Usa ka Hari Nagpasipala sa Sangtuwaryo ni Jehova

“Mahitungod sa katawhan nga nakaila sa ilang Diyos, sila magmadaogon.”​—DANIEL 11:32.

1, 2. Unsang makapaukyab nga panagbangi ang nagtimaan sa kasaysayan sa tawo sulod sa kapig 2,000 ka tuig?

 DUHA ka magkaatbang nga hari nagbugnoay alang sa labawng gahom. Sa primero ang usa, dayon ang lain, ang mipaibabaw, samtang sulod sa kapig duha ka libo ka tuig nagpadayon ang bugnoay. Sa atong adlaw ang bugno nakaapektar sa kinabag-ang tawo sa yuta ug nagtigi sa integridad sa katawhan sa Diyos. Kini matapos pinaagi sa usa ka hitabong wala makita daan sa bisan hain nga gahom. Kining kulbahinam nga abanteng kasaysayan gipadayag kang propeta Daniel sa kakaraanan.​—Daniel, kapitulo 10 ngadto 12.

² Ang tagna maoy kabahin sa nagpadayong panag-away tali sa hari sa amihanan ug sa hari sa habagatan ug gihisgotan nga detalyado sa librong “Ang Imong Kabubut-on Matuman sa Yuta.” * Nianang libroha gipakita nga sa sinugdan ang hari sa amihanan mao ang Sirya, sa amihanan sa Israel. Human niadto, ang maong papel gibanos sa Roma. Sa sinugdan, ang hari sa habagatan mao ang Ehipto.

Panagbangi sa Panahon sa Kataposan

3. Sumala sa manulonda, kanus-a hisabtan ang tagna mahitungod sa hari sa amihanan ug sa hari sa habagatan, ug sa unsang paagi?

³ Ang manulonda nga nagpadayag niining mga butanga kang Daniel miingon: “Mahitungod kanimo, Oh Daniel, himoang tinago ang mga pulong ug takpi ang basahon, hangtod sa panahon sa kataposan. Daghan ang magngadto-nganhi, ug ang tinuod nga kahibalo modagaya.” (Daniel 12:4) Oo, ang tagna maoy mahitungod sa panahon sa kataposan​—usa ka yugtong nagsugod sa 1914. Sulod nianang tiniman-ang panahon, daghan ang “magngadto-nganhi” sa Balaang Kasulatan, ug sa tabang sa balaang espiritu, ang matuod nga kahibalo, apil ang pagsabot sa tagna sa Bibliya, modagaya. (Proverbio 4:18) Samtang kita modangat sa mas lalom pa nianang panahona, dugang ug dugang detalye sa mga tagna ni Daniel nahimong tin-aw. Nan, unsaon nato pagsabot ang tagna bahin sa hari sa amihanan ug sa hari sa habagatan sa 1993, nga sa pagkakaron maoy 35 na ka tuig human mapatik ang “Ang Imong Kabubut-on Matuman sa Yuta”?

4, 5. (a) Asa makaplagi ang tuig 1914 diha sa tagna ni Daniel mahitungod sa hari sa amihanan ug sa hari sa habagatan? (b) Sumala sa manulonda, unsay mahitabo sa 1914?

⁴ Ang sinugdanan sa panahon sa kataposan sa 1914 gitiman-an sa unang gubat sa kalibotan ug sa ubang kasakitan sa kalibotan nga gitagna ni Jesus. (Mateo 24:3, 7, 8) Makaplagan ba nato kanang tuiga diha sa tagna ni Daniel? Oo. Ang sinugdanan sa panahon sa kataposan mao “ang tinudlong panahon” nga gitumong sa Daniel 11:29. (Tan-awa ang “Ang Imong Kabubut-on Matuman sa Yuta,” panid 325.) Kadto maoy usa ka panahong gitudlo na ni Jehova sa adlaw ni Daniel, sanglit kana miabot sa pagkatapos sa 2,520 ka tuig nga gipaila diha sa makahuloganong mga matagnaong hitabo sa Daniel kapitulo 4.

⁵ Kanang 2,520 ka tuig, gikan sa pagkalaglag sa Jerusalem sa 607 W.K.P. panahon sa pagkabatan-on ni Daniel hangtod sa 1914 K.P., gitawag “ang tinudlong mga panahon sa mga nasod.” (Lucas 21:24) Unsang politikanhong mga  hitabo ang motimaan sa ilang kataposan? Gipadayag kini sa usa ka manulonda kang Daniel. Ang manulonda miingon: “Sa tinudlong panahon siya [ang hari sa amihanan] mobalik, ug siya mosulong sa habagatan; apan ang naulahi dili maingon sa nahauna.”​—Daniel 11:29.

Ang Hari Napildi sa Gubat

6. Sa 1914, kinsa ang hari sa amihanan, ug kinsa ang hari sa habagatan?

⁶ Pagka 1914 ang papel sa hari sa amihanan gibanos sa Alemanya, kansang pangulo mao si Kaiser Wilhelm. (“Kaiser,” gikan sa Romanhong titulong “Cesar.”) Ang pagsilaob sa mga pagkontrahanay sa Uropa maoy lain pang bugno sa serye sa mga panagharong tali sa hari sa amihanan ug sa hari sa habagatan. Ang papel sa naulahi, ang hari sa habagatan, sa maong panahon giokupar sa Britanya, nga sa madali miokupar sa Ehipto, ang dominyo sa orihinal nga hari sa habagatan. Samtang ang gubat nagpadayon, ang Britanya giduyogan sa kanhi niyang koloniya, ang Tinipong Bansa sa Amerika. Ang hari sa habagatan nahimong Anglo-Amerikanhong Gahom sa Kalibotan, ang labing gamhanang empiryo sa kasaysayan.

7, 8. (a) Sa unang gubat sa kalibotan, sa unsang paagi ang mga butang wala mosangpot “maingon sa nahauna”? (b) Unsa ang sangpotanan sa unang gubat sa kalibotan, apan sumala sa tagna, unsay sanong sa hari sa amihanan?

⁷ Sa nangaging mga panagbangi tali sa duha ka hari, ang Romanhong Empiryo, isip hari sa amihanan, kanunayng nagmadaogon. Niining panahona, ‘ang kahimtang dili maingon sa nahauna.’ Nganong dili man? Kay ang hari sa amihanan napildi sa gubat. Usa ka hinungdan mao nga “ang mga sakayan sa Kittim” misulong sa hari sa amihanan. (Daniel 11:30) Unsa ba kining mga sakayana? Sa panahon ni Daniel, ang Kittim mao ang Cipro, ug sa sinugdan sa unang gubat sa kalibotan, ang Cipro gisumbak sa Britanya. Dugang pa, sumala sa The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible, ang ngalang Kittim “gipadako nga naglakip sa K[asadpan] sa katibuk-an, apan ilabina sa tigpanakayang K[asadpan].” Ang New International Version naghubad sa mga pulong “mga sakayan sa Kittim” ingong “mga sakayan sa kasadpang kabaybayonan.” Sa unang gubat sa kalibotan, ang mga sakayan sa Kittim mao ang mga sakayan sa Britanya, nga nahimutang sa kasadpang baybayon sa Uropa. Sa ulahi ang Britanikong Nebi gipalig-on sa mga sakayan gikan sa kasadpang kontinente sa Amerika del Norte.

⁸ Tungod sa maong pag-atake, ang hari sa amihanan “nasubo” ug miangkon sa kapildihan niadtong 1918. Apan wala pa kini matibawas. “Siya mobalik ug mohapak sa mga pagsaway batok sa balaang tugon ug molihok nga malamposon; ug siya mobalik gayod ug magatagad niadtong mingbiya sa balaang tugon.” (Daniel 11:30) Kana ang gitagna sa manulonda, ug kana natuman gayod.

