gitawag ug Terrible. Si Chancellor wala makakitag ruta paingon sa Asia, apan nakabukas siyag ruta sa negosyo tali sa Britanya ug Rusya.

Ang mga Olandes: Sa 1594, si Willem Barents unang milawig paingon sa Novaya Zemlya. Apan sa iyang ikatulong panaw niadtong 1596, ang barko natanggong sa yelo ug naguba sa dihang miagi siya sa amihanang tumoy niini nga kapuloan sa Rusya. Human makalahutay sa grabeng katugnaw diha sa balaybalay nga gama sa inanod nga mga kahoy ug sa pagkaon ug karne sa polar bear, ang mga tripulante ni Barents namauli sakay sa duha ka gagmayng barko. Si Barents namatay panahon sa panaw.

Ang mga Ruso: Gisuhid pag-ayo sa Rusong mga eksplorador ang Siberia ug ang kinatumyang sidlakan sa Rusya. Sulod lang sa 60 ka tuig, gikan sa 1581 ngadto sa 1641, ilang natadlas ang Ural Mountains ug naabot ang Pasipiko. Nianang panahona, ang mga Cossack milawig sa kasubaan sa Siberia paingon sa Dagat Artiko. Ilang giangkon  ang Siberia para sa Rusya ug gibuksan ang ruta ubay sa amihanan-sidlakang kabaybayonan sa Siberia. Pagka 1648, gitadlas sa mga barko sa Rusya ang gitawag sa ulahi ug Bering Strait, kansang ngalan gikuha gikan sa taga-Denmark nga nabigador nga si Vitus Bering.

Dugang mga Ekspedisyon

Tali sa 1733 ug 1743, giorganisar ni Bering ang pito ka grupo sa mga eksplorador—tanantanan miabot ug mga usa ka libo ka tripulante—aron suhiron ang Artiko ug Pasipiko nga kadagatan sa Rusya. Kadaghan matanggong sa yelo ang ilang barko, ug daghang marinero ang nangamatay. Bisan pa niana, nasusi sa ekspedisyon ang halos tibuok kabaybayonan sa Artiko. Ang impormasyong nahipos—lakip ang mga tsart, pagsunda, ug impormasyon bahin sa kahimtang sa yelo—dako kaayog tabang sa umaabot nga mga marinero sa Artiko.

Niining tanang paglawig sa Artiko, mga kahoyng barko ang gigamit. Apan nakita sa ekspedisyon ni Bering nga kining mga barkoha dili magsilbi sa paglawig sa Northern Sea Route. a Sa 1778, mao usab kanay giingon sa Britanikong eksplorador nga si James Cook sa dihang milawig siya sa kasadpan agi sa Bering Strait, kay natanggong usab sa yelo ang iyang barko. Milabay unag usa ka siglo ayha pa milampos si Nils Adolf Erik Nordenskiöld, nga taga-Pinlandia, sa pagnabigar niini nga ruta gamit ang barkong gipadagan pinaagig alisngaw.

Abilidad sa mga Ruso

Pagkahuman sa Rebolusyon sa Rusya niadtong 1917, mga barko lang sa Rusya ang makaagi sa Rusong Artiko. Gikan sa mga tuig sa 1930, gidebelop sa Unyon Sobyet ang Northern Sea Route ug gitukoran kinig mga pantalan alang sa bag-ong mga negosyo. Busa ang Rusya nahimong batid sa pagnabigar sa Artiko.

Panahon sa Cold War, ang langyawng mga barko gidid-an gihapon sa pag-agi sa Northern Sea Route. Apan tungod sa mga kausaban sa politika ug sa sistema sa ekonomiya, gitugotan na karon sa gobyerno sa Rusya ang mga barko sa ubang nasod sa pag-agi niini nga ruta. Gipakita niining mosunod nga mga pananglitan ang mga benepisyo.

Sa ting-init sa 2009, duha ka barkong dekarga sa Alemanya ang miagi sa Bering Strait ug dayon milawig pakasadpan ubay sa halos wala nay yelo nga amihanang kabaybayonan sa Asia ug Uropa paingon sa Netherlands. Kini ang unang higayon nga natadlas sa usa ka kompaniya sa barko nga dili iya sa Rusya ang tibuok Northeast Passage. Ang maong panaw nakamenos ug mga 5,560 ka kilometros ug napulo ka adlaw nga paglawig. Ang kompaniya nakadaginot ug mga 300,000 euro (niadtong tungora $450,000, U.S.) matag barko pinaagi sa pag-agi sa Artiko.

Karon, ang yelo sa kadagatan sa Artiko kusog nga nagakatunaw. Tungod niini, dakong bahin sa kadagatan ang maagian na panahon sa ting-init. b Bisan tuod ang padayong pagkatunaw sa yelo mahimong makadaot sa kalikopan, ang mga barko makalikay na sa kamabwan sa kadagatan sa Rusya ug makasubay sa direktang ruta tali sa Atlantiko ug Pasipiko—agi sa taluktok sa kalibotan.

[Mga footnote]

 [Mapa sa panid 15]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

RUTA NGA GILAWIG NI

Sir Hugh Willoughby ug Richard Chancellor

Willem Barents

Vitus Bering

Nils Adolf Erik Nordenskiöld

Ice limit

[Mapa]

DAGAT ARTIKO

North Pole

Permanent ice limit

Summer ice-pack limit

Winter ice-pack limit

ARCTIC CIRCLE

SWEDEN

GREENLAND

CANADA

ALASKA

Bering Strait

RUSYA

SIBERIA

URAL MOUNTAINS

Novaya Zemlya

Kola Peninsula

Arkhangel’sk

MOSCOW

[Hulagway sa panid 16]

Ang yelo sa kadagatan sa Artiko kusog nga nagakatunaw

[Picture Credit Line sa panid 14]

Library and Archives Canada/Samuel Gurney Cresswell collection/C-016105