“Mamang sa Dagat” Lamiang Pagkaon

Usa ka grupo sa gigutom nga mga kustomer nangaon sa restawran sa New York City. Migamit silag panglugpit sa pagbuka sa kabhang sa dakong mamang sa dagat. Wala magbalebale sa dagkong mata nga morag nagtan-aw kanila, ang naghinamhinam nga mga kustomer ganadong nangaon sa humok ug tam-is-tam-is nga unod. Unsay ilang gikaon? “Mamang sa dagat,” nga sagad gitawag ug banagan.

 SA North America ang banagan gitawag ug mamang sa dagat. Ngano man? Kay sa tan-aw sa mga tigpamanagan mora kinig mga insekto nga nagkamang-kamang diha sa kubyerta sa barko.

Apan kini duna pay laing kaamgiran sa insekto. Sa katuigan sa 1700, daghan kaayog banagan sa amihanan-sidlakang kabaybayonan sa United States nga magduot samag mga insekto. Kini panguhaon aron iabono sa uma. Gigamit kini kaniadto ingong paon. Ipakaon usab kini sa mga piniriso. Niadtong panahona, daghan kaayo ang banagan nga usa ka grupo sa nasukong mga trabahante nianang dapita nakadaog sa kaso nga nagbaod nga dili sila dalitan ug banagan tulo ka beses sa usa ka semana!

Sa kasukwahi, ang mga nagpuyo sa halayong mga siyudad talagsa rang makakaon ug banagan. Ngano? Kay kini daling madubok ug dili puwedeng preserbahon pinaagi sa pag-asin o pagbulad. Apan sa tungatunga sa katuigan sa 1800, nagsugod ang paghimog delatang banagan, busa daghan na ang nakatilaw sa lami nga unod niini. Dugang pa, sa dihang duna nay mga tren, dili na lisod ang pagtransportar niini sa tibuok United States. Busa nahimong himalitan ang banagan. Bisan pa niana, ang pagtransportar niini mahal, mao nga mga sapian lang ang makakaon niini.

Ang mga tigpamanagan karon manikop ug lainlaing klase sa banagan sa kadagatan sa tibuok kalibotan. Dunay daghang American lobster (banagan) diha sa Atlantic Ocean gikan sa Newfoundland ngadto sa North Carolina. Ang kinadak-ang tig-eksportar ug banagan mao ang Maine, sa amihanan-sidlakan sa United States. Gikan didto, ang linuto ug buhi nga mga banagan ieksportar ngadto sa lainlaing bahin sa kalibotan. Ang mga suplayer niini makapadalag mga 36,287 kilos sa usa lang ka biyahe sa ayroplano.

Ang mga kompaniya sagad dinaghan nga maghimog mga produkto nga ginaeksportar ngadto sa lainlaing nasod, ug kini dagkog ganansiya. Apan ang banagan dili puwedeng inegosyo niining paagiha. Sagad ang pagpamanagan maoy pangabuhi sa lokal nga mga residente. Sila walay mga punong kondili manguha niini sa dagat—sa Atlantic Ocean.

Kon Unsaon Pagsikop ug Banagan

Unsaon nila kini pagsikop? Sa pagtubag niana, nakigsulti ang Pagmata! kang Jack, ikaupat nga henerasyon sa mga tigpamanagan sa Bar Harbor, Maine. Si Jack nagsugod niini nga trabaho sa edad nga 17, ug siya manguhag banagan sa dagat nga gipamanaganan sa amahan sa  iyang Lolo. Ang asawa ni Jack nga si Annette, tigpamanagan usab. “Naminyo kog tigpamanagan,” siya miingon. “Duha ka tuig ko nga aprentis diha sa barko ni Jack, ug sa ulahi nakapalit kog kaugalingong barko.”

Sa unsang paagi sikopon ni Jack ug Annette ang mga banagan? “Magdala kamig hawla nga metal nga dunay gamayng lungag,” miingon si Annette, “ug sudlan namo kinig netbag nga paonan ug tagbak.” Ang matag hawla ihigot sa boya. “Pintalan sa mga tigpamanagan ang ilang boya ug ilang kaugalingong kolor aron mailhan kini dihang ila kining balikan,” miingon si Annette.

Sa dihang iitsa ang mga hawla, kini motidlom sa salog sa dagat, ug ang pinintalang boya molutaw ug ang lugar nga gipanghulogan niini sayon tultolon. “Among pasagdan kini didto sa pipila ka adlaw,” miingon si Annette, “ug amo kining balikan ug kuhaon. Kon duna nay banagan sa sulod, amo kining kuhaon ug sukdon.” Ibalik sa dagat sa masinundanon sa balaod nga mga tigpamanagan, sama kang Jack ug Annette, ang gagmayng banagan ug ang mga baye usab nga dunay bihod.

Dayon ang mga tigpamanagan modunggo sa duol nga pantalan sa pagbaligya sa ilang kuha. Ang ubang grupo sa tigpamanagan may kontrata, ang uban wala—lokal lang nga mga tigpamanagan nga mamaligya sa lokal nga mga ahente. Sumala sa nahisgotan na, ang mga tigpamanagan walay mga punong sa pagbuhi niini. “Ang ubang tigpamanagan dunay permiso sa pagkuhag bihoran nga banagan,” miingon si Jack. “Ilang ipapusa ang bihod ug buhion kadiyot ug dayon ibalik kini sa dagat. Kini makatabang sa pagpadaghan sa banagan.”

Ang pagpamanagan lisod nga pangabuhi o dili labing sayon nga paagi sa pagpadato. Apan kon silay imong pangutan-on, sila mohisgot ug ubang mga bentaha—ang pagpanag-iyag kaugalingong negosyo o ang pagpadayon sa tradisyon sa ilang komunidad ug pamilya o ang kalipay sa pagpanagat. Labaw sa tanan, kini nakahatag kanilag katagbawan kay ang ilang mga kuha nga “mamang sa dagat” kinaham sa mga tawo sa tibuok kalibotan.

[Kahon/Hulagway sa panid 12]

KAPELIGROHAN SA PAGPAMANAGAN

Ang pagpamanagan daw dili kuyaw nga trabaho. Apan dili kana tinuod. Pananglitan, ang National Institute for Occupational Safety and Health (NIOSH) nag-ingon nga “gikan sa 1993 ngadto sa 1997, ang gidaghanon sa nangamatayng lisensiyado nga mga tigpamanagan didto sa Maine maoy 14 matag 100,000, kapin sa 2.5 ka pilo kay sa aberids sa nasod (4.8 matag 100,000 ka trabahante) diha sa tanang matang sa pagpangisda.”

Sumala pa sa NIOSH, nakita sa pagsusi sa Coast Guard sa United States nga ang “tigpamanagan mabitik sa pisi, madalag kahulog sa dagat uban sa hawla, ug malumos kon dili dayon sila makabadbad sa pisi o dili dayon matabang sa pagsaka sa barko.” Sa usa ka surbi sa 103 ka tigpamanagan, nga gihimo gikan sa 1999 ngadto sa 2000, halos 3 sa 4 gitaho nga nabitik sa pisi, bisan tuod dili tanan nahulog sa dagat. Dunay girekomendar nga mga pamaagi alang sa kahilwas diin ang mga tigpamanagan makaputol sa pisi o dili mabitik sa pisi.

[Mga hulagway sa panid 10, 11]

1. Si Jack nga nagbira sa hawla

2. Si Annette ug Jack nga nagkuhag mga banagan gikan sa hawla

3. Ang matag banagan sukdon