1-2. (a) Unsay gusto natong tanan? (b) Sa unsa ta makaseguro?

KITANG tanan gustong mahalon ug trataron nga patas. Kon pirme tang dili mahalon ug dili hatagag hustisya, lagmit mobati tang walay pulos ug walay paglaom.

² Si Jehova nahibalo nga nangandoy tag gugma ug hustisya. (Sal. 33:5) Makaseguro ta nga siya nagmahal nato ug gusto niyang trataron tang patas. Klaro ning makita dihang atong konsiderahon ang Balaod nga gihatag niya sa Israel pinaagi kang Moises. Kon naguol ka kay wala ka pakitaig gugma ug hustisya, palihog konsideraha kon giunsa pagpakita sa Balaod ni Moises * ang pagkamahunahunaon ni Jehova sa iyang katawhan.

3. (a) Sumala sa Roma 13:8-10, unsay mahibaloan nato dihang atong tun-an ang Balaod ni Moises? (b) Unsang mga pangutana ang tubagon niining artikuloha?

³ Dihang tun-an nato ang Balaod ni Moises, atong mahibaloan ang pagkamahigugmaon ni Jehova. (Basaha ang Roma 13:8-10.) Niining artikuloha, atong tun-an ang pipila ka balaod nga gihatag ngadto sa Israel ug tubagon kining mga pangutanaha: Nganong makaingon ta nga ang Balaod gibase sa gugma ug nagpasiugda sa hustisya? Sa unsang paagi angayng ipatuman niadtong may awtoridad ang Balaod? Ug kinsay ilabinang giprotektahan sa Balaod? Ang tubag niana makahupay nato, makahatag natog paglaom, ug mas makapasuod nato sa atong mahigugmaong Amahan.​—Buh. 17:27; Roma 15:4.

4. (a) Nganong makaingon ta nga ang Balaod ni Moises gibase sa gugma? (b) Base sa Mateo 22:36-40, unsa nga mga sugo ang gipasiugda ni Jesus?

⁴ Makaingon ta nga ang Balaod ni Moises gibase sa gugma kay ang tanang ginahimo ni Jehova gipalihok sa gugma. (1 Juan 4:8) Gibase ni Jehova ang Balaod sa duha ka importanteng sugo​—higugmaa ang Diyos, ug higugmaa ang imong silingan. (Lev. 19:18; Deut. 6:5; basaha ang Mateo 22:36-40.) Busa makadahom ta nga ang matag usa sa kapig 600 ka sugo diha sa Balaod magtudlo nato bahin sa gugma ni Jehova. Tan-awon nato ang pipila ka pananglitan.

5-6. Unsay gusto ni Jehova nga buhaton sa mga magtiayon, ug unsay makita ni Jehova? Paghatag ug pananglitan.

⁵ Magmaunongon sa kapikas, ug atimana ang mga anak. Gusto ni Jehova nga ang mga magtiayon maghigugmaay pag-ayo sa tibuok nilang kinabuhi. (Gen. 2:24; Mat. 19:3-6) Ang pagpanapaw maoy usa sa mga krimen nga nagpakitag kawalay gugma. Mao diay nga ang ikapito sa 10 ka Sugo nagdili sa pagpanapaw. (Deut. 5:18) Kini maoy sala “batok sa Diyos” ug dili gyod maayong buhaton ngadto sa kapikas. (Gen. 39:7-9) Ang giluiban tingali mag-antos sa kasakit sa taas nga panahon.

⁶ Makita ni Jehova kon giunsa pagtratar sa mga magtiayon ang usag usa. Ilabinang gusto niyang ayohon pagtratar ang Israelinhong mga asawa. Ang bana nga nagsunod sa Balaod maghigugma sa iyang asawa ug dili makigdiborsiyo niini sa ginagmayng rason. (Deut. 24:1-4; Mat. 19:3, 8) Pero kon dunay seryosong problema ug siya makigdiborsiyo gyod, kinahanglang hatagan sa bana ang iyang asawa ug kasulatan sa diborsiyo. Kini nga kasulatan manalipod sa babaye dihang sayop siyang akusahan ug imoral nga buhat. Dugang pa, una makahatag ang bana ug kasulatan sa diborsiyo, dayag nga kinahanglan siyang mokonsulta sa mga ansiyano sa siyudad. Pinaagi niini, ang mga ansiyano may kahigayonan sa pagtabang sa magtiayon aron dili mabungkag ang ilang kaminyoon. Kon ang usa ka Israelinhon makigdiborsiyo sa iyang asawa tungod sa hinakog nga rason, si Jehova dili kanunayng mopugong. Bisan pa niana, makita niya ang pag-antos ug paghilak sa asawa, ug masakitan pod siya.​—Mal. 2:13-16.

