Nahibalo Ka Ba?
Tinuod ba gyod nga tawo si Mardokeo?
ANG Hudiyo nga ginganlag Mardokeo dunay importanteng papel sa mga panghitabo sa basahon sa Ester. Usa siya ka Hudiyong binihag nga nagtrabaho sa palasyo sa hari sa Persia sa sinugdanan sa ikalimang siglo B.C.E. “sa mga adlaw ni [Haring] Ahasuero.” (Daghan karon ang nagtuo nga kining haria mao si Xerxes I.) Napugngan ni Mardokeo ang plano nga patyon ang hari. Mapasalamaton kaayo ang hari, busa iyang gihikay nga mapasidunggan si Mardokeo diha sa publiko. Dayon, human sa kamatayon ni Haman nga kaaway ni Mardokeo ug sa ubang Hudiyo, gihimo sa hari si Mardokeo ingong primer ministro. Tungod sa maong posisyon, si Mardokeo nakapagawas ug mando aron dili mapuo ang mga Hudiyo sa Imperyo sa Persia.—Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.
Ang ubang historyano sa sayong bahin sa ika-20ng siglo miingon nga dili tinuod ang basahon sa Ester ug wala maglungtad si Mardokeo. Pero niadtong 1941, ang mga arkeologo nakakitag ebidensiya nga posibleng nagsuportar sa giingon sa Bibliya bahin kang Mardokeo. Unsay ilang nakita?
Ang mga researcher nakadiskobreg Persianhong cuneiform nga naghisgot ug tawo nga ginganlag Marduka (sa Cebuano, Mardokeo). Siya nagtrabaho ingong administrador, posibleng usa ka accountant, sa Susan. Si Arthur Ungnad, nga eksperto sa kasaysayan sa maong lugar, misulat nga mao pa lang to ang unang higayon nga gihisgotan si Mardokeo sa dokumento nga dili bahin sa Bibliya.
Sukad nga gisulat to ni Ungnad, ang mga eskolar nakahubad ug linibo pa ka Persianhong cuneiform. Apil niini ang mga papan nga nakit-an sa kagun-oban sa siyudad sa Persepolis. Nakit-an ni didto sa kanhing Tipiganag Bahandi duol sa mga paril sa siyudad. Kini nga mga papan gisulat panahon pa sa pagmando ni Xerxes I. Gisulat ni diha sa Elamihanon nga pinulongan ug makita dinhi ang daghang ngalan nga mabasa sa basahon sa Ester. a
Daghang papan sa Persepolis ang naghisgot sa ngalang Marduka, kinsa nag-alagad ingong eskriba sa hari sa palasyo sa Susan panahon sa pagmando ni Xerxes I. Sumala sa usa ka papan, si Marduka usa ka maghuhubad. Kini nga detalye mohaom sa giingon sa Bibliya bahin kang Mardokeo. Usa siya ka opisyal nga nag-alagad sa palasyo ni Haring Ahasuero (Xerxes I) ug makasulti ug labing menos duha ka pinulongan. Si Mardokeo regular nga maglingkoran sa ganghaan sa palasyo sa hari didto sa Susan. (Est. 2:19, 21; 3:3) Kini nga ganghaan maoy dakong bilding diin nagtrabaho ang mga opisyal sa palasyo.
Dunay makapainteres nga pagkaparehas ang Marduka nga gihisgotan sa mga papan ug si Mardokeo nga gihisgotan sa Bibliya. Nagkinabuhi sila sa samang panahon diha sa samang dapit ug nag-alagad ingong opisyal sa mao ra nga palasyo. Busa kini nga pagkaparehas posibleng nagpakita nga si Marduka mao si Mardokeo nga gihisgotan sa basahon sa Ester.
a Niadtong 1992, si Professor Edwin M. Yamauchi misulat ug artikulo nga naghisgot ug 10 ka ngalan nga naa sa mga papan sa Persepolis. Ang maong mga ngalan naa pod sa basahon sa Ester.