Daotan Bang Magmama?

SA USA ka dalan sa Habagatang Asia, dihay tawong mipahiyom, ug nakita ang nangitom niyang mga ngipon ug pulang laway. Dayon siya nangluwa ug makita sa iyang tungod ang pulang mga marka nga luod tan-awon. Kanang tawhana nagmama.

Gikan sa East Africa, Pakistan, ug India ug latas sa Habagatan-sidlakang Asia hangtod sa Papua New Guinea ug Micronesia, ang mga tigmama maoy ginatos ka milyon—mga 10 porsiyento sa populasyon sa kalibotan. Ang tigpamaligyag mama, nga usahay uban sa ilang mga anak, magdispley sa ilang tinda diha sa tiyanggihan ug kadalanan. Sa pagdanig kustomer, ang ubang tigbaligya mogamit ug mga suga nga lainlaig kolor ug ang ilang mga tindera seksi ug sinina.

Sa tibuok kalibotan, ang kita sa tigpamaligyag bunga maoy bilyonbilyong dolyar. Nan, unsa ang bunga? Nganong daghan ang nagmama niini? Unsay epekto niini sa lawas? Unsay panglantaw sa Bibliya niini? Ug unsaon sa pagbuntog niini nga bisyo?

Unsa ang Bunga?

Ang bunga maoy gikan sa palma nga gitawag usab ug bunga, usa ka tanom nga manubo sa Pasipiko ug Habagatan-sidlakang Asia. Ang bunga sagolag apog, dayon puston ug dahon sa buyo. Ang apog maoy magpagula sa makapalagsik nga substansiya sa bunga. Aron molami, kini sagolan sa uban ug mga panakot, tabako, o pangpatam-is.

Ang mama makapadaghan ug makapapula sa laway. Busa ang tigmama magsigeg pangluwa, gani mangluwa sila diha sa bentana sa sakyanan, ug alaot ang maluwaan!

Bisyo nga Makadaot!

“Ang bunga gigamit sukad pa sa kakaraanan, ug nahimong dakong bahin sa sosyal, kultural, ug relihiyosong kinabuhi sa tawo,” nag-ingon ang Oral Health. “Ang mga tigmama nagtuo nga kini dili makadaot ug nag-ingon nga maayo ang ilang pamati, mobati silag grabeng kalipay, [ug] manginit ang ilang lawas . . . Apan ang ebidensiya nagpakita nga kini makadaot.” Ngano?

Ang mga opisyal labot sa pagsumpo sa pagkagiyan sa droga nagtuo nga makaadik ang usa sa mga substansiya sa bunga. Gani, ang ubang tigmama makahurot ug 50 ka bunga sa usa ka adlaw! Dayon ang ilang mga ngipon matay-an ug ang ilang lagos magsamadsamad. Sumala sa Oral Health, ang tigmama mahimong mataptag sakit nga “chewers mucosa”—pagpula ug pagkunotkunot sa sulod sa baba. Sila usab mahimong mataptag sakit nga gitawag ug oral submucous fibrosis, “grabe, anam-anam nga pagkasamad . . . sa sulod sa baba.”

Ang pagmama gituohan nga maoy hinungdan sa usa ka matang sa kanser sa baba nga gitawag ug oral squamous cell carcinoma, nga mahimong mataptan usab niini ang tutonlan. Daw tinuod kini kay daghan sa Habagatan-sidlakang Asia gikanser sa baba. Sa Taiwan, mga 85 porsiyento sa mga gikanser sa baba maoy tigmama. Dugang pa, “ang gitaptag kanser sa baba didto sa Taiwan—usa sa 10 ka pangunang hinungdan  sa kamatayon didto—misaka ug halos upat ka pilo sa miaging 40 ka tuig,” miingon ang The China Post.

Ingon usab niana ang kahimtang sa ubang nasod. Ang Papua New Guinea Post-Courier miingon: “Ang bunga, nga paboritong mamaon sa mga taga-Papua New Guinea, maoy hinungdan sa kamatayon sa mga 2,000 ka tawo matag tuig ug sa daghang problema sa panglawas, sumala sa PNG Medical Society.” “Ang mga epekto sa sobrang pagmama,” matod sa usa ka doktor ug magsusulat sa medisina, “labing menos sama ka daghan nianang sa pagpanigarilyo” ug lakip sa sakit sa kasingkasing.

Unsay Panglantaw sa Bibliya?

Ang Bibliya dili basahon sa medisina, ug wala kini espesipikong maghisgot bahin sa pagmama. Apan kini dunay mga prinsipyo nga makatabang kanato sa pagbaton ug mas hinlo, mas himsog, ug mas maayong kinabuhi. Palandonga ang mosunod nga mga bersikulo sa Bibliya ug ang mga pangutana.