Ang Hari Milihok nga Malamposon

9. Unsay mitultol sa pagtungha ni Adolf Hitler, ug sa unsang paagi siya “milihok nga malamposon”?

⁹ Human sa gubat, niadtong 1918, ang madaogong mga Alyado mipahamtang sa tratado sa kalinaw isip silot sa Alemanya, nga lagmit gilaraw sa paghupot sa Alemang katawhan sa ngilit sa kagutmanan sa umaabot nga panahong walay-tino. Ingong sangpotanan, human sa pipila ka tuig nga pag-antos sa tumang kalisod, andam na ang Alemanya alang sa pagtungha ni Adolf Hitler. Siya nakabatog labawng gahom sa 1933 ug milansad dayon ug mapintasong pag-atake batok sa “balaang tugon,” nga gihawasan sa dinihogang mga igsoon ni Jesu-Kristo. Niini siya milihok nga malamposon batok niining maunongong mga Kristohanon, nga sa mapintason milutos sa ubay-ubay kanila.

10. Kay nangitag pagpaluyo, si Hitler nagtinguha sa pagpakig-alyansa kang kinsa, ug unsay sangpotanan?

¹⁰ Si Hitler nagpahimulos sa mga kalamposan sa ekonomiya ug sa diplomasiya, nga milihok nga malamposon sa maong natad usab. Sa pila lang ka tuig, iyang gihimo ang Alemanya nga usa ka gahom nga pagatagdon, nga gitabangan sa maong paningkamot “niadtong mingbiya sa balaang tugon.” Kinsa ba sila? Dayag, ang mga pangulo sa Kakristiyanohan, kinsa nangangkong may pakigtugon uban sa Diyos  apan dugay nang mihunong sa pagkahimong mga tinun-an ni Jesu-Kristo. Si Hitler malamposong miawhag “niadtong mingbiya sa balaang tugon” nga sila magpaluyo kaniya. Ang papa sa Roma mihimog usa ka kasabotan uban niya, ug ang Iglesya Romana Katolika, ingon man ang Protestanteng mga simbahan sa Alemanya, nagpaluyo kang Hitler sa iyang tibuok 12-anyos makalilisang nga pagmando.

11. Sa unsang paagi ang hari sa amihanan “nagpasipala sa sangtuwaryo” ug “nagkuha sa nagpadayong kinaiya”?

¹¹ Si Hitler nagmalamposon pag-ayo nga siya nagpakiggubat, sumala sa hustong gitagna sa manulonda. “Ug aduna unyay mga armas nga motindog, nga magagikan kaniya; ug sila magpasipala sa sangtuwaryo, sa kuta, ug magakuha sa nagpadayong kinaiya.” (Daniel 11:31a) Sa karaang Israel, ang sangtuwaryo maoy bahin sa templo sa Jerusalem. Apan, sa dihang gisalikway sa mga Hudiyo si Jesus, si Jehova misalikway kanila ug sa ilang templo. (Mateo 23:37–​24:2) Sukad sa unang siglo, ang templo ni Jehova sa pagkatinuod maoy espirituwal, uban sa iyang Balaan sa mga Balaan didto sa mga langit ug uban sa espirituwal nga sawang sa yuta nga niana nag-alagad ang dinihogang mga igsoon ni Jesus, ang Hataas nga Saserdote. Gikan sa katuigang 1930, ang dakong panon nagsimba nga kauban sa dinihogang nahibilin; busa, sila giingong nag-alagad ‘diha sa templo sa Diyos.’ (Pinadayag 7:9, 15; 11:1, 2; Hebreohanon 9:11, 12, 24) Ang yutan-ong sawang sa templo gipasipalahan sa walay-hunong nga paglutos sa dinihogang nahibilin ug sa ilang mga kauban diha sa mga nasod diin ang hari sa amihanan nagmando. Grabe kaayo ang paglutos nga ang nagpadayong kinaiya​—ang katilingbanong halad sa pagdayeg sa ngalan ni Jehova—​nakuha. (Hebreohanon 13:15) Bisan pa niana, gipakita sa kasaysayan nga bisan pa sa makalilisang nga pag-antos, ang matinumanong mga dinihogang Kristohanon, kauban sa “ubang mga karnero,” nagpadayon sa patago nga pagsangyaw.​—Juan 10:16.

