Kuta sa Terezín—Wala Makasanta sa Pag-antos

TALI sa mga siyudad sa Dresden ug Prague sa Europe mao ang lungsod sa Theresienstadt (o Terezín). Ang lungsod dunay dakong kuta nga may habog nga mga paril. Gitukod kini aron ang mga sundalo sa ubang nasod dili makasulod ug mapanalipdan ang mga molupyo nianang dapita.

Si Joseph II, hari sa Germany ug emperador sa Balaang Roma, maoy nagpatukod sa kuta. Diha usab siya sa gisurbi ang lugar ug giugbok ang pundasyon sa hinapos sa 1780. Ang kuta gitukod agig pasidungog sa iyang inahan, si Rayna Maria Theresa, ug busa gihatagag Czech nga ngalan nga Terezín, nga nagkahulogang “Lungsod ni Theresa.” * Dihay higayon nga miabot ug mga 14,000 ang nagtrabaho dinhi. Kadaghanan sa trabaho natapos sulod sa upat ka tuig.

Sa natapos ang Terezín sa 1784, kini ang kinadak-ang kuta sa kayutaan sa Hapsburg. Ang kinabag-ohang teknik sa inhenyeriya niadtong tungora mao ang gigamit sa pagtukod sa kuta. Apan sa wala pa kini matapos, ang mga taktika ug estratehiya sa militar nausab.

Ang mga kaaway dili na molikos ug kastilyo dihang mosulong. Libotan lang nila ang kasikbit nga mga baryo ug ransakon kini. Busa sa 1888, ang Terezín dili na kuta sa militar. Ang lapad nga mga luna sa gawas sa paril gihimong nindot nga parke nga may mga dalan-dalan ug mga lingkoranan.

Ang Kuta ug ang Lungsod

Ang Kuta sa Terezín gidisenyo ingong pinarilan nga lungsod. Luyo sa dagkong mga paril mao ang puy-anan sa mga sundalo, sa ilang pamilya, ug ubang sibilyan.

Duol sa dakong kuta mao ang gamayng kuta nga gigamit ingong prisohan-militar. Sa unang bahin sa 1800, gipriso didto ang mga kontra sa Imperyo sa Hapsburg. Paglabayg mga 100 ka tuig, napriso usab didto ang mga batan-on nga nalangkit sa pagpatay kang Archduke Francis Ferdinand sa Sarajevo niadtong 1914. Wala sila masentensiyahi ug kamatayon kay sila wala pay 20 anyos. Wala madugay, ang kadaghanan kanila nangamatay sa prisohan. Sila gipaantos, ug ang uban nangabuang. Si Gavrilo Princip, nga mao ang nagpatay kang Francis Ferdinand, namatay nianang prisohana samtang gisangka pa ang Gubat sa Kalibotan I.

 Ang Gamayng Kuta gidungog nga usa sa kinagrabehang mga prisohan sa Austria ug Hungary. Sagad ang mga piniriso gikadenahan diha sa bugnaw ug umogong mga selda ilalom niini nga kuta. Sa Gubat sa Kalibotan II, ang kuta gigamit sa mas ngilngig nga katuyoan.

“Spa Terezín”—Kon Unsa Gayod Kini

Human mailog sa mga Nazi ang lugar nga karon mao na ang Czech Republic, ilang gipamalhin ang mga Hudiyo ngadto sa dakong kuta sa 1941. Ang lungsod sa Theresienstadt gihimo sa mga Nazi nga puy-anan para lang sa mga Hudiyo. Sila miingon nga dili angayng iponon ang mga Hudiyo ug dili Hudiyo aron dili sila mag-away. Bisan tuod ilang gipatuo ang publiko nga ang Theresienstadt maoy eksklusibong spa diin dinhi tambalan ang mga Hudiyo, nagplano diay ang mga Nazi sa pagpuo kanila.

Sa sidlakang bahin sa Europe, ang mga Nazi nakatukod nag mga kampong patyanan diin ang mga Hudiyo sa Theresienstadt ug sa ubang lugar anam-anam nga dad-on didto ug patyon. * Bisag nabaniog nga naglungtad kining mga kampoha sukad sa mga 1935, gipatuo sa mga Nazi nga ordinaryo ra kini nga mga prisohan. Apan nagkadaghan ang report bahin sa mga kahimtang sa kampo. Tungod niini, kinahanglang tubagon sa mga opisyal sa Nazi ang maong mga akusasyon. Busa naghunahuna silag paagi. Unsay ilang gihimo?

Panahon sa Gubat sa Kalibotan II, sa 1944 ug 1945, ang mga representante sa International Red Cross gidapit sa pag-inspeksiyon sa dakong kuta sa pagtan-aw mismo kon unsay nagakahitabo dinhi. Apan aron makita konohay nga ang kuta maoy ordinaryo lang nga spa, gipanindot kini sa mga Nazi.

Ang mga numero sa bloke gipulihag nindot pamationg mga ngalan sa karsada. Sila nagtukod ug peke nga bangko, kindergarten, ug mga tindahan. Nagtukod pa gani silag café diha sa sentro sa lungsod. Giayo ang atubangan sa mga balay, gitamnan ang parke, ug nagtukod ug pavilion nga may gipatokar nga musika.

Dayon, gisuroy sa mga tour guide ang mga representante sa Red Cross. Gitugotan sila sa pagpakig-estorya sa pipila ka tawo nga hawas kono sa independenteng gobyerno sa mga Hudiyo. Apan kining mga tawhana gipili ug gitudloan daan sa mga Nazi kon unsay itubag. Sa duha ka managlahi nga pag-inspeksiyon,  napatuo sa mga Nazi ang mga delegado sa Red Cross. Busa gireport sa mga delegado nga ang Theresienstadt ordinaryo rang lungsod diin ang mga Hudiyo maayong pagkaatiman. Sa pagbiya sa mga delegado sa Red Cross, ang mga Hudiyo didto padayong nag-antos, gipanggutom, ug nangamatay. Gamay na lang ang buhi dihang natapos ang Gubat sa Kalibotan II.

Ang Gamayng Kuta

Ang Gamayng Kuta gigamit usab sa mga Nazi ingong prisohan. Ang kahimtang didto sama ra sa mga kampong konsentrasyon. Alang sa kadaghanan sa libolibong lalaki ug babaye nga napriso didto, ang Gamayng Kuta maoy temporaryong prisohan sa dili pa sila dad-on ngadto sa mas dagkong mga kampo sa teritoryo sa German Reich.

Labing menos 20 ka Saksi ni Jehova, nga gikan sa Prague, Pilsen, ug sa ubang bahin sa nasod, ang gipriso diha sa Gamayng Kuta. Ngano? Kay sila nagpabiling neyutral sa politika ug wala mosuportar sa mga Nazi. Bisag gidili ang pagsangyaw, ang mga Saksi nagpadayon sa pagpaambit sa maayong balita sa Bibliya ngadto sa uban. Sila nag-antos tungod sa ilang pagtuo, ang uban gipamatay o gipaantos hangtod namatay.

Leksiyon nga Makat-onan

Ang Bibliya nag-ingon: “Ayaw ibutang ang inyong pagsalig sa mga hamili, ni sa anak sa yutan-ong tawo, nga kaniya walay kaluwasan. Mogula ang iyang espiritu, mobalik siya sa iyang yuta; nianang adlawa mahanaw ang iyang mga hunahuna.” (Salmo 146:3, 4) Klaro kaayong gipakita sa Kuta sa Terezín nga tinuod kining mga pulonga.

[Mga potnot]

[Kahon sa panid 20]

ANG MGA SAKSI NI JEHOVA SA GAMAYNG KUTA

Ang kadaghanan sa mga Saksi ni Jehova sukitsukiton una sa hedkuwarter sa Gestapo didto sa Prague dayon bilanggoon sa Theresienstadt. Human niana, sila sagad ipadala ngadto sa mga kampong konsentrasyon sa Germany. Sa unsang paagi naantos nila ang lisod kaayong mga kahimtang sa prisohan ug ang pagbati nga nahilain?

Usa ka Saksi nga babaye nga napriso sa Theresienstadt miingon: “Pirme nakong hunahunaon ang mga pagtulon-an sa Bibliya aron di ni nako malimtan. Sa matag prisohan diin ako ibalhin, mangutana ko kon duna bay mga Saksi didto. Kon duna, maningkamot ko sa pagkontak nila. Ug mosangyaw gyod ko kutob sa mahimo.”

Ang iyang paagi misaler. Siya nagpabiling matinumanon sa Diyos dihang siya napriso ug sa katuigan human niana.

[Hulagway sa panid 18]

Selyo nga nagpakita sa nindot nga Terezín panahon sa Gubat sa Kalibotan II

[Hulagway sa panid 19]

Bag-ong abot nga mga piniriso nga gidala sa baraks. Ang karatula mabasa sa pinulongang German: “Arbeit Macht Frei” (Trabaho Makahatag Kagawasan)

[Hulagway sa panid 19]

Mga higdaanan sa prisohan sa mga babaye diha sa kuta

[Hulagway sa panid 20]

Entrada sa Gamayng Kuta

[Picture Credit Line sa panid 19]

Both photos: With courtesy of the Memorial Terezín