Nganong Kaylap ang Kasuko?

KOMPLIKADO ang mga hinungdan sa kasuko. Bisan ang mga siyentista miadmitir nga ang kasuko wala kaayo nila hisabti. Apan ang mga espesyalista sa pangutok nagkauyon nga kitang tanan maapektohan kon dunay makapasuko nato.

Kini nga reaksiyon sagad maoy resulta sa inhustisya o pagpihig. Tingali masuko kita kon mainsulto o dili tahoron, ug kon gihunahuna natong gihagit ang atong awtoridad o gidaot ang atong reputasyon.

Siyempre, lainlain ang makapasuko sa matag tawo depende sa edad, sekso, ug kultura. Dugang pa, lainlain usab ang reaksiyon sa matag tawo sa mga butang nga makapasuko kanila. Ang uban talagsa rang masuko ug daling makalimot, apan ang uban daling masuko ug maghambin niini sa pipila ka adlaw, semana, bulan, o mas dugay pa.

Daghan kaayong butang sa atong palibot nga makapasuko. Dugang pa, ang mga hinungdan sa pagkadaling masuko nagkadaghan. Ngano? Usa sa mga hinungdan mao ang kahakog nga kaylap sa atong panahon. Ang Bibliya nag-ingon: “Sa kataposang mga adlaw . . . ang mga tawo unya magmahigugmaon sa ilang kaugalingon, magmahigugmaon sa salapi, mapagawalon, mapahitas-on, . . . gahig ulo, nangburot sa garbo.” (2 Timoteo 3:1-5) Dili ba tukma kining naghubit sa mga tinamdan sa daghang tawo karon?

Sa pagkatinuod, ang tawo nga kaugalingon ray gihunahuna sagad masuko kon dili matuman ang iyang gusto. Ug duna pay daghang hinungdan kon nganong nagkadako ang problema labot sa kasuko. Atong hisgotan ang pipila niini.

Panig-ingnan sa Ginikanan

Ang mga ginikanan dako kaayog impluwensiya sa pag-ugmad sa personalidad sa ilang anak sukad sa pagkabata hangtod sa pagkatin-edyer. Ang sikologo nga si Harry L. Mills miingon: “Sukad sa linghod nga edad, ang tawo makakat-on na sa pagpahayag ug kasuko pinaagi sa pagsundog sa masuk-anong gawi nga ilang makita.”

Kon ang bata nagdako sa palibot diin ang mga tawo mosilaob dayon sa kasuko bisan sa gagmayng butang, mabatasan niya nga daling masuko kon dunay problema. Ikatandi mo ang kahimtang sa bata sa usa ka tanom nga ginabisbisag hugawng tubig. Ang tanom mahimong motubo, apan mosawot ra kini, ug basin madaot pa. Ang kasuko sama sa hugawng tubig, ug ang mga bata nga naladlad niini lagmit modako nga masuk-anon.

Naghuot nga mga Siyudad

Niadtong tuig 1800, mga 3 porsiyento sa populasyon sa kalibotan nagpuyo sa mga siyudad. Sa 2008, kini nga gidaghanon misaka sa 50 porsiyento, ug sa 2050, kini gidahom nga moabot ug 70 porsiyento. Samtang nagkadaghan ang mga tawong nagpunsisok diha sa mga siyudad, lagmit mas dali silang masuko. Pananglitan, ang Mexico City maoy usa sa kinadak-an ug kinadaghanag tawo nga siyudad sa kalibotan. Ang usa ka dakong hinungdan sa tensiyon didto mao ang grabe kaayong trapik. Sanglit ang  Mexico City dunay mga 18 milyones ka tawo ug 6 milyones ka sakyanan, kini “lagmit mao ang labing tensiyonado nga siyudad sa kalibotan,” nag-ingon ang usa ka magsusulat. “Kon grabe kaayo ang trapik, ang mga tawo dali kaayong masuko.”

Ang naghuot nga mga siyudad makahatag usab ug ubang hinungdan sa tensiyon, sama sa hugawng hangin, kabanha, kakulag puy-anan, panagbangi tungod sa kultura, ug kaylap nga krimen. Kay nagkadaghan ang hinungdan sa tensiyon, ang mga tawo mas daling masuko ug mawad-ag pailob.

Problema sa Ekonomiya

Ang pagkahugno sa ekonomiya sa kalibotan nakahatag ug tensiyon ug kabalaka sa daghang tawo. Ang 2010 nga report sa International Monetary Fund ug International Labor Organization (ILO) sa United Nations nag-ingon: “Kapin sa 210 milyones ka tawo sa kalibotan gibanabana nga walay trabaho.” Ikasubo, ang kadaghanan niadtong gitangtang sa trabaho walay tinigom.

 Bisan kadtong dunay trabaho nabalaka usab. Sumala sa ILO, ang tensiyon maylabot sa trabaho nakaapektar sa tibuok kalibotan. “Ang mga tawo mahadlok nga mawad-ag trabaho ug negatibo dayog hunahuna,” miingon si Lorne Curtis, nga usa ka management consultant sa Ontario, Canada. Siya midugang nga tungod niini, “sila masuko dayon ug makiglalis sa ilang mga superbisor o isigkaempleyado.”