7-8. (a) Unsay gisugo ni Jehova sa mga ginikanan? (Tan-awa ang hulagway sa atubangan sa magasin.) (b) Unsang mga leksiyon ang atong makat-onan?

⁷ Gipakita sab sa Balaod nga mahunahunaon si Jehova sa kaayohan sa mga anak. Gisugo niya ang mga ginikanan sa pagtagana sa ilang mga anak sa pisikal ug espirituwal nga panginahanglan niini. Maningkamot ang mga ginikanan sa pagtabang sa ilang mga anak nga apresyahon ang Balaod ni Jehova ug higugmaon siya. (Deut. 6:6-9; 7:13) Usa sa mga rason nga gisilotan ni Jehova ang mga Israelinhon maoy tungod sa grabeng pagmaltratar nila sa ilang mga anak. (Jer. 7:31, 33) Ang mga ginikanan angayng mag-isip sa mga anak, dili ingong usa ka butang nga puwede rang pasagdan o abusohan, kondili ingong panulondon​—usa ka regalo gikan kang Jehova nga angayng mahalon.​—Sal. 127:3.

⁸ Leksiyon: Makita ni Jehova kon giunsa pagtratar sa magtiayon ang usag usa. Gusto niyang higugmaon sa mga ginikanan ang ilang mga anak, ug manubag sila kon dili maayo ang ilang pagtratar niini.

9-11. Nganong gidili ni Jehova ang pagtinguha sa gipanag-iya sa uban?

⁹ Ayawg tinguhaa ang dili imo. Ang kataposan sa 10 ka Sugo nagdili sa pagtinguha sa dili ato. (Deut. 5:21; Roma 7:7) Si Jehova naghatag niini nga sugo sa pagtudlog importanteng leksiyon​—kinahanglang ampingan sa  iyang katawhan ang ilang kasingkasing, sa ato pa, ang ilang hunahuna ug pagbati. Nahibalo siya nga ang daotang mga buhat magsugod sa daotang hunahuna ug pagbati. (Prov. 4:23) Kon pasagdan sa usa ka Israelinhon nga motubo ang daotang tinguha diha sa iyang kasingkasing, lagmit dili niya trataron ang uban sa mahigugmaong paagi. Pananglitan, si Haring David nakahimo ana nga sayop. Sa katibuk-an, siya usa ka maayong tawo. Pero dihay higayon nga gitinguha niya ang asawa sa lain. Ang iyang tinguha miresulta sa pagpakasala. (Sant. 1:14, 15) Siya nanapaw, misulay sa paglimbong sa bana sa babaye, ug dayon nagpapatay niini.​—2 Sam. 11:2-4; 12:7-11.

¹⁰ Nahibalo si Jehova kon ang usa ka Israelinhon nakasupak sa balaod bahin sa pagtinguha sa dili iya​—makabasa Siya sa kasingkasing. (1 Cron. 28:9) Ang maong balaod nagsugo sa iyang katawhan sa paglikay sa mga panghunahuna nga moresulta sa daotang buhat. Maalamon ug mahigugmaon gyod nga Amahan si Jehova!

¹¹ Leksiyon: Dili lang panggawas nga panagway ang makita ni Jehova. Iya pong makita kon unsay naa sa atong kasingkasing. (1 Sam. 16:7) Walay hunahuna, pagbati, ug buhat nga matago gikan kaniya. Siya nagpokus sa atong maayong mga hiyas ug nagdasig nato sa pagpauswag niana. Pero gusto niya nga atong ilhon ug kontrolahon ang daotang panghunahuna sa dili pa ni moresultag sayop nga buhat.​—2 Cron. 16:9; Mat. 5:27-30.

12. Unsay gipasiugda sa Balaod ni Moises?

¹² Ang Balaod ni Moises nagpasiugda sab nga si Jehova nahigugma sa hustisya. (Sal. 37:28; Isa. 61:8) Naghatag siyag hingpit nga panig-ingnan kon unsaon pagtratar ang uban. Dihang gisunod sa mga Israelinhon ang balaod ni Jehova, gipanalanginan niya sila. Dihang ilang gisalikway ang iyang matarong nga sukdanan, sila nag-antos. Tagda ang duha pa ka balaod sa 10 ka Sugo.

13-14. Unsay giingon sa una ug ikaduhang sugo, ug sa unsang paagi ang pagsunod niana nakahatag ug kaayohan sa mga Israelinhon?

¹³ Si Jehova lang ang simbaha. Ang una ug ikaduha sa 10 ka Sugo nag-ingon nga si Jehova lang ang simbahon ug nagpasidaan ni batok sa pagsimbag mga diyosdiyos. (Ex. 20:3-6) Ang maong mga sugo dili para sa kaayohan ni Jehova, kondili para sa iyang katawhan. Dihang ang iyang katawhan nagmaunongon kaniya, sila miuswag. Dihang sila misimba sa mga diyos sa ubang nasod, sila nag-antos.