“Ang Butang nga Dulumtanan”

12, 13. Unsa “ang butang nga dulumtanan,” ug​—sumala sa nakita daan sa matinumanon ug maalamong ulipon​—kanus-a ug giunsa kadto pagtukod pag-usab?

¹² Sa dihang haduol na ang kataposan sa ikaduhang gubat sa kalibotan, may laing panghitabo. “Sila magpahaluna sa butang nga dulumtanan nga nagpahinabog kalaglagan.” (Daniel 11:31b) Kining “butang nga dulumtanan,” nga gihisgotan usab ni Jesus, nailhan na ingong Liga sa Kanasoran, ang pulang mapintas nga mananap nga sumala sa Pinadayag nahiadto sa bung-aw. (Mateo 24:15; Pinadayag 17:8; tan-awa ang Light, Basahon Dos, panid 94.) Kini nahitabo sa dihang misilaob ang Gubat sa Kalibotan II. Bisan pa niana, sa Bag-ong Kalibotan Teokratikanhong Asembliya sa mga Saksi ni Jehova sa 1942, si Nathan H. Knorr, ikatulong presidente sa Watch Tower Bible and Tract Society, nagsaysay sa tagna sa Pinadayag 17 ug nagpasidaan nga  ang mananap mogimaw pag-usab gikan sa bung-aw.

¹³ Gipamatud-an sa kasaysayan kining mga pulonga. Tali sa Agosto ug Oktubre 1944, sa Dumbarton Oaks sa Tinipong Bansa, gisugdan pagpanday ang karta sa pagatawgon nga Hiniusang Kanasoran. Gisagop ang karta sa 51 ka nasod, apil ang kaniadto Unyon Sobyet, ug sa dihang miepekto kini sa Oktubre 24, 1945, sa pagkamatuod ang patayng Liga sa Kanasoran migula sa bung-aw.

14. Kanus-a ug sa unsang paagi nausab ang ilhanan sa hari sa amihanan?

¹⁴ Ang Alemanya mao ang pangunang kaaway sa hari sa habagatan panahon sa duha ka gubat sa kalibotan. Human sa Gubat sa Kalibotan II, usa ka bahin sa Alemanya naorganisar pag-usab nga nahimong alyado sa hari sa habagatan. Apan ang pikas nga bahin sa Alemanya kaniadto nakig-anib sa laing gamhanang empiryo. Ang Komunistang bloke, nga niadto naglakip sa usa ka bahin sa Alemanya, mitindog nga kusganong mibatok sa Anglo-Amerikanhong alyansa, ug ang panag-indig tali sa duha ka hari nahimong usa ka Bugnawng Gubat.​—Tan-awa ang “Ang Imong Kabubut-on Matuman sa Yuta,” mga panid 318-42.

Ang Hari ug ang Tugon

15. Kinsa ba ‘kadtong nagbuhat ug daotan batok sa tugon,’ ug unsang relasyon ang ilang nabatonan uban sa hari sa amihanan?

