“May duha ko ka amiga nga kanunayng manuroy nga wala ko. Madunggan nako pirme nga lingaw kuno kaayo sila. Dihay higayon nga mitawag ko sa balay sa usa namo ka amiga ug naatol nga tua pod ang usa, ug dihang may mitubag sa telepono, nabatian nako sila nga nag-estoryahay ug nagkinataw-anay. Nadunggan nako nga alegre kaayo sila, ug misamot hinuon ang akong kamingaw!”—Maria. *

Nakasulay na ba ka nga morag sinalikway ug mibatig kamingaw? Nan, may tambag nimo ang Bibliya. Pero sayra una ang pipila ka butang nga angay nimong mahibaloan bahin sa kamingaw.

Halos tanan mobati usahay ug kamingaw. Apil niana ang mga tawong giisip nga sikat. Ngano? Tungod kay kasagaran, dili sa gidaghanon sa mga higala kondili sa kalidad sa pagkamanaghigala magdepende kon ang usa mobatig kamingaw. Tingali ang tawo nga giisip nga sikat daghag kaila pero walay tinuod nga higala, busa siya mobatig kamingaw.

Ang kamingaw makadaot sa imong panglawas. Ang mga tigdukiduki nga nagsusi sa mga resulta sa 148 ka pagtuon nag-ingon nga ang dili pagpakig-uban sa ubang tawo maoy hinungdan sa ahat nga kamatayon. Kini sab maoy “duha ka pilo nga mas makadaot kay sa sobrang katambok” ug “katumbas sa pagtabakog 15 ka sigarilyo sa usa ka adlaw.”

Ang kamingaw makahimo kanimo nga desperado. Gani, kini makapahunahuna nimo nga makig-amigo na lang ni bisan kinsa. “Kon nagmingaw ka, tingali magpangita kag atensiyon,” miingon ang batan-ong si Alan. “Basin maghunahuna ka nga mas maayog bisag kinsa na lang kay sa wala. Ug peligroso kana.”

Ang teknolohiya dili makawala sa kamingaw. “Bisag mag-text o mag-e-mail ko sa usa ka gatos ka tawo kada adlaw, mingawon ra gihapon ko,” miingon ang batan-ong si Natalie. Ingon usab niana ang gibati sa usa ka tin-edyer nga ginganlag Tyler. “Ang pag-text samag meryenda lang, samtang ang personal nga panag-estoryahay samag eksaktong pagpangaon,” siya miingon. “Maayo man ang pagmeryenda, pero ang imong tiyan mangita gyod ug kan-on.”

Paghunahuna ug positibo. Pananglitan, nakita nimo sa usa ka Web site ang mga letrato sa imong mga amiga sa usa ka parti diin wala ka dapita. Nianang tungora, mahimong maghunahuna ka nga gituyo gyod nila nga dili ka imbitahon o puwede kang maghunahuna ug mas positibo. Kay wala man ka mahibalo sa tanang detalye, dili ka angayng maghunahunag negatibo. Maayo seguro nga palandongon ang maayong rason kon nganong wala ka imbitaha. Kasagaran, dili ang situwasyon kondili ang imong gihunahuna ang hinungdan sa imong kamingaw.—Prinsipyo sa Bibliya: Proverbio 15:15.

Likayi nga maghunahuna daan ug sayop nga konklusyon. Kon nasubo ka, tingali maghunahuna ka, ‘Bisan kanus-a wa gyoy nangimbitar nako’ o ‘Pirme na lang ko nilang likayan.’ Pero kana makapasamot hinuon sa imong kamingaw. Kon maghunahuna kag sama niana, kini moresulta ug problema nga walay kahumanan: Mobati ka nga sinalikway, busa imong ilain ang imong kaugalingon, dayon mobati kag kamingaw, nga tungod niana mobati ka nga sinalikway.—Prinsipyo sa Bibliya: Proverbio 18:1.

Pakighigala niadtong mas magulang kanimo. Mabasa sa Bibliya ang bahin kang David, nga tingali tin-edyer na dihang nagkaila sila ni Jonatan nga mas magulang ug 30 anyos. Bisan pa niana, si David ug Jonatan nahimong suod nga higala. (1 Samuel 18:1) Makakita ka usab ug higala nga sama niini. “Di pa dugay, nakita nako nga nindot diay nga makaamigag mas magulang nako,” miingon ang 21 anyos nga si Kiara. “May mga suod kong higala nga dako kaayo mig diperensiya sa edad, ug ganahan kaayo ko kay hamtong silag panghunahuna ug lig-on ug baroganan.”—Prinsipyo sa Bibliya: Job 12:12.

Pahimusli ang panahon sa pag-inusara. May mga tawo nga mingawon sa panahon nga mag-inusara sila. Pero ang pag-inusara dili angay nga makapamingaw nimo. Pananglitan, si Jesus makihigalaon, pero gipahimuslan niya ang panahon sa pag-inusara. (Mateo 14:23; Marcos 1:35) Makahimo ka usab niini. Imbes isipon nga dili maayo ang pag-inusara, gamita kini nga panahon sa pagpamalandong sa imong mga panalangin. Tungod niini, mas ganahan ang mga tawo nga makighigala kanimo.—Proverbio 13:20.