Ang “Himaya” sa mga Bituon

NAHINGANGHA ka ba nga nagsud-ong sa libolibong bituon panahon sa kagabhion? Samtang nagtan-aw ka nianang nagkidlapkidlap nga mga kahayag, tingali nakamatikod ka nga dili managsama ang ilang kasanag ug bisan ang ilang kolor. Ang Bibliya tukmang nag-ingon: “Ang usa ka bituon lahi sa laing bituon sa himaya.”—1 Corinto 15:41.

Nganong ang mga bituon dili managsamag himaya, o kasanag? Pananglitan, nganong ang uban puti tan-awon ug ang uban asul, dalag, o pula? Ug nganong sila nagkidlapkidlap?

Ang kinailadman sa bituon maoy nukleyar nga hudno nga nagbuga ug hilabihan ka daghang enerhiya. Kini nga enerhiya mosaka ngadto sa ibabawng bahin sa bituon, diin kini isabwag ngadto sa wanang ingong kahayag ug infrared rays. Ikaw tingali mahibulong dihang mahibalo nga ang mas init nga mga bituon, asul ug kolor, samtang ang dili kaayo init, pulag kolor. Nganong dili managsama ang ilang kolor?

Ang kahayag samag buhagay sa mga partikulo, nga gitawag ug photon, nga naglihok usab ingong mga balod sa enerhiya. Ang mas init ug temperatura nga mga bituon mopabuga ug mas daghang enerhiyang photon, nga mas mubog wavelength, nga asul ug kolor. Sa baylo, ang dili kaayo init nga mga bituon mopabuga ug mas diyutayng enerhiya nga photon, nga pula ug kolor. Ang atong bituon, ang Adlaw, anaa sa tungatunga niining duha ka kolor kay kini nagpabuga ug mas daghang kahayag gikan sa berde ngadto sa dalag nga kolor. Nan, nganong dili man kini berde tan-awon? Kay kini nagpasabwag usab ug daghang kahayag sa ubang wavelength. Ang resulta, kon tan-awon gikan sa wanang, ang Adlaw puti ug kolor.

Atmospera sa Yuta Naghatag ug Kolor sa Adlaw

Ang kahayag sa Adlaw salaon sa atmospera, nga mag-usab sa kolor sa kahayag niini, depende sa oras ug sa anggulo niini gikan sa Yuta. Pananglitan, sa udto, ang Adlaw sagad hayag nga pagkadalag. Apan sa pagsubang ug pagsalop, diin kini makita sa kapunawpunawan, orens o pula kini tan-awon. Kining kausaban sa kolor maoy tungod sa molekula sa gas, alisngaw, ug nagkalainlaing gigming nga mga partikulo sa atmospera sa Yuta.

Tungod sa mga elemento niini, ang atmospera nagpasabwag ug asul ug bayolet nga siga sa Adlaw, nga maoy hinungdan nga asul ang kalangitan. Sanglit wala nay asul ug bayolet nga kolor, ang Adlaw sa udtong tutok dalag ug kolor. Apan kon ang Adlaw anaa sa kapunawpunawan, ang kahayag niini motadlas sa atmospera sa ubos kaayong anggulo sa dili pa kini makaabot kanato. Busa ang sidlak sa Adlaw moagi sa mas dakong bahin sa atmospera, nga nagpasabwag ug mas daghang asul nga kahayag, maingon man sa berdeng kahayag. Busa, ang nagsalop nga Adlaw morag pulang bola tan-awon.

Mabulokong Kalangitan sa Kagabhion

Ang atong panan-aw sa kalangitan panahon sa kagabhion maapektohan tungod sa pagkasensitibo sa atong mata. Ang atong mata makakitag kahayag pinaagi sa duha ka matang sa sensor —mga cone ug rod. Ang cone makailag kolor, apan kon ngitngit, dili na kini makailag kolor. Ang rod, bisag dili makailag kolor, kini episyente kaayong photoreceptor nga makakitag kahayag bisag usa lang ka photon sa kahayag! Ang rod mas sensitibo sa mubo nga wavelength sa asul nga kolor. Busa inigtan-aw nato sa hanap nga mga bituon nga managsamag kasanag, lagmit atong makita ang asul nga bituon dili ang pula. Maayo na lang kay duna kitay mga instrumento sa pagtan-aw niini.

Pinaagig largabista ug dagkong teleskopyo, makita nato ang layo na kaayong butang sa kalangitan nga hanap na kaayo, sama sa mga bituon, galaksiya, kometa, ug mga nebula. Pero bisag mogamit pa kitag teleskopyo, dili gihapon kini klaro tungod sa atmospera. Ang solusyon niini mao ang Hubble Space Telescope (HST) nga karon atua sa kawanangan. Ang HST katingalahan kaayo nga imbensiyon kay kini makakitag mga butang nga pwerte nang hanapa! Ang HST nakakuhag nindot kaayong mga letrato sa mga butang didto sa layo kaayong kawanangan, lakip sa mga galaksiya ug mga interstellar dust ug mga nebula.

