Cyril Lucaris—Usa ka Tawo nga Nagpabili sa Bibliya

Usa ka adlaw kadto sa ting-init sa 1638. Ang mga mangingisda sa Dagat sa Marmara duol sa Constantinople (modernong-adlawng Istanbul), ang kaulohan sa Ottoman nga imperyo, nakurat sa pagkakita ug patayng lawas nga naglutaw sa tubig. Sa pagsusi pag-ayo niini, ilang nailhan uban ang kalisang nga ang giluok nga lawas maoy iya sa ekumenikanhong patriarka sa Constantinople, ang pangulo sa Ortodoksong Iglesya. Mao kini ang makapasubong kamatayon ni Cyril Lucaris, usa ka prominenteng relihiyosong tawo sa ika-17ng siglo.

SI Lucaris wala mabuhig dugay aron makita ang iyang damgo—ang pagluwat sa usa ka hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan diha sa inato nga Grego—nga matinuod. Laing damgo ni Lucaris ang wala gayod matinuod—ang pagkakita nga ang Ortodoksong Iglesya mahibalik sa “ebanghelikal nga kayano.” Kinsa kining tawhana? Unsang mga babag ang iyang giatubang nianang maong mga paningkamot?

Natingala sa Kakulang sa Edukasyon

Si Cyril Lucaris natawo sa 1572, diha sa giokupar-sa-Venice nga Candia (karon Iráklion), Creta. Nga may maayong mga katakos, mieskuyla siya sa Venice ug Padua sa Italya ug dayon mibiyahe ngadto sa daghang dapit sa maong nasod ug sa uban pa. Nayugot sa pagtigiay sa mga pundokpundok sulod sa simbahan ug nadani sa mga kalihokan sa repormasyon sa Uropa, lagmit nakaadto siya sa Geneva, nga niadtong tungora nailalom sa pagmando sa Calvinismo.

Samtang didto sa Polandia, nakita ni Lucaris nga ang Ortodokso didto, mga pari ug mga layko, diha sa makaluluoyng espirituwal nga kahimtang ingong resulta sa ilang kakulang sa edukasyon. Didto sa Alexandria ug Constantinople, nabalaka siya sa pagkakaplag nga bisan ang mga pulpito—diin ginahimo ang pagbasa sa Kasulatan—gikuha diha sa pipila ka simbahan!

Sa 1602, si Lucaris miadto sa Alexandria, diin gipulihan niya ang iyang paryente, si Patriarka Meletios, sa pagkaobispo. Dayon misugod siya sa pagpakigsinulatay sa lainlaing naghunahunag-reporma nga mga teologo sa Uropa. Sa usa nianang mga sulata, iyang giingon nga ang Ortodoksong Iglesya padayong nagbuhat sa daghang sayop nga mga buhat. Sa laing mga sulat, iyang gipasiugda ang panginahanglan nga ilisan sa simbahan ang patuotuo ug “ebanghelikal nga kayano” ug mosalig lamang sa awtoridad sa Kasulatan.

Nabalaka usab si Lucaris nga ang espirituwal nga awtoridad  sa mga Amahan sa Simbahan gitamod nga sama sa mga pulong ni Jesus ug sa mga apostoles. “Dili na nako maagwanta nga madungog ang mga tawo nga moingon nga ang mga komento sa tradisyon sa tawo sama rag gibug-aton sa Kasulatan,” siya misulat. (Mateo 15:6) Siya midugang nga, sa iyang hunahuna, ang pagsimba ug imahen mosangpot sa katalagman. Ang pagsangpit sa “mga santos,” matod niya, maoy insulto sa Tigpataliwala, si Jesus.—1 Timoteo 2:5.

Ang Patriarkal nga Trono Ginabaligya

Kanang mga ideyaha, duyog sa iyang pag-ayad sa Romano Katolikong Iglesya, nagpahinabo nga si Lucaris dumtan ug lutoson sa mga Heswita ug niadtong sakop sa Ortodoksong Iglesya nga pabor sa pagpakighiusa sa mga Katoliko. Bisan pa sa maong pagsupak, sa 1620, si Lucaris napili ingong patriarka sa Constantinople. Ang patriarkiya sa Ortodoksong Iglesya niadtong panahona nailalom sa pagmando sa Ottoman nga Imperyo. Ang Ottoman nga gobyerno dali rang magpalagpot gikan sa puwesto sa usa ka patriarka ug modawat ug bag-o bugti sa salapi.

Ang mga kaaway ni Lucaris, sa panguna ang mga Heswita ug ang gamhanan ug makahahadlok kaayo nga iya sa papa nga Congregatio de Propaganda Fide (Kongregasyon Alang sa Pagpakaylap sa Tinuohan), nagpadayon sa pagpasipala ug paglaraw batok kaniya. “Sa pagpangagpas niini nga tumong ang mga Heswita migamit sa tanang paagi—panglimbong, pagbutangbutang, pag-ulog-ulog ug, labaw sa tanan, panghiphip, nga mao gihapon ang labing epektibong galamiton sa pag-angkon sa pabor sa mga dagkong tawo [sa Ottoman],” matod pa sa basahong Kyrillos Loukaris. Ingong resulta, sa 1622, si Lucaris gidestiyero sa isla sa Rhodes, ug si Gregory Amasya mipalit sa puwesto sa kantidad nga 20,000 ka buok salapi. Bisan pa niana, si Gregory wala makapatungha sa gisaad nga kantidad, busa si Anthimus sa Adrianople mipalit sa puwesto, aron lamang moluwat sa ulahi. Katingad-an, si Lucaris nahibalik sa patriarkal nga trono.

Si Lucaris determinado nga gamiton kining bag-ong kahigayonan sa pag-edