Ang Unang mga Kristohanon ug ang Kalibotan

MGA duha ka libo ka tuig kanhi, ang labing kahibulongang hitabo nahitabo sa Tungang Silangan. Ang bugtong Anak sa Diyos gipadala gikan sa iyang langitnong pinuy-anan aron sa pagkinabuhi sa mubong panahon dinhi sa kalibotan sa katawhan. Sa unsang paagi misanong ang kadaghanan sa katawhan? Si apostol Juan mitubag: “Siya [Jesus] dinhi sa kalibotan, ug ang kalibotan naglungtad pinaagi kaniya, apan ang kalibotan wala makaila kaniya. Siya mianhi sa iyang kaugalingong lungsod [Israel], apan ang iyang kaugalingong katawhan wala modawat kaniya.”​—Juan 1:10, 11.

Ang kalibotan wala gayod modawat kang Jesus, ang Anak sa Diyos. Nganong wala? Si Jesus misaysay ug usa ka katarongan sa dihang siya miingon: “Ang kalibotan . . . nagdumot kanako, tungod kay ako nagpamatuod bahin niana nga ang mga binuhatan niana daotan.” (Juan 7:7) Sa kataposan, kining samang kalibotan​—nga gihawasan sa pipila ka Hudiyohanong relihiyosong pangulo, usa ka Edomhanong hari, ug usa ka Romanong politiko—​nagpapatay kang Jesus. (Lucas 22:66-23:25; Buhat 3:14, 15;  4:24-28) Komosta na man ang mga sumusunod ni Jesus? Ang kalibotan ba mas andam nga modawat kanila? Dili. Di pa dugay una siya mamatay, si Jesus nagpasidaan kanila: “Kon kamo bahin sa kalibotan, ang kalibotan mahimuot sa mga iyaha. Karon tungod kay kamo dili bahin sa kalibotan, apan gipili ko kamo gikan sa kalibotan, tungod niini ang kalibotan nagdumot kaninyo.”​—Juan 15:19.

Sa Panahon sa mga Apostol

Ang mga pulong ni Jesus napamatud-ang matuod. Pipila lang ka semana human sa iyang kamatayon, ang iyang mga apostoles gidakop, gihulga, ug gibunalan. (Buhat 4:1-3; 5:17, 18, 40) Wala madugay human niana, ang masibotong si Esteban gitaral atubangan sa Hudiyohanong Sanhedrin ug unya gibato hangtod namatay. (Buhat 6:8-12; 7:54, 57, 58) Sa ulahi, si apostol Santiago gipapatay ni Haring Herodes Agrippa I. (Buhat 12:1, 2) Panahon sa iyang misyonaryong mga panaw, si Pablo gilutos gumikan sa paghulhog sa mga Hudiyo sa Diaspora.​—Buhat 13:50; 14:2, 19.

Sa unsang paagi ang sayong mga Kristohanon misanong sa maong pagsupak? Sa sayo pa, sa dihang ang relihiyosong mga awtoridad nagdili sa mga apostoles nga mosangyaw diha sa ngalan ni Jesus, ang mga apostoles miingon: “Kinahanglang sugton namo pag-una ang Diyos ingong magmamando inay kay sa tawo.” (Buhat 4:19, 20; 5:29) Padayon kining maoy ilang tinamdan sa dihang motungha ang pagsupak. Bisan pa niana, si apostol Pablo nagtambag sa mga Kristohanon sa Roma nga “magpasakop sa labawng [kagamhananong] awtoridad.” Siya usab nagtambag kanila: “Kon mahimo, sumala sa inyong maarangan, makigdinaitay kamo sa tanang tawo.” (Roma 12:18; 13:1) Busa, ang unang mga Kristohanon kinahanglang mohimo sa malisod nga panimbang. Sila nagsugot sa Diyos ingong ilang pangunang Magmamando. Sa samang panahon, sila nagpasakop sa nasodnong mga awtoridad ug naningkamot nga magkinabuhing makigdaiton sa tanang tawo.