Ang mga teleskopyo nga gimontar dinhi sa Yuta makatugbang o molabaw pa sa HST sa pipila ka paagi. Pananglitan, pinaagig mga teknik sa pagsulbad sa mga epekto sa atmospera, kini nga mga teleskopyo nakapaarang sa mga astronomo  sa pagkakita nga mas klaro ug detalyado kay sa HST. Ang usa ka pananglitan niini mao ang W. M. Keck Observatory sa Hawaii, diin didto gimontar ang Keck I nga teleskopyo, nga usa sa kinadak-ang teleskopyo sa kalibotan. Pinaagi niini, ang astronomo nga si Peter Tuthill sa University of Sydney, Australia, nakadiskobre ug panganod nga mga abog nga gibuga sa duha ka bituon nga naglibotay sa usag usa diha sa konstelasyong Sagittarius, nga sa atong tan-aw morag duol sa sentro sa atong galaksiya, ang Milky Way.

Sa magkalayo ang mga astronomo sa pagteleskopyo sa kawanangan, mas daghang bituon ug mga galaksiya ang ilang makit-an. Pila kaha sila didto? Igo ra gyod kitang managhap. Pero ang atong Maglalalang, si Jehova nga Diyos, nahibalo. Ang Salmo 147:4 nag-ingon: “Siya nagaihap sa gidaghanon sa mga bituon; silang tanan gitawag niya sa ilang ngalan.”

Ingon usab niini ang giingon ni propetang Isaias. Sa pagkatinuod, tukma kaayo sa siyensiya ang iyang giingon nga ang uniberso namugna pinaagi sa walay kinutobang gahom sa Diyos. Si Isaias misulat: “Iyahat ang inyong mga mata sa itaas ug tan-awa. Kinsay naglalang niining mga butanga? Mao ang Usa nga nagpatungha sa ilang panon nga hilabihan ka daghan, siya nagtawag kanilang tanan pinaagi sa ngalan. Gumikan sa kadagaya sa dinamikong kusog, kay siya usab mabaskog sa gahom, walay usa kanila ang nawala.”—Isaias 40:26.

Giunsa pagkahibalo ni Isaias, nga nabuhi mga 2,700 ka tuig kanhi, nga ang uniberso namugna pinaagi sa walay kinutobang gahom sa Diyos? Seguradong dili gikan kaniya ang maong kahibalo! Kini iyang gisulat ubos sa paggiya sa Diyos. (2 Timoteo 3:16) Busa siya, lakip sa ubang magsusulat sa Bibliya, dunay gibutyag nga wala diha sa mga libro sa siyensiya o sa makita sa teleskopyo. Ilang gipaila ang Usa nga maoy naghatag ug katahom ug himaya sa mga bituon.

[Kahon/Hulagway sa panid 16]

NGANONG MAGKIDLAPKIDLAP ANG MGA BITUON?

Ang mga bituon magkidlapkidlap o morag mausab ang ilang kasanag ug lokasyon tungod sa epekto sa atmospera sa Yuta. Sa pag-ilustrar, handurawa ang gagmayng mga kahayag sa ilalom sa swimming pool. Unsay mahitabo niining mga kahayag sa dihang malabyan ug gagmayng mga balod? Sila magkidlapkidlap sama sa mga bituon. Apan ang dagkong kahayag dili ra kaayo maapektohan. Ang mga planeta maoy sama nianang dagkong kahayag, dili kay mas dagko sila sa mga bituon, kondili mas duol sila sa Yuta ug busa daw mas dako tan-awon.

[Kahon/Mga hulagway sa panid 17]

KOLOR SA LETRATO: TINUOD O DILI?

Tungod sa Hubble Space Telescope (HST), tingali nakakita ka nag mga letrato sa mga galaksiya, nebula, ug mga bituon nga nindot kaayog kolor. Apan tinuod ba ang mga kolor niini? Sa pagkatinuod, gipatungha kini pinaagig mga teknik sa potograpiya ug siyensiya. Ang mga letrato nga makuha sa HST usa ray kolor (monochrome). Kini gikuha pinaagig lainlaing color filter. Ang mga astronomo ug imaging specialist mogamit ug modernong teknolohiya ug mga computer program aron mapatungha ang mga letrato nga gituohang maoy kolor sa mga butang sa kalangitan. * Usahay, tuyoon pag-usab sa mga astronomo ang kolor sa mga letrato aron mas maklaro ang pipila ka butang diha niini, tingali aron ilang matun-an.

Footnote

[Mga hulagway]

Monochrome

Pula

Berde

Asul

Letrato human matapo ang tulo ka kolor

[Credit Line]

J. Hester and P. Scowen (AZ State Univ.), NASA

[Hulagway sa panid 16]

Ang bituong V838 Monocerotis

[Hulagway sa panid 16]

Arp 273 nga mga galaksiya

[Picture Credit Line sa panid 15]

NASA, ESA, and the Hubble Heritage (STScI/AURA) -ESA/Hubble Collaboration

[Picture Credit Lines sa panid 16]

V838: NASA, ESA, and H. Bond (STScI); Arp 273: NASA, ESA, and the Hubble Heritage Team (STScI/AURA)