¹⁵ Ang manulonda karon nag-ingon: “Kadtong nagabuhat ug daotan batok sa tugon, iyang pagaagakon ngadto sa apostasiya pinaagig maulog-ulogong mga pulong.” (Daniel 11:32a) Kinsa ba kini silang nagabuhat ug daotan batok sa tugon? Sa makausa pa, sila mao gayod ang mga pangulo sa Kakristiyanohan, nga nag-angkong Kristohanon apan ang ilang mga buhat nagpasipala sa ngalan mismo sa Kristiyanidad. Panahon sa ikaduhang gubat sa kalibotan, “ang Sobyet nga Gobyerno naningkamot sa pagpangayo sa materyal ug moral nga hinabang sa mga Simbahan alang sa depensa sa inahang-nasod.” (Religion in the Soviet Union, ni Walter Kolarz) Human sa gubat, gipaningkamotan sa mga pangulo sa simbahan nga patunhayon ang maong panaghigala bisan pa sa ateyistikanhong polisa sa nasod nga sa maong panahon mao ang hari sa amihanan. * Sa ingon, ang Kakristiyanohan labaw pa kay sukad masukad maoy bahin niining kalibotana​—usa ka dulumtanang apostasiya sa panan-aw ni Jehova.​—Juan 17:14; Santiago 4:4.

16, 17. Kinsa “kadtong adunay salabotan,” ug unsay ilang kahimtang ubos sa hari sa amihanan?

¹⁶ Apan, komosta ang tinuod nga mga Kristohanon? “Mahitungod sa mga tawo nga nakaila sa ilang Diyos, sila magmadaogon ug molihok nga malamposon. Ug mahitungod niadtong may salabotan taliwala sa katawhan, sila magahatag ug salabotan sa daghan. Ug sila mangapukan pinaagi sa espada ug pinaagi sa kalayo, pinaagi sa pagkabinihag ug pinaagi sa pagpanulis, sulod sa pila ka adlaw.” (Daniel 11:32b, 33) Ang mga Kristohanong nagpuyo ubos sa hari sa amihanan, samtang tukmang “nagpasakop sa labawng mga awtoridad,” wala mahimong bahin niining kalibotana. (Roma 13:1; Juan 18:36) Kay mainampingong nagbayad sa mga butang ni Cesar kang Cesar, sila usab naghatag “sa mga butang sa Diyos ngadto sa Diyos.” (Mateo 22:21) Tungod niini, ang ilang integridad gisulayan.​—2 Timoteo 3:12.

¹⁷ Ang sangpotanan? Sila ‘nagmadaogon’ ug  ‘nangapukan.’ Sila nangapukan sa pagkaaging sila gilutos ug grabeng nag-antos, nga ang pipila gipatay pa. Apan sila nagmadaogon sa pagkaaging, sa kinadak-ang bahin, sila nagpabiling matinumanon. Oo, gidaog nila ang kalibotan, maingon nga gidaog ni Jesus ang kalibotan. (Juan 16:33) Dugang pa, sila wala gayod mohunong sa pagwali, bisan pag sila nabilanggo o nabanlod sa kampong konsentrasyon. Sa pagbuhat niana, sila ‘naghatag ug salabotan sa daghan.’ Bisan pa sa paglutos, sa kadaghanang nasod nga gimandoan sa hari sa amihanan, nag-uswag ang gidaghanon sa mga Saksi ni Jehova. Tungod sa pagkamatinumanon “niadtong may salabotan,” ang kanunayng nag-uswag nga bahin sa “dakong panon” mipatim-aw nianang mga nasora.​—Pinadayag 7:9-14.

18. Unsang “diyutayng tabang” ang nadawat sa dinihogang nahibilin nga nagpuyo ubos sa hari sa amihanan?

¹⁸ Sa paghisgot sa paglutos sa katawhan sa Diyos, ang manulonda mitagna: “Apan sa dihang sila nangapukan sila tabangan sa diyutay nga tabang.” (Daniel 11:34a) Sa unsang paagi nahitabo kini? Sa usa ka butang, ang kadaogan sa hari sa habagatan sa ikaduhang gubat sa kalibotan misangpot sa dako kaayong kahupayan alang sa mga Kristohanong nagpuyo ubos sa kaindig nga hari. (Itandi ang Pinadayag 12:15, 16.) Dayon, kadtong gilutos sa sunod nga hari nakaagom ug kahupayan matag karon ug unya, ug samtang ang Bugnawng Gubat nag-us-os, daghang pangulo ang nakaamgo nga ang matinumanong mga Kristohanon dili peligroso ug busa sila gihatagag legal nga pag-ila. * Ang dakong tabang miabot, usab, diha sa nag-uswag nga gidaghanon sa dakong panon, kinsa misanong sa matinumanong pagwali sa mga dinihogan ug nagtabang kanila, sumala sa gibatbat sa Mateo 25:34-40.

