Kon sa Unsang Paagi ang Kakristiyanohan Nahimong Bahin Niining Kalibotana

SA KATAPOSAN, nahugno ang Romanhong Empiryo, diin ang sayong Kristiyanidad nagsugod. Daghang historyano miangkon nga ang maong pagkahugno maoy panahon usab sa kataposang kadaogan sa Kristiyanidad batok sa paganismo. Nga nagpahayag ug lahing punto de vista, ang Anglikanong obispo nga si E. W. Barnes misulat: “Sa dihang nahugno ang karaang sibilisasyon, ang Kristiyanidad wala na isipa nga halangdong tinuohan ni Jesus ang Kristo: kini nahimong relihiyon nga mapuslanon ingong tighiusa sa katawhan diha sa nabungkag nga kalibotan.”​—The Rise of Christianity.

Una pa sa maong pagkahugno, panahon sa ikaduha, ikatulo, ug ikaupat nga siglo K.P., ang kasaysayan mitala nga sa daghang paagi kadtong nag-angkong nagsunod kang Jesus naghupot sa ilang kaugalingon nga bulag sa Romanhong kalibotan. Apan kini usab nagpadayag sa kaugmaran sa apostasiya diha sa doktrina, kagawian, ug organisasyon, sama sa gitagna ni Jesus ug sa iyang mga apostol. (Mateo 13:36-43; Buhat 20:29, 30; 2 Tesalonica 2:3-12; 2 Timoteo 2:16-18; 2 Pedro 2:1-3, 10-22) Ngadtongadto nahimo ang pakigkompromiso uban sa Grego-Romanhong kalibotan, ug ang pipila nga nag-angkong Kristohanon misagop sa paganismo sa kalibotan (sama sa mga piyesta niini ug ang pagsimba niini sa usa ka inahang-diyosa ug sa usa ka trinidad nga diyos), ang pilosopiya niini (sama sa pagtuo sa dili-mamatay nga kalag), ug ang administratibong kahikayan niini (nga makita sa pagpadayag sa klerong matang). Kining nadaot nga dagway sa Kristiyanidad nakapadani sa paganong mga katawhan ug nahimong gamhanan nga sa sinugdan gisulayan pagpapha sa Romanong mga emperador apan sa ulahi gidawat ug gipaningkamotan sa paggamit alang sa ilang kaugalingong kaayohan.

 Gidaog sa Kalibotan

Ang historyano sa iglesya nga si Augustus Neander nagpakita sa mga risgong nalangkit niining bag-ong relasyon tali sa “Kristiyanidad” ug sa kalibotan. Kon ang mga Kristohanon nagsalikway sa ilang pagkabulag sa kalibotan, “ang sangpotanan mao nga masaypan ang simbahan nga bahin sa kalibotan . . . diin mawala ang kaputli sa simbahan, ug, bisan pag daw nakabuntog, sa iyang kaugalingon nabuntog,” siya misulat.​—General History of the Christian Religion and Church, Tomo 2, pahina 161.

Kini mao ang nahitabo. Sayo sa ikaupat nga siglo, ang Romanong emperador nga si Constantino misulay sa paggamit sa “Kristohanong” relihiyon sa iyang adlaw aron mahiusa ang iyang nagakabungkag nga empiryo. Tungod niining katuyoana, siya naghatag sa nag-angkong mga Kristohanon ug relihiyosong kagawasan ug nagbalhin sa pipila ka pribilehiyo sa paganong kaparian ngadto sa klerong matang. Ang The New Encyclopædia Britannica nag-ingon: “Si Constantino nagkuha sa simbahan gikan sa pagkabulag niini sa kalibotan aron modawat sa kaakohan sa katilingban ug nagtabang sa paganong katilingban nga madani ngadto sa simbahan.”

Relihiyon sa Estado

Human kang Constantino, si Emperador Julian (361-363 K.P.) misulay sa pagsupak sa Kristiyanidad ug sa pagpasig-uli sa paganismo. Apan siya napakyas, ug mga 20 ka tuig sa ulahi, si Emperador Teodosio I nagdili sa paganismo ug nagpatuman sa Trinitaryong “Kristiyanidad” ingong relihiyon sa Estado sa Romanhong Empiryo. Uban sa batid nga pagkatukma, ang Pranses nga historyanong si Henri Marrou nisulat: “Sa kataposan sa pagmando ni Teodosio, ang Kristiyanidad, o mas haom pa, ang ortodoksong Katolisismo, nahimong opisyal nga relihiyon sa tibuok Romanhong kalibotan.” Ang ortodoksong Katolisismo mipuli sa matuod nga Kristiyanidad ug nahimong “bahin sa kalibotan.” Kining relihiyon sa Estado dako kaayog kalainan sa relihiyon sa unang mga sumusunod ni Jesus, ngadto kang kinsa siya nag-ingon: “Kamo dili bahin sa kalibotan.”​—Juan 15:19.