Diskriminasyon ug Inhustisya

Hunahunaa kon unsay imong bation kon moentra kag lumba unya ikaw ray giobligar nga kadenahan ang imong duha ka tiil. Mao sab kanay bation sa minilyong tawo dihang sila makasinatig diskriminasyon sa rasa o ubang matang sa pagpihig. Ang mga tawo masuko kon malimitahan ang ilang oportunidad nga makatrabaho, makaeskuyla, makabalay, ug makabaton sa ubang panginahanglan.

Makapaluya ug makapaguol sab kaayo ang ubang matang sa inhustisya. Ikasubo, ang kadaghanan kanato nabiktima sa inhustisya. Kapin sa 3,000 ka tuig kanhi, ang maalamong Haring Solomon miingon: “Tan-awa! ang mga luha niadtong mga gilupigan, apan sila walay maghuhupay.” (Ecclesiastes 4:1) Kon kaylap ang inhustisya ug diyutay ra ang kahupayan,  dali rang mapuot sa kasuko ang kasingkasing sa tawo.

Ang Industriya sa Kalingawan

Kapin sa usa ka libong panukiduki ang gihimo aron matino kon unsay epekto diha sa mga bata sa kapintasan nga ilang makita sa mga salida. Si James P. Steyer, ang founder sa Common Sense Media, miingon: “Ang mga bata nga kanunayng makakitag grabeng kapintasan magdako nga dili na ngil-aran niini, ug dili na kaayo mobatig kaluoy.”

Tinuod, ang kadaghanang batan-on nga magsigeg tan-aw ug mapintas nga mga salida dili mahimong mapintas nga mga kriminal. Apan, sagad gipakita sa mga salida nga dili daotan ang pagpahungaw ug grabeng kasuko sa pagsulbad ug problema. Tungod niini mitungha ang bag-ong henerasyon nga kubalan na sa kapintasan.

Impluwensiya sa Daotang mga Espiritu

Sumala sa Bibliya, dunay dili makitang puwersa nga nagpaluyo sa kaylap nga kasuko sa kalibotan karon. Sa sinugdanan sa kasaysayan sa tawo, usa ka manulonda ang mirebelde sa Diyos nga Labing Gamhanan. Kining daotan nga manulonda gitawag ug Satanas, nga sa Hebreohanon nagkahulogang “Magsusupak,” o “Kaaway.” (Genesis 3:1-13) Sa ulahi, gidaldal ni Satanas ang ubang manulonda sa pagrebelde uban kaniya.

Kadtong rebeldeng mga manulonda, nga gitawag ug mga demonyo o daotang mga espiritu, gitambog dinhi sa Yuta. (Pinadayag 12:9, 10, 12) Dugang pa, sila dunay “dakong kasuko,” kay nahibalo nga mubo na lang ang ilang panahon. Busa bisag dili nato sila makita, apektado kita sa ilang kalihokan. Sa unsang paagi?

Gipahimuslan ni Satanas ug sa iyang mga demonyo ang atong pagkamakasasala pinaagi sa pagtental kanato nga ‘magdumot, makig-away, mangabugho, mosinta sa kasuko, makigtigi, magkabahinbahin, . . . ug mga butang nga sama niini.’—Galacia 5:19-21.

Ayaw Padaog sa Kasuko

Tungod niining tanang nahisgotang problema, tensiyon, ug kabalaka, atong masabtan kon nganong ang mga tawo masuko samtang nag-atiman sa ilang adlaw-adlawng kalihokan.

Ang tendensiya nga masuko ug ang pagpahungaw niini tingali lisod pugngan! Ang sunod nga artikulo motabang nato kon unsaon pagkontrol sa kasuko.

[Kahon sa panid 5]

TINGALI DUNA KAY GRABENG PROBLEMA KON . . .

▶ Masuko ka dihang kinahanglan kang molinya diha sa tindahan.

▶ Kanunay kang makiglalis sa imong mga isigkaempleyado.

▶ Dili ka usahay makatulog sa paghunahuna sa mga nakapalagot nimo nianang adlawa.

▶ Maglisod ka sa pagpasaylo sa mga nakapasuko nimo.

▶ Dili ka makakontrol kanunay sa imong emosyon.

▶ Maulaw o magmahay ka kay misinta ka sa kasuko. *

[Potnot]

[Kahon sa panid 6]

ESTADISTIKA SA KASUKO

Ang Mental Health Foundation sa London, England, nag-imprentag report nga nag-ulohang Boiling Point—Problem Anger and What We Can Do About It. Kini ang importanteng mga bahin sa maong report:

84% ang mas tensiyonado sa trabaho kay sa miaging lima ka tuig.

65% sa mga empleyado ang misinta sa kasuko o nakakitang may misinta sa kasuko diha sa opisina.

45% sa mga empleyado kanunayng dili makapugong sa ilang kasuko diha sa trabahoan.

Mga 60% sa tanang pagpalta sa trabaho maoy tungod sa tensiyon.

33% sa mga taga-Britain nagbungolay sa ilang mga silingan.

64% ang uyon o uyon kaayo nga ang mga tawo karon mas masuk-anon.

32% nag-ingon nga duna silay suod nga higala o sakop sa pamilya nga maglisod sa pagkontrol sa iyang kasuko.

[Hulagway sa panid 5]

Unsa kahay epekto diha sa imong mga anak kon mosinta ka sa kasuko?

[Hulagway sa panid 6]

Naimpluwensiyahan ba sa mga salida ang imong panglantaw sa kasuko ug kapintasan?