¹⁴ Hunahunaa ang mga Canaanhon. Sila nagsimba sa walay kinabuhing mga diyosdiyos imbes sa matuod ug buhi nga Diyos. Ingong resulta, gipakaulawan nila ang ilang kaugalingon. (Sal. 115:4-8) Ingong bahin sa ilang pagsimba, sila naghimog makaluod nga seksuwal nga mga buhat ug makahahadlok nga paghalad ug mga bata. Sa susama, dihang ang mga Israelinhon misalikway kang Jehova ug misimbag mga diyosdiyos, ilang gipakaulawan ang ilang kaugalingon ug gipasakitan ang ilang pamilya. (2 Cron. 28:1-4) Kadtong may awtoridad nagsalikway sa sukdanan ni Jehova sa hustisya. Giabuso nila ang ilang gahom ug gidaogdaog ang mga huyang. (Ezeq. 34:1-4) Gipasidan-an ni Jehova ang mga Israelinhon nga siya magpahamtang ug paghukom niadtong nagmaltratar sa mga babaye ug mga bata. (Deut. 10:17, 18; 27:19) Sa laing bahin, panalanginan niya ang iyang katawhan kon sila magmaunongon niya ug magtratar nga patas sa usag usa.​—1 Hari 10:4-9.

15. Unsang mga leksiyon ang atong makat-onan bahin kang Jehova?

¹⁵ Leksiyon: Dili mabasol si Jehova kon ang  mga nag-angkong nag-alagad niya nagsalikway sa iyang mga sukdanan ug nagdaot sa iyang katawhan. Hinunoa, gimahal ta ni Jehova ug nahibalo siya dihang nag-antos tag inhustisya. Mas labaw ang kasakit nga iyang bation kon itandi nianang bation sa inahan para sa iyang masuso nga nag-antos. (Isa. 49:15) Bisan tingalig dili dayon siya mangilabot, sa iyang gitakdang panahon hukman niya ang dili mahinulsolong mga makasasala sa ilang pagtratar sa uban.

16-18. Sa unsang mga bahin sa kinabuhi mapadapat ang Balaod ni Moises, ug unsang mga leksiyon ang atong makat-onan?

¹⁶ Ang Balaod ni Moises mapadapat sa daghang bahin sa kinabuhi sa usa ka Israelinhon, busa kinahanglan nga ang gitudlong mga ansiyano maghukom sa katawhan ni Jehova uban ang matarong nga paghukom. Responsibilidad nila ang paghukom dili lang sa mga butang maylabot sa pagsimba kang Jehova, kondili sa mga away ug krimen usab. Matikdi ang mosunod nga mga pananglitan.

¹⁷ Kon ang usa ka Israelinhon makapatay, dili dayon siya patyon. Imbestigahan sa mga ansiyano sa iyang siyudad ang panghitabo una modesisyon kon haom ba ang silot nga kamatayon. (Deut. 19:2-7, 11-13) Ang mga ansiyano maghukom sab sa lainlaing bahin sa kinabuhi​—gikan sa paghusay sa away tungod sa kabtangan hangtod sa problema sa magtiayon. (Ex. 21:35; Deut. 22:13-19) Dihang ang mga ansiyano patas ug ang mga Israelinhon nagsunod sa Balaod, ang tanan nakabenepisyo, ug ang nasod nagpasidungog kang Jehova.​—Lev. 20:7, 8; Isa. 48:17, 18.

¹⁸ Leksiyon: Ang tanang bahin sa atong kinabuhi importante kang Jehova. Gusto niyang patas ug mahigugmaon ta sa pagpakiglabot sa uban. Ug mahibalo siya sa atong isulti ug buhaton, bisag mag-inusara ta sa atong balay.​—Heb. 4:13.

19-21. (a) Unsaon pagtratar sa mga ansiyano ug maghuhukom ang katawhan sa Diyos? (b) Unsang mga balaod ang gihatag ni Jehova, ug unsang mga leksiyon ang atong makat-onan niana?

¹⁹ Gustong protektahan ni Jehova ang iyang katawhan batok sa impluwensiya sa silingang mga nasod. Busa iyang gisugo ang mga ansiyano ug maghuhukom nga ipatuman ang Balaod sa patas nga paagi. Pero, dili nila puwedeng trataron ang iyang katawhan sa mabangis o estriktong paagi. Hinunoa, kinahanglan nilang higugmaon ang hustisya.​—Deut. 1:13-17; 16:18-20.