Usa ka Pagputli sa Katawhan sa Diyos

19. (a) Sa unsang paagi ang pipila “miuban kanila pinaagi sa pag-ulog-ulog”? (b) Unsay kahulogan sa mga pulong “hangtod sa panahon sa kataposan”? (Tan-awa ang potnot.)

¹⁹ Dili ang tanang nagpakitag interes sa pag-alagad sa Diyos sulod ning panahona nagbaton ug maayong mga motibo. Ang manulonda nagpasidaan: “Daghan ang mouban kanila tungod sa maulog-ulogong mga pulong. Ug ang pipila kanilang may salabotan nangapukan, sa paglunsay tungod kanila ug sa pagputli ug sa pagpaputi, hangtod sa panahon sa kataposan; kay kini maoy alang pa sa tinudlong panahon.” * (Daniel 11:34b, 35) Ang pipila nagpakitag interes sa kamatuoran apan dili andam nga mohimog tinuod nga pagpahinungod aron sa pag-alagad sa Diyos. Ang uban nga morag midawat sa maayong balita sa pagkatinuod maoy mga espiya sa mga awtoridad. Usa ka taho gikan sa usa ka nasod mabasa: “Pipila niining way-konsensiyang mga karakter maoy hugot nga mga Komunista nga nakayuhot sa organisasyon sa Ginoo, mihimog dakong pasundayag sa kadasig, ug natudlo pa gani ngadto sa responsableng mga katungdanan sa organisasyon ni Jehova.”

20. Nganong gitugotan ni Jehova nga ang pila ka matinumanong Kristohanon “mapukan” tungod sa salingkapawng mga nakayuhot?

 ²⁰ Ang mga nakayuhot nagpahinabo nga ang pila ka matinuohon nahulog sa mga kamot sa mga awtoridad. Nganong gitugotan ni Jehova nga mahitabo kanang mga butanga? Aron sa paglunsay, sa pagputli. Maingon nga si Jesus “nakakat-on ug pagkamasinugtanon gikan sa mga butang nga iyang giantos,” busa kining matinuohong mga kalag nakakat-on ug pag-antos gikan sa pagsulay sa ilang pagtuo. (Hebreohanon 5:8; Santiago 1:2, 3; itandi ang Malakias 3:3.) Sa ingon sila ‘nalunsay, naputli, ug napaputi.’ Ang dakong kasadya nagpaabot sa maong mga matinuohon sa dihang moabot ang tinudlong panahon aron gantihan ang ilang pagkamainantoson. Kini makita sa dihang hisgotan nato sa dugang ang tagna ni Daniel.

[Mga footnote]

Nahinumdom Ka Ba?

◻ Nganong kita karong adlawa magdahom nga makabaton ug mas tin-awng pagsabot sa tagna ni Daniel?

◻ Sa unsang paagi ang hari sa amihanan ‘mipahayag ug mga pagsaway ug milihok nga malamposon’?

◻ Sa unsang paagi ang pagpakita pag-usab sa “ang butang nga dulumtanan” nakita daan sa ulipong matang?

◻ Sa unsang paagi ang dinihogang nahibilin ‘napukan, nagmadaogon, ug nakadawat ug diyutayng tabang’?

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Hulagway sa panid 15]

Ubos ni Hitler, ang hari sa amihanan bug-os naulian gikan sa iyang 1918 nga kapildihan diha sa mga kamot sa hari sa habagatan

[Hulagway sa panid 16]

Ang mga pangulo sa Kakristiyanohan misulay sa pagpakighigala sa hari sa amihanan

[Credit Line]

Zoran/Sipa Press