“Mga hinigugma, hinloan nato ang atong kaugalingon sa tanang kahugawan sa unod ug espiritu, nga magahingpit sa pagkabalaan diha sa kahadlok sa Diyos.” (2 Corinto 7:1) “Itugyan ang inyong mga lawas nga . . . balaan, dalawaton sa Diyos.” (Roma 12:1) Balaan o hinlo ba ang usa ka tawo sa panan-aw sa Diyos kon iyang hugawan ang iyang lawas pinaagig pagmama?

“Pinaagi [sa Diyos] kita adunay kinabuhi.” (Buhat 17:28) “Ang matag maayong gasa ug matag hingpit nga regalo naggikan sa itaas.” (Santiago 1:17) Ang kinabuhi maoy bililhong gasa sa Diyos. Ang tawo nga dunay bisyo nga makahatag ug sakit nagpakita bag pagtahod sa maong gasa?

“Walay usa nga mahimong ulipon sa duha ka agalon.” (Mateo 6:24) “Dili ko itugot nga ako mailalom sa awtoridad sa bisan unsang butang.” (1 Corinto 6:12) Ang tawo nga buot magpahimuot sa Diyos magpaulipon ba sa hugawng bisyo?

“Higugmaon mo ang imong silingan sama sa imong kaugalingon.” (Marcos 12:31) “Ang gugma dili mohimog kadaot ngadto sa silingan.” (Roma 13:10, Ang Biblia, New Cebuano Version) Pagpakita bag tinuod nga gugma sa uban kon kita mangluwa ug luod—hugaw—pulang luwa diha sa kadalanan o sa ubang dapit?

Sa pagkatinuod, ‘atong anihon ang atong gipugas.’ (Galacia 6:7, 8) Balaod kini sa kinaiyahan. Busa kon mamugas kitag daotang bisyo, moani kitag dili maayo. Apan kon kita magkinabuhi sumala sa kabubut-on sa Diyos, nga naglakip sa hinlong panggawi, dili lang maayo ang atong anihon kondili makatagamtam usab kitag tinuod, malungtarong kalipay. Kon ikaw  tigmama apan buot nimong makabatog mas maayo, mapuslanong kinabuhi pinaagi sa pagbuhat kon unsay matarong sa panan-aw sa Diyos, unsaon nimo pagbuntog niining bisyoha? Uban sa pag-ampo, palandonga ang mosunod nga tulo ka epektibong paagi.

Tulo ka Paagi sa Pagbuntog sa Bisyo

1. Magmadeterminado. Sa pagbuntog sa bisyo, kinahanglang duna kay lig-ong determinasyon kay sa pagkahibalo lang nga makadaot kini sa imong panglawas. Sa pagkatinuod, daghan ang nagpadayon sa pagmama, pagpanabako, o pag-abuso sa droga, bisag nahibalo silang makadaot kana sa lawas ug makamatay. Sa paglig-on sa imong determinasyon, nganong dili nimo tun-an ang Bibliya aron makakat-on bahin sa Maglalalang ug sa iyang lalom nga gugma kanimo? “Ang pulong sa Diyos buhi ug gamhanan,” nag-ingon ang Hebreohanon 4:12.

2. Pangayog tabang sa Diyos. “Padayon sa pagpangayo, ug kini igahatag kaninyo,” miingon si Jesu-Kristo. “Padayon sa pagpangita, ug kamo makakaplag; padayon sa pagpanuktok, ug kini pagabuksan kaninyo. Kay ang matag usa nga nagapangayo magadawat, ug ang matag usa nga nagapangita makakaplag, ug sa matag usa nga nagapanuktok kini pagabuksan.” (Lucas 11:9, 10) Sa dihang ang matuod nga Diyos, si Jehova, makadungog sa imong sinserong pagpangayog tabang ug kalig-on, siya motabang kanimo. “Ang Diyos gugma,” nag-ingon ang 1 Juan 4:8. Kini nga gugma nasinati ni apostol Pablo. Siya misulat: “Sa tanang butang ako adunay kusog pinaagi kaniya nga naghatag ug gahom kanako.”—Filipos 4:13.

3. Pangayog tabang sa uban. Ang mga tawo nga imong gipakig-ubanan dakog impluwensiya kanimo sa maayo o sa daotan. “Siya nga nagalakaw uban sa mga tawong maalamon mahimong maalamon, apan siya nga may pakiglabot sa mga hungog mahisugamak sa kadaot,” miingon ang Proverbio 13:20. Busa pilia ang imong mga kauban! Dunay mga Saksi ni Jehova nga tigmama kaniadto. Apan pinaagi sa pagpakig-uban sa sama nilag tinuohan ug sa pagtuon sa Bibliya, sila dugang natabangan sa pagbuntog sa ilang hugawng bisyo.