²⁰ Si Jehova mabination sa iyang katawhan, maong naghatag siyag mga balaod aron maprotektahan sila batok sa dili patas nga pagtratar. Pananglitan, gilimitahan sa Balaod ang posibilidad nga sayop nga maakusahan ang usa ka tawo. Ang giakusahan may katungod nga mahibalo kon kinsay nag-akusar niya. (Deut. 19:16-19; 25:1) Ug sa dili pa siya hukmang sad-an, labing menos duha ka testigos  ang kinahanglang mohatag ug ebidensiya. (Deut. 17:6; 19:15) Komosta kon ang usa ka Israelinhon nakahimog krimen ug usa ray testigos? Dili siya maghunahuna nga dili siya masilotan sa iyang nahimo. Nakita ni Jehova ang iyang gibuhat. Diha sa pamilya, ang mga amahan gihatagag awtoridad, pero ang maong awtoridad may limitasyon. Sa pipila ka away sa pamilya, ang mga ansiyano sa siyudad may responsibilidad nga mangilabot ug mohimog desisyon.​—Deut. 21:18-21.

²¹ Leksiyon: Si Jehova nagpakitag hingpit nga panig-ingnan; wala siyay buhaton nga dili patas. (Sal. 9:7) Iyang panalanginan ang maunongong nagsunod sa iyang sukdanan, pero silotan kadtong nag-abuso sa ilang gahom. (2 Sam. 22:21-23; Ezeq. 9:9, 10) Ang uban tingali mobuhat ug daotan ug morag wala masiloti, pero dihang moabot ang gitakdang panahon ni Jehova, hukman niya sila. (Prov. 28:13) Kon dili sila maghinulsol, ila rang maamgohan nga “makahahadlok nga mahulog ngadto sa mga kamot sa buhing Diyos.”​—Heb. 10:30, 31.

22-24. (a) Kinsay ilabinang giprotektahan sa Balaod, ug unsay atong makat-onan niini bahin kang Jehova? (b) Unsay gipasidaan sa Exodo 22:22-24?

²² Ang Balaod ilabinang nagprotektar niadtong dili makapanalipod sa kaugalingon sama sa mga walay amahan, balo, ug langyaw. Ang mga maghuhukom sa Israel gisugo: “Dili ka magtuis sa hukom sa langyaw nga pumoluyo o sa batang ilo-sa-amahan, ug dili ka magsakmit  sa besti sa usa ka babayeng balo ingong garantiya.” (Deut. 24:17) Gipakita ni Jehova ang malumong personal nga interes ngadto sa labing huyang diha sa komunidad. Ug iyang gisilotan kadtong nagmaltratar nila.​—Basaha ang Exodo 22:22-24.

²³ Ang Balaod nagprotektar sab sa mga membro sa pamilya batok sa seksuwal nga mga krimen pinaagi sa pagdili sa tanang matang sa pag-unay (incest). (Lev. 18:6-30) Dili sama sa mga nasod palibot sa Israel, kinsa nagtugot o nagkonsentir niana, angayng sundogon sa katawhan ni Jehova ang iyang panglantaw niana nga krimen​—ingong dulumtanang buhat.

²⁴ Leksiyon: Gusto ni Jehova nga kadtong iyang gihatagag responsibilidad magpakitag mahigugmaong interes sa tanan nga ubos sa ilang pagdumala. Gidumtan niya ang seksuwal nga mga krimen ug gusto niya nga ang tanan, ilabina ang labing huyang, seguradong maprotektahan ug mahatagag hustisya.

25-26. (a) Nganong makaingon ta nga ang gugma ug hustisya sama sa pagginhawa ug sa kinabuhi? (b) Unsay atong hisgotan sa sunod nga artikulo niini nga serye?

²⁵ Ang gugma ug hustisya sama sa pagginhawa ug sa kinabuhi. Dinhi sa yuta, mag-uban gyod nang duha. Kon kombinsido ta nga patas ang pagtratar ni Jehova kanato, mas modako ang atong gugma kaniya. Ug dihang higugmaon nato ang Diyos ug ang iyang matarong nga sukdanan, mapalihok ta sa paghigugma sa uban ug pagtratar nila sa patas nga paagi.

²⁶ Ang Balaod ni Moises nakatabang sa mga Israelinhon nga mas masuod kang Jehova. Pero dihang gituman ni Jesus ang Balaod, kini gitapos ug gipulihag mas maayo pa. (Roma 10:4) Si Pablo naghisgot sa Balaod ingong “landong [o, anino] . . . sa maayong mga butang nga moabot.” (Heb. 10:1) Ang sunod nga artikulo niini nga serye maghisgot sa pipila nianang maayong mga butang ug sa kaimportante sa gugma ug hustisya diha sa kongregasyon.