Mga Kristohanon sa Romanhong Kalibotan

Balik sa unang-siglong kalibotan sa Romanhong Empiryo, ang mga Kristohanon sa walay duhaduha nakapahimulos gikan sa Pax Romana, o Romanhong Pakigdait, nga gihuptan sa Romanong kasundalohan. Ang malig-ong pamalaod ug kahusay, ang maayong mga kalsada, ug ang may pagkaluwas nga biyahe sa dagat nagpatunghag kahimtang nga nakatabang sa pagkaylap sa Kristiyanidad. Ang unang mga Kristohanon dayag nga nakaamgo sa ilang katungdanan sa katilingban ug misunod sa sugo ni Jesus nga “mobayad kang Cesar sa mga butang iya ni Cesar.” (Marcos 12:17) Sa pagsulat ngadto sa Romanong emperador nga si Antoninus Pius (138-161 K.P.), si Justin Martyr nag-angkon nga ang mga Kristohanon, “nga labawng andam kay sa tanang ubang tawo,” nagbayad sa ilang mga buhis. (First Apology, kapitulo 17) Niadtong 197 K.P., gisultihan ni Tertullian ang Romanong mga magmamando nga ang ilang mga maniningil ug buhis dihay “utang kabubut-on sa mga Kristohanon” tungod sa matanlagong paagi nga sila nagbayad sa ilang mga buhis. (Apology, kapitulo 42) Kini maoy usa ka paagi nga sila nagsunod sa tambag ni Pablo nga sila kinahanglang magpasakop sa labawng mga awtoridad.

Dugang pa, kutob sa itugot sa ilang Kristohanong mga prinsipyo, ang sayong mga Kristohanon naningkamot sa pagkinabuhi nga makigdaiton uban sa ilang mga silingan. Apan dili kini sayon. Ang kalibotan libot kanila sa dakong bahin maoy mga imoral ug nasunop sa Grego-Romanhong idolatriya, diin bag-o pang nalakip niini ang pagsimba sa emperador. Ang paganong Romanhong relihiyon mao gayod ang relihiyon sa Estado, busa ang bisan unsang pagdumili sa pagsunod niana maisip ingong pagsupak sa Estado. Unsay kahimtang sa mga Kristohanon?

 Ang propesor sa Oxford nga si E. G. Hardy misulat: “Si Tertullian naglista ug daghang butang nga imposible alang sa matanlagong Kristohanon, sama sa pagpakiglangkit sa idolatriya: pananglitan ang mga panumpa nga sagad anaa sa mga kontrata; ang mga suga diha sa mga pultahan panahon sa mga piyesta, ubp.; ang tanang Paganong relihiyosong mga seremonyas; ang mga dula ug ang sirko; ang propesyon sa pagtudlo ug sekular [paganong klasikal] nga panitikan; pag-alagad sa militar; mga katungdanan sa gobyerno.”​—Christianity and the Roman Government.

Oo, malisod ang pagkinabuhi sa Romanhong kalibotan nga dili magluib sa Kristohanong pagtuo. Ang Pranses Katolikong awtor nga si A. Hamman misulat: “Imposible ang pagbuhat ug bisan unsa nga dili malangkit ang usa ka diyos. Ang baroganan sa usa ka Kristohanon nagdala kaniya ug adlaw-adlawng mga suliran; siya nagkinabuhi nga lahi sa kon unsay dinawat sa katilingban . . . Siya nag-atubang ug balikbalik nga mga suliran sa panimalay, sa mga kalsada, sa merkado . . . Diha sa dalan, Romanong lungsoranon man o dili, ang usa ka Kristohanon kinahanglang mokuha sa iyang purong sa dihang molabay sa usa ka templo o estatuwa. Unsaon niya paglikay sa pagbuhat niana nga dili magpatunghag pagduda, labot pa unsaon niya pagsunod nga dili mohimog usa ka buhat sa pag-unong? Kon siya nagnegosyo ug kinahanglang mohulam ug salapi, kinahanglang manumpa siya sa tigpautang-ug-salapi sa ngalan sa mga diyos. . . . Kon siya modawat ug katungdanan sa gobyerno, gidahom nga siya motanyag ug halad. Kon narekluta, unsaon niya paglikay sa pagpanumpa ug pag-apil sa mga kalihokan sa serbisyo militar?”​—La vie quotidienne des premiers chrétiens (95-197) (Inadlaw nga Pagkinabuhi Taliwala sa Unang mga Kristohanon, 95-197 K.P.).

Maayong mga Lungsoranon, Apan Gibutangbutangan

Mga 60 o 61 K.P., sa dihang si Pablo didto sa Roma nga nagpaabot sa paghusay ni Emperador Nero, ang pangulong mga Hudiyo nag-ingon mahitungod sa unang mga Kristohanon: “Sa pagkatinuod mahitungod niining pundoka kami nasayod nga kini ginasupak bisan diin.” (Buhat 28:22) Ang talaan sa kasaysayan nagpamatuod nga ang mga Kristohanon gisaway​—apan sa dili matarong nga paagi. Sa iyang basahong The Rise of Christianity, si E. W. Barnes miasoy: “Sa sayong mga dokumento niini ang Kristohanong kalihokan gihubit nga sa kinaiyanhon matarong ug masundanon-balaod. Ang mga membro niini naningkamot nga mahimong maayong mga lungsoranon ug maunongong mga ginsakpan. Gisalikway nila ang mga sayop ug mga bisyo sa paganismo. Sa pribadong pagkinabuhi sila naningkamot nga mahimong makigdaitong mga silingan ug kasaligang mga higala. Sila gitudloan nga mahimong maligdong, kugihan ug mahinlo ang kinabuhi. Taliwala sa kaylap nga kamadunoton ug kamalinapason sila, kon maunongon sa ilang mga prinsipyo, matinud-anon ug matarong. Hataas ang ilang mga sukdanan sa sekso: ang bugkos sa kaminyoon gitahod ug ang pamilyahanong kinabuhi maoy putli. Tungod sa maong mga hiyas dili sila, nga maoy gihunahuna sa uban, samokang mga lungsoranon. Bisan pa sila dugay nang gitamay, gibutangbutangan ug gidumtan.”

Maingon nga ang karaang kalibotan wala makasabot kang Jesus, kini wala makasabot sa mga Kristohanon ug busa nagdumot kanila. Sanglit sila midumili sa pagsimba sa emperador ug sa paganong mga diyosdiyos, sila gipasanginlan ingong mga ateyista. Kon mahitabo ang katalagman, sila gibasol tungod sa pagpasuko sa mga diyos. Tungod kay sila dili motan-aw sa imoral nga mga dula o dugoong mga pasundayag sa gladiator, sila giisip nga batok-sa-katilingban, ‘tigdumot pa gani sa tawhanong rasa.’ Ang ilang mga kaaway nag-angkon nga ang mga pamilya nabungkag tungod sa Kristohanong “sekta” ug nga kana usa ka kapeligrohan sa kalig-on sa katilingban. Si Tertullian naghisgot mahitungod sa paganong mga bana nga mopalabi nga ang ilang mga asawa manapaw inay mahimong mga Kristohanon.

Gisaway ang mga Kristohanon tungod kay sila supak sa aborsiyon, nga kaylap nga gihimo nianang panahona. Apan, ang ilang mga kaaway nagsumbong kanila nga nagpatay sa ilang mga anak. Gituohan nga sila nag-inom sa dugo sa gihalad nga mga bata panahon sa ilang mga tigom. Sa samang panahon, ang ilang mga kaaway naningkamot sa pagpugos kanila sa pagkaon ug longganisang dugo, kay nasayod  nga kini supak sa ilang tanlag. Busa kining mga magsusupak nagpanghimakak sa ilang kaugalingong mga sumbong.​—Tertullian, Apology, kapitulo 9.

Gitamay Ingong Bag-ong Sekta

Ang historyanong si Kenneth Scott Latourette misulat: “Sa gihapon ang laing hugpong sa mga sumbong nagpailalom sa Kristiyanidad sa pagtamay tungod sa bag-ohayng sinugdanan niini ug nagpalahi niini sa kakaraan sa mga kaatbang niini [Hudaismo ug ang Grego-Romanhong paganong mga relihiyon].” (A History of the Expansion of Christianity, Tomo 1, pahina 131) Sayo sa ikaduhang-siglo K.P., ang Romanong historyano nga si Suetonius naghingalan sa Kristiyanidad nga “usa ka bag-o ug daotang patuotuo.” Si Tertullian nagpamatuod nga ang ngalan lamang nga Kristohanon gidumtan na ug nga ang mga Kristohanon maoy usa ka gidumtan nga pundok. Sa paghisgot sa paagi nga ang mga opisyal sa Romanhong Empiryo nag-isip sa mga Kristohanon sa ikaduhang siglo, si Robert M. Grant misulat: “Ang kasagarang panglantaw mao nga ang Kristiyanidad sa yano maoy dili-kinahanglanon, posible makadaot, nga relihiyon.”​—Early Christianity and Society.

Gisumbong ug Agresibong Pagpangabig

Sa iyang librong Les premiers siècles de l’Eglise (Ang Unang mga Siglo sa Simbahan), ang propesor sa Sorbonne nga si Jean Bernardi misulat: “[Ang mga Kristohanon] gisugo nga mogula ug mosulti bisan asa ug ngadto sa tanan. Sa mga haywey ug sa mga siyudad, sa mga plasa ug sa kabalayan. Abiabihon o dili. Ngadto sa kabos, ug ngadto sa adunahan nga nalinga sa ilang mga kabtangan. Ngadto sa mga ultimo ug sa mga gobernador sa Romanhong mga probinsiya . . . Kinahanglang mobiyahe sila sa dalan, mosakay ug mga barko, ug moadto sa tumoy nga mga bahin sa yuta.”

Gibuhat ba nila kini? Dayag nga gibuhat nila. Si Propesor Léon Homo miasoy nga ang unang mga Kristohanon gisaway sa mga katawhan tungod sa ilang “madasigong pagpangabig.” Si Propesor Latourette miingon nga ang mga Hudiyo nawad-an sa ilang kasibot sa pagpangabig, “ang mga Kristohanon, sa laing bahin, maoy agresibong mga misyonaryo ug busa nagpukaw sa kayugot.”

Sa ikaduhang siglo K.P., ang Romanong pilosopo nga si Celsus nagsaway sa mga paagi sa pagpanudlo sa mga Kristohanon. Siya nag-ingon nga ang Kristiyanidad maoy alang sa walay hibangkaagan ug nga kana ‘makadani lamang sa mga buangbuang, mga ulipon, sa kababayen-an, ug sa gagmayng mga kabataan.’ Iyang gisumbong ang mga Kristohanon nga nagdoktrina sa “dali-motuong katawhan,” nga “nagpatuo kanila nga walay makataronganong panghunahuna.” Giangkon niya nga gisultihan nila ang ilang bag-ong mga sumusunod: “Ayaw kamog pangutana; tuo lang kamo.” Apan, sumala kang Origen, si Celsus mismo nidawat nga “dili lamang ang mga walay kabangkaagan ug mga ultimo ang natultolan sa doktrina ni Jesus aron modawat sa Iyang relihiyon.”

Walay Panagtapo-sa-Pagtuo

Ang unang mga Kristohanon gisaway pa tungod kay sila nag-angkon nga nakabaton sa kamatuoran sa bugtong matuod nga Diyos. Wala sila modawat sa ekumenismo, o panagtapo sa pagtuo. Si Latourette nisulat: “Lahi sa kadaghanang relihiyon sa maong panahon, sila [ang mga Kristohanon] maoy supak sa ubang mga relihiyon. . . . Kasukwahi sa dayag nga pagkamatinugoton nga nagpaila sa ubang mga kulto, sila nagpahayag nga sila nakabaton sa dili-malalis nga kamatuoran.”

Niadtong 202 K.P., si Emperador Septimius Severus nagpagulag balaod nga nagdili sa mga Kristohanon sa pagpangabig. Hinuon, kini wala  magpahunong kanila sa pagsangyaw sa ilang pagtuo. Si Latourette nagbatbat sa resulta: “Sa pagdumili niini [sayong Kristiyanidad] sa pagpakigkompromiso uban sa kaylap nga paganismo ug uban sa daghang sosyal nga mga kustombre ug moral nga mga pamatasan sa kapanahonan [sayong Kristiyanidad] naporma ang panag-uyonay ug ang usa ka organisasyon nga naghimo niining kontra sa katilingban. Ang kausaban mismo sa kinaiya nga gikinahanglan sa pag-anib niana naghatag sa mga sumusunod ug hugot nga pagtuo nga nahimong tinubdan sa kusog batok sa paglutos ug sa kasibot sa pagpangdani.”

Busa, ang makasaysayanhong talaan tin-aw. Sa kinadak-ang bahin, ang unang mga Kristohanon, samtang naningkamot nga mahimong maayong mga lungsoranon ug nagkinabuhi nga makigdaiton uban sa tanang tawo, nidumili nga mahimong “bahin sa kalibotan.” (Juan 15:19) Sila matinahuron sa mga awtoridad. Apan sa dihang si Cesar nagdili kanila sa pagsangyaw, sila walay kapilian kondili mopadayon sa pagsangyaw. Sila naningkamot nga magkinabuhi nga makigdaiton uban sa tanang tawo apan nidumili sa pakigkompromiso bahin sa moral nga mga sukdanan ug sa paganong idolatriya. Tungod niining tanan, sila gitamay, gibutangbutangan, gidumtan, ug gilutos, ingon sa gitagna ni Jesus nga mahitabo kanila.​—Juan 16:33.

Ang ila bang pagkabulag sa kalibotan nagpadayon? O sa paglabay sa panahon, kadto bang nag-angkong nagtuman sa Kristiyanidad nag-usab sa ilang tinamdan niini?

[Blurb sa panid 4]

“Ang baroganan sa usa ka Kristohanon nagdala kaniya ug adlaw-adlawng mga suliran; siya nagkinabuhi nga lahi sa kon unsay dinawat sa katilingban”

[Blurb sa panid 6]

“Ang Kristiyanidad [gipailalom] sa pagbiaybiay tungod sa bag-ong pagsugod niini ug nalahi . . . sa kakaraan sa mga kaatbang niini”

[Hulagway sa panid 3]

Kay ang mga Kristohanon nidumili sa pagsimba sa Romanong emperador ug paganong mga diyosdiyos, sila gipasanginlang mga ateyista

[Credit Line]

Museo della Civilta Romana, Roma

[Picture sa panid 7]

Ang unang-siglong mga Kristohanon nailhan nga masibotong mga magsasangyaw sa mensahe sa Gingharian

 [Picture Credit Line sa panid 2]

Cover: Alinari/​Art Resource, N.Y.