Unsay Kinahanglang Usbon?

“Dili gobyerno ang solusyon sa atong problema; ang gobyerno mao ang problema.”—Ronald W. Reagan, sa iyang pakigpulong ingong ika-40ng presidente sa United States.

KAPIN sa 30 ka tuig na ang milabay sukad gipamulong kana ni Ronald Reagan. Niadtong panahona, dunay dakong problema ang United States—“problema sa ekonomiya,” miingon si Reagan. “Kita nag-antos sa kinadugayan ug usa sa kinagrabehang implasyon sa kasaysayan sa atong nasod,” matod pa niya. “Daghang tuig nang nagpatongpatong ang atong utang nga nakahatag tuod ug kaharuhay karon, pero ang atong mga anak mao unyay magpas-an sa bayronon. Kon kini magpadayon, makahatag gayod kinig dakong kadaot sa katilingban, kultura, politika, ug sa ekonomiya.”

Medyo negatibo ang panglantaw ni Reagan, apan siya malaomon. Siya miingon: “Dugay na natong gisagubang ang suliran sa ekonomiya. Dili kini mawala sa pipila ka adlaw, semana, o bulan, apan kini mawala ra.”—Italiko amoa.

Unsay kahimtang karon? Ang 2009 nga report sa Department of Housing and Urban Development sa United States nag-ingon: “Nagkadaghang tawo . . . naglisod tungod kay kulag mentinasyon ang imprastraktura, kulag puy-anan, ug dili maayo ang pangserbisyo medikal. Gani, ang UN-HABITAT [ahensiya sa United Nations] nagbanabana nga sa umaabot nga 30 ka tuig, usa sa tulo ka tawo miserable unyag kinabuhi—kulag sanitasyon ug hinlong tubig, maladlad sa mga epekto sa kausaban sa klima, nga makapatakod-takod sa sakit ug posibleng makapakaylap niini ngadto sa ubang nasod.”

Tibuok-Kalibotang Problema

Bisag hain ka pa nagpuyo, palandonga kini nga mga pangutana:

● Mas arang-arang ba ang imong pagkabutang karon kay sa milabayng napulo ka tuig?

 ● Ikaw ba ug ang imong pamilya natagan-an ug bastanteng serbisyo medikal?

● Nakita ba nimo nga mas hinlo na ang palibot ug miarang-arang na ang kahimtang sa kalikopan?

● Sa imong tan-aw, moarang-arang kaha ang kahimtang paglabay sa 10, 20, o 30 ka tuig?

Usa ka Kasabotan

Daghang gobyerno adunay gitawag ug social contract—usa ka sinulat o berbal nga kasabotan tali sa gobyerno ug sa mga lungsoranon nga espesipikong naglatid sa mga katungod ug obligasyon sa matag usa. Pananglitan, ang lungsoranon gidahom nga mosunod sa mga balaod, mobayad ug buhis, ug motabang sa pagpatunhay ug luwas nga palibot. Ang gobyerno sa baylo, sagad manaad sa paghatag ug bastanteng serbisyo medikal, patas nga pagtagad, ug lig-ong ekonomiya.

Unsay nahimo sa mga gobyerno bahin niini? Tagda ang ebidensiya diha sa mosunod nga tulo ka panid.

 Bastanteng Serbisyo Medikal

Kon unsay gustong makita sa mga tawo: Baratong pagpatambal ug epektibong mga tambal.

Ang tinuod nga kahimtang:

● Usa ka report bahin sa sanitasyon ug panglawas nga giluwat sa World Bank nag-ingon nga “kada adlaw 6,000 ka bata ang mangamatay sa sakit nga resulta sa kakulag sanitasyon, kulag kahindik, ug sa hugawng tubig. Ang suka-kalibang lang daan makapatay ug usa ka bata matag 20 segundos.”

● Niadtong 2008, ang World Health Organization (WHO) naghimog imbestigasyon diin ilang nadiskobrehan nga ang paagi sa pagdumala sa serbisyo medikal sa “sapian ug pobreng mga nasod . . . dili gyod patas” ug kini “wala makatagana sa nagkadakong panginahanglan sa tawo ug serbisyo medikal nga makitawhanon, patas, barato ug epektibo.”

Paglabayg duha ka tuig, nakita sa WHO nga “ang mga gobyerno sa tibuok kalibotan naglisod sa pagbayad sa serbisyo medikal. Kon magkadaghan ang mga tigulang, kon magkadaghan ang mag-antos ug laygay nga sakit, ug kon magkadaghan ang bag-o ug mas mahal nga paagi sa pagpanambal, motaas usab ang gastos.”

● Dunay laing problemang mitungha nga makapameligro sa kinabuhi: Ang epektibo kaayong tambal kaniadto lagmit dili na moepekto. Ang mga impeksiyon nga nakapatayg minilyon kaniadto, sama sa sanla ug tesis, naayo sa mga antibiotic, nga ang una niini gisugdan paggamit sa katuigan sa 1940. Apan ang report sa WHO nga World Health Day 2011 nag-ingon nga “ang pagtungha ug pagkaylap sa mga bakterya ug virus nga dili madutlag medisina kusog nga midaghan. Daghang tambal karon dili na epektibo. Ang mga tambal nga pangontra sa sakit nagkamenos.”

Kon unsay kinahanglang usbon: Kinahanglang makita nato ang katumanan sa tagna sa Bibliya nga nagtagna nga moabot ang panahon sa dihang “walay pumoluyo nga moingon: ‘Ako masakiton.’”—Isaias 33:24.

 Hustisya ug Patas nga Pagkabutang

Kon unsay gustong makita sa mga tawo: Mawala ang diskriminasyon batok sa minoriya nga mga grupo ug pagdagmal sa kababayen-an; angay na ang tanan, walay dato ug walay pobre.

Ang tinuod nga kahimtang:

● Usa ka report sa Leadership Conference on Civil Rights Education Fund nag-ingon: “Daghan kaayo ang naapektohan sa kapintasan batok sa mga indibiduwal, sa mga balay sa pagsimba, ug sa mga institusyon sa komunidad tungod sa pagpihig sa rasa, relihiyon, seksuwalidad, o nasodnong kagikan, ug dako gihapon kini nga problema sa Amerika.”

● “Minilyong kababayen-an sa tibuok kalibotan nabiktima sa inhustisya, kapintasan ug dili patas nga pagtratar sa sulod ug gawas sa panimalay, ug sa trabahoan,” nag-ingon ang report nga Progress of the World’s Women: In Pursuit of Justice sa United Nations. Pananglitan, sa Afghanistan, mga 85 porsiyento sa kababayen-an walay madawat nga medikal nga tabang dihang sila manganak. Sa Yemen, walay balaod nga manalipod sa kababayen-an batok sa kapintasan diha sa panimalay. Sa Democratic Republic of the Congo, sa aberids, kapin sa usa ka libong babaye malugos kada adlaw.

● Niadtong Oktubre 2011, ang Secretary-General sa U.N. nga si Ban Ki-moon miingon: “Kita nagpuyo sa usa ka kalibotan nga walay kaangayan. Abunda ang pagkaon apan usa ka bilyon ang gigutom. Luho ug kinabuhi ang uban, apan nag-ilaid sa kakabos ang kadaghanan. Uswag ang medisina apan daghang inahan mangamatay sa pagpanganak adlaw-adlaw . . . Binilyon ang gastos alang sa armas sa pagpatayg tawo imbes sa pagprotektar kanila.”

Kon unsay kinahanglang usbon: Gusto natong makita nga matapos na ang pagdaogdaog sa minoriya nga mga grupo ug sa kababayen-an ug mawala na ang mga tawong ‘nag-agaw sa hustisya gikan sa mga sinakit.’—Isaias 10:1, 2.

 Lig-ong Ekonomiya

Kon unsay gustong makita sa mga tawo: Ang tanan dunay trabaho; dili na maglisod sa panalapi.

Ang tinuod nga kahimtang:

● Ang Worldwatch Institute nagreport nga “daghan ang may katakos nga mga trabahante nga makatabang sa pagpauswag sa ekonomiya, pero kulang ang trabaho. Tungod sa pagkadaot sa ekonomiya, ang International Labor Organization (ILO) nagbanabana nga ang mga walay trabaho miabot ug 205 milyones niadtong 2010.”

● “Ang International Labour Organization (ILO) nagpasidaan nga tungod sa paghuyang sa ekonomiya sa kalibotan, daghan ang mawad-ag trabaho nga makapasugnod ug kagubot,” matod pa sa balita sa BBC. “Ang krisis sa ekonomiya karon nagpakita nga katunga na lang sa mga trabaho ang gikinahanglan. . . . Gisusi sa grupo [ILO] ang pagkadiskontento sa tawo tungod sa kakulang ug trabaho ug ang kasuko sa tawo tungod sa pagtuo nga ang uban wala ra maningkamot sa pagsulbad sa krisis sa ekonomiya. Kini nag-ingon nga posibleng dunay mahitabong kagubot diha sa daghang nasod, ilabina sa mga nasod sa EU ug sa Arabia.”

● Sa United States, “ang aberids nga utang karon pinaagig credit card milapas nag $11,000, nga tulo ka pilo kay sa niadtong 1990,” nag-ingon ang librong The Narcissism Epidemic, nga gipatik niadtong 2009. Daghan ang mangutang aron lang ingnon nga sila sapian. “Makita sa mga Amerikano ang mga tawo nga maluhog mga sakyanan ug pamesti ug abi nila dato kining mga tawhana,” nag-ingon ang libro. “Apan ang tinuod, mas husto ang pag-ingon nga sila naputos sa utang.”

Kon unsay kinahanglang usbon: Kinahanglang dunay trabaho ang tanan, ug maalamon sa paggasto. Ang Bibliya nag-ingon nga ‘usa ka panalipod ang salapi’ apan nagpasidaan usab kini nga “ang gugma sa salapi maoy gamot sa tanang matang sa makadaot nga mga butang.”—Ecclesiastes 7:12; 1 Timoteo 6:10.

Sumala sa gihisgotan diha sa panid 4 hangtod 8, ang atong palaaboton morag mangiob. Apan, dili kita angayng mawad-ag paglaom. Dunay mahitabong maayong kausaban sa atong kalibotan—apan dili pinaagi sa gobyerno sa tawo.

[Kahon/Graph sa panid 5]

Unsay giingon sa mga batan-on nga gusto nilang usbon bahin sa kalibotan? Sumala sa Web site nga 4children.org, ang surbi nga gihimo didto sa Britain diha sa mga 2,000 ka bata nga nag-edad ug 4 hangtod 14 nagpakita nga gusto nilang himoon ang mosunod:

[Graph]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

100%

WAD-ON ANG KAGUTOM

TAPOSON ANG GUBAT WAGTANGON

ANG KAKABOS

75%

TAPOSON ANG HINUNGDAN SA DILI

TAPOSON ANG PAG-INIT PATAS NGA PAGTAGAD SA TANAN

SA KALIBOTAN

50%

25%

0%

[Kahon/Graph sa panid 5]

Gipakita sa 2009 nga surbi nga gihimo sa Bertelsmann Foundation sa Germany kon unsay gikabalak-an pag-ayo sa mga 500 ka batan-on nga nag-edad ug 14 hangtod 18.

Lakip sa mga problema nga giisip sa mga batan-on nga dili kaayo seryoso mao ang terorismo ug pagdaghan sa populasyon. Bisan ang krisis sa ekonomiya ilang giisip nga dili usab kaayo seryoso. Sumala pa sa Bertelsmann Foundation, tungod tingali kini kay sila wala makasinati mismo niini nga mga problema.

[Graph]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

100%

75% KAKABOS

PAGKAUSAB SA KLIMA

KAKULAG PAGKAON UG PAGKADAOT

UG HINLONG TUBIG SA KALIKOPAN

50% MGA EPIDEMYA

UG MGA SAKIT

25%

0%