 [Kahon/Mga hulagway sa panid 24, 25]

NABUNTOG NILA ANG BISYO

Ang Pagmata! nag-interbiyo ug lima ka tawo nga tigmama kanhi. Tagda ang ilang giingon.

Nganong nagmama ka?

Pauline: Sa bata pa ko, gitudloan ko sa akong ginikanan sa pagmama. Kana maoy batasan sa among isla didto sa Papua New Guinea.

Betty: Gipamama ko ni Papa sa dos anyos pa ko. Pagkadalaga nako, magdala kog daghang bunga nga mora na hinuon kog punoan sa bunga! Naadik kaayo ko nga inigmata nako sa buntag magmama dayon ko.

Wen-Chung: Nagsugod ko sa pagmama sa 16 anyos pa ko. Giisip nga sosyal ug hingkod ang magmama, ug gusto kong maangayan sa uban.

Jiao-Lian: Pagpamaligyag bunga ang akong panginabuhi. Aron daghag halin, tinoon nako nga maayong klase ang akong baligya, busa ako kining tilawan. Kanay nagpasugod nako sa pagmama.

Unsay epekto niini sa imong panglawas?

Jiao-Lian: Ang akong baba, ngipon, ug ngabil pula kaayo. Maulaw kong motan-aw sa akong mga letrato kaniadto. Hangtod karon magsamadsamad ang akong ngabil.

Pauline: Kaniadto magsamadsamad ang akong baba, mobati kong kasukaon, ug magkalibanga.

Betty: Mitimbang lang kog 35 kilos, nga dili normal sa akong gitas-on. Ngil-ad kaayo tan-awon ang akong ngipon, ug sagad hinloan ug kiskisan nako kinig steel wool.

Sam: Kanunay kong magkalibanga ug ang akong lagos magsamadsamad. Karon usa na lang ang akong ngipon! Ug tingali wala makatabang ang pagkiskis nakog steel wool sa akong mga ngipon.

Nganong imong gihunong ang bisyo?

Pauline: Akong nabasa sa Bibliya sa 2 Corinto 7:1 nga gusto sa Diyos nga “hinloan nato ang atong kaugalingon sa tanang kahugawan sa unod.” Busa naningkamot gyod ko sa pagpahimuot sa akong Maglalalang.

Sam: Gusto nako nga ang balaang espiritu ni Jehova nga Diyos molihok diha kanako, busa nag-ampo ko kaniya sa pagtabang kanako sa pagbuntog sa tentasyon nga magmama. Iyang gitubag ang akong pag-ampo. Mga 30 ka tuig na kong wala magmama.

Jiao-Lian: Samtang nagbasag Bibliya, kini ang akong nabasahan, “Hinloi ang inyong mga kamot, kamong mga makasasala.” (Santiago 4:8) Kini nga teksto nakatandog kanako. Husto bang magmama ug mamaligya niini bisag nahibalo ko nga makadaot kini? Dihadiha, midesisyon ko sa ‘paghinlo sa akong mga kamot’ gikan sa bisyo nga makahugaw sa pisikal ug espirituwal.

Sa unsang paagi nakabenepisyo ka sa paghunong sa bisyo?

Wen-Chung: Nagmama ko aron madawat sa uban. Apan karon duna na koy mas maayong mga higala, si Jehova ug ang akong mga igsoon sa pagtuo.

Sam: Karon ako mas himsog sa pisikal ug espirituwal. Kay wala na man nako usik-usiki ang akong kuwarta sa bisyo, mas makasuportar na ko sa akong pamilya.

Pauline: Hinlo na ako ug wala na maulipon sa bisyo. Ang akong ngipon puti ug lig-on. Ang akong balay ug hardin wala nay mga panit sa bunga ug mga pulang marka sa luwa nga luod tan-awon.

Betty: Hinlo ang akong konsensiya ug mas maayo ang akong panglawas. Gani, maestra na ko karon ug nag-alagad ingong bug-os panahong magsasangyaw.

[Mga hulagway]

Betty

Pauline

Wen-Chung

Jiao-Lian

Sam

[Diagram/Mga hulagway sa panid 23]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Ang pagsigeg mama mahimong moresultag grabeng mga sakit

Matay-an ang ngipon ug magsamadsamad ang lagos

Oral submucous fibrosis

Oral squamous cell carcinoma

[Hulagway sa panid 22]

Bunga nga giputos ug dahon sa buyo