Ang Pranses nga historyano ug pilosopo nga si Louis Rougier misulat: “Samtang kini mikaylap, ang Kristiyanidad miagi ug talagsaong mga kausaban ngadto sa punto nga dili na mailhan. . . . Ang karaang iglesya sa kabos, nga nagkinabuhi pinaagi sa buhat-sa-kaluoy, nahimong dili-mapugngang mananaog nga iglesya nga nakigkombuya na lang sa naglungtad nga sekular nga mga awtoridad sa dihang dili kini makamando kanila.”

Sayo sa ikalimang siglo K.P., ang Romano Katolikong “San” Agustin misulat sa iyang pangunang basahon nga The City of God. Diha niana gibatbat niya ang duha ka siyudad, “ang iya sa Diyos ug ang iya sa kalibotan.” Kini bang basahona nagpasiugda sa panagbulag tali sa mga Katoliko ug sa kalibotan? Wala gayod. Si Propesor Latourette nag-ingon: “Si Agustin madayganong miila [nga] ang duha ka siyudad, ang yutan-on ug langitnon, nagkasagol.” Si Agustin nagtudlo nga “ang Gingharian sa Diyos nagsugod na niining kalibotana uban sa pagkatukod sa [Katolikong] iglesya.” (The New Encyclopædia Britannica, Macropædia, Tomo 4, pahina 506) Busa, kon unsa man ang orihinal nga katuyoan ni Agustin, ang iyang mga teoriya dihay epekto nga naglangkit sa Katolikong Iglesya nga mas dulot pa diha sa politikanhong mga kalihokan sa kalibotan.

Usa ka Nabahing Empiryo

Niadtong 395 K.P., sa dihang si Teodosio I namatay, ang Romanhong Empiryo sa opisyal gibahin sa duha, Ang Sidlakan, o Empiryo sa Byzantino naghimo sa Constantinople nga iyang kabisera (kanhi Byzantium, karon Istanbul), ug ang Empiryo sa Kasadpan nga ang iyang kabisera (human sa 420 K.P.) mao ang Ravenna, Italya. Ingong resulta, ang Kakristiyanohan nabahin sa politikal ug sa relihiyosong paagi usab. May labot sa relasyon tali sa Iglesya ug sa Estado, ang iglesya sa Silangang Empiryo nagsunod sa teoriya ni Eusebio sa Caesaria (kadungan ni Constantino nga Bantogan). Nga nagsalikway sa Kristohanong prinsipyo sa pagkabulag sa kalibotan, si Eusebio nangatarongan nga kon ang emperador ug ang empiryo mahimong Kristohanon, ang Iglesya ug ang Estado mahimong usa ka Kristohanong katilingban,  nga ang emperador maglihok ingong hawas sa Diyos sa yuta. Sa katibuk-an, kining relasyon tali sa Simbahan ug Estado ginasunod latas sa kasiglohan sa mga iglesya sa Sidlakang Ortodokso. Sa iyang librong The Orthodox Church, si Timothy Ware, usa ka obispong Ortodokso, nagpakita sa resulta: “Ang nasyonalismo nakadaot sa pagka Ortodokso sa milabayng napulo ka siglo.”

Sa Kasadpan ang kataposang Romanong emperador gipalagpot sa misulong nga mga tribong Germanic niadtong 476 K.P. Kini nagtimaan sa pagkatapos sa Romanhong Empiryo sa Kasadpan. Sa misangpot nga kawalay politikanhong magmamando, ang The New Encyclopædia Britannica nag-ingon: “Ang usa ka bag-ong gahom naporma: ang Romanhong Iglesya, ang iglesya sa obispo sa Roma. Kining maong iglesya nagtuo sa iyang kaugalingon nga mao ang sumusunod sa nahanaw nga Romanhong Empiryo.” Kining maong ensiklopedia nagpadayon sa pag-ingon: “Ang Romanong mga papa . . . nagpadako sa sekular nga katungod sa panggahom sa iglesya saylo sa mga utlanan sa iglesya-estado ug nag-ugmad sa gitawag teoriya sa duha ka espada, nga nag-ingong si Kristo wala lang maghatag sa papa ug espirituwal nga gahom ibabaw sa iglesya apan sekular nga gahom usab ibabaw sa mga gingharian sa kalibotan.”

Ang Nasodnon nga Protestanteng Iglesya

Latas sa Edad Media, ang Ortodokso ug ang Romano Katolikong mga relihiyon padayong nalangkit pag-ayo sa politika, sa mga kasungian sa kalibotan, ug sa mga gubat. Ang Protestanteng Repormasyon ba sa ika-16 nga siglo nagtimaan sa pagbalik sa matuod nga Kristiyanidad, nga bulag sa kalibotan?

 Wala. Mabasa nato sa The New Encyclopædia Britannica: “Ang mga Protestanteng Repormista sa Luterano, Calvinista, ug Anglikanong mga tinuohan . . . nagpabilin nga lig-ong naghawid sa mga panglantaw ni Agustin, alang kang kansang teolohiya sila mibati ug linaing kalangkitan. . . . Ang matag usa sa tulo ka pangunang mga tinuohan sa Protestante sa ika-16 nga siglong Uropa . . . nakakaplag ug pagpaluyo gikan sa sekular nga mga awtoridad sa Saxony [Alemanya sentral], Switzerland, ug Inglaterra ug nagpabilin sa samang katungdanan kauban sa estado ingon sa iglesya sa edad media.”

Inay kay magpahinabo ug pagbalik sa tinuod nga Kristiyanidad, ang Repormasyon nagpatungha ug daghang nasyonal o rehiyonal nga mga iglesya nga nagpalana sa politikal nga mga estado ug aktibong nagpaluyo kanila sa ilang mga gubat. Sa pagkatinuod, ang Katoliko ug Protestanteng mga iglesya mao ang nag-awhag sa relihiyosong mga gubat. Sa iyang librong An Historian’s Approach to Religion, si Arnold Toynbee misulat mahitungod sa maong mga gubat: “Sila nagpasundayag sa mga Katoliko ug mga Protestante sa Pransiya, sa Netherlands, sa Alemanya, ug sa Irlandia, ug kaatbang nga mga sekta sa mga Protestante sa Inglaterra ug Scotland, diha sa mabangis nga paningkamot sa pagbuntog sa usag usa pinaagi sa puwersa sa armas.” Ang presenteng-adlaw nga mga panagbangi nga nagbahin sa Irlandia ug sa kanhing Yugoslavia nagpakita nga ang Romano Katoliko, Ortodokso, ug Protestanteng mga iglesya sa gihapon dulot nga nalangkit sa mga kalihokan sa kalibotan.

Kini bang tanan nagpasabot nga ang matuod nga Kristiyanidad, nga bulag sa kalibotan, wala na maglungtad sa yuta? Ang mosunod nga artikulo motubag nianang pangutanaha.

[Kahon/​Hulagway sa panid 10, 11]

KON SA UNSANG PAAGI ANG “KRISTIYANIDAD” NAHIMONG RELIHIYON SA ESTADO

ANG Kristiyanidad dili gayod unta bahin niining kalibotana. (Mateo 24:3, 9; Juan 17:16) Bisan pa niana, ang mga basahon sa kasaysayan nagtug-an kanato nga sa ikaupat nga siglo K.P., ang “Kristiyanidad” nahimong opisyal nga relihiyon sa Estado sa Romanhong Empiryo. Sa unsang paagi kini nahitabo?

Gikan kang Nero (54-68 K.P.) hangtod sa ikatulong siglo K.P., ang tanang Romanong emperador naglutos sa mga Kristohanon o nagtugot sa paglutos kanila. Si Gallienus (253-268 K.P.) mao ang unang Romanong emperador nga nagpagula ug pahayag sa pagtugot kanila. Bisan pa niadtong panahona, ang Kristiyanidad maoy gidili nga relihiyon sa tibuok empiryo. Tapos sa pagmando ni Gallienus, nagpadayon ang paglutos, ug ubos kang Diocletian (284-305 K.P.) ug sa iyang haduol nga mga sumusunod, kini nisamot pa gani.

Ang lisoanang yugto nahitabo sayo sa ikaupat nga siglo gumikan sa gikaingong pagkadani ni Emperador Constantino I ngadto sa Kristiyanidad. Mahitungod niining “pagkadani,” ang Pranses nga basahong Théo​—Nouvelle encyclopédie catholique (Théo​—New Catholic Encyclopedia) miingon: “Si Constantino nag-angkon ingong usa ka Kristohanong emperador. Sa pagkamatuod, nabawtismohan lamang siya sa dihang himatyon na.” Bisan pa niana, niadtong 313 K.P., si Constantino ug ang iyang kaubang emperador, si Licinius, nagpagula ug balaod nga naghatag ug relihiyosong kagawasan ngadto sa mga Kristohanon ug mga pagano. Ang New Catholic Encyclopedia miingon: “Ang paghatag ni Constantino ug kagawasan sa pagsimba ngadto sa mga Kristohanon, nga nagkahulogang ang Kristiyanidad opisyal nga giila ingong religio licita [subay sa balaod nga relihiyon] gawas sa paganismo, maoy rebolusyonaryong kalihokan.”

Apan, ang The New Encyclopædia Britannica mipahayag: “Siya [si Constantino] wala maghimo sa Kristiyanidad nga relihiyon sa empiryo.” Ang historyanong Pranses nga si Jean-Rémy Palanque, membro sa Institute of France, misulat: “Bisan pa niana, ang Romanhong Estado . . . nagpabiling, pagano sa opisyal. Ug si Constantino, sa dihang nisunod sa relihiyon ni Kristo, wala magtapos sa paganismo.” Sa basahong The Legacy of Rome, si Propesor Ernest Barker nag-ingon: “[Ang kadaogan ni Constantino] wala moresulta sa dihadihang paghimo sa Kristiyanidad ingon nga relihiyon sa Estado. Si Constantino igo lamang niila sa Kristiyanidad ingong usa sa mga relihiyon sa mga katawhan sa empiryo. Sa misunod nga kapitoan ka tuig ang karaang paganong mga rituwal sa opisyal gihimo sa Roma.”

Busa niining tungora ang “Kristiyanidad” maoy legal nga relihiyon sa Romanhong Empiryo. Kanus-a kini nahimo, sa tinuoray nga kahulogan sa pahayag, nga opisyal nga relihiyon sa Estado? Atong mabasa sa New Catholic Encyclopedia: “Ang polisa [ni Constantino] gipadayon sa iyang mga manununod gawas lamang kang Julian [361-363 K.P.], kang kansang paglutos sa Kristiyanidad kalit nga natapos sa iyang kamatayon. Sa kataposan, panahon sa kataposang ikaupat nga bahin sa ika-4 nga siglo, si Teodosio nga Bantogan [379-395 K.P.] naghimo sa Kristiyanidad nga opisyal nga relihiyon sa Empiryo ug nagpahunong sa publikong paganong pagsimba.”

Nga nagpamatuod niini ug nagpadayag kon unsa kining bag-ong relihiyon sa Estado, ang eskolar sa Bibliya ug historyano nga si F. J. Foakes Jackson nisulat: “Ubos ni Constantino ang Kristiyanidad ug ang Romanhong empiryo nagkombuya. Ubos ni Teodosio sila nahiusa. . . . Gikan niadto ang titulong Katoliko gitagana lamang alang niadtong nagsimba sa Amahan, Anak ug Espiritu Santo uban sa samang pagtahod. Ang tibuok relihiyosong polisa niining maong emperador gitumong niining katuyoana, ug misangpot sa pagkahimo sa Katolikong Relihiyon nga usa ka legal nga relihiyon sa mga Romano.”

Si Jean-Rémy Palanque nisulat: “Si Teodosio, samtang nakig-away sa paganismo, niuyon usab sa ortodoksong [Katolikong] Iglesya; ang iyang balaod niadtong 380 K.P. nagmando sa tanan niyang ginsakpan nga motuo sa tinuohan ni Papa Damaso ug sa [Trinitaryong] obispo sa Alexandria ug naghikaw sa mga masupilon sa kagawasan sa pagtuo. Ang dakong Konsilyo sa Constantinople (381) nagsaway na usab sa tanang erehiya, ug gitino sa emperador nga walay obispong mopaluyo niana. Ang taga-Nicea nga [Trinitaryong] Kristiyanidad nahimo gayod nga relihiyon sa Estado . . . Ang Iglesya suod nga nahiusa sa Estado ug nagtagamtam sa bug-os nga pagpaluyo niini.”

Busa, dili ang walay-sambog nga Kristiyanidad sa mga adlaw sa mga apostol ang nahimong relihiyon sa Estado sa Romanhong Empiryo. Kadto mao ang ikaupat-nga-siglong Trinitaryong Katolisismo, nga pinugos nga gipatuman ni Emperador Teodosio I ug gituman sa Iglesya Katolika Romana, nga kaniadto ug karon, tinuod nga bahin niining kalibotana.

[Credit Line]

Emperador Teodosio I: Real Academia de la Historia, Madrid (Foto Dronoz)

[Picture Credit Line sa panid 8]

Scala/Art Resource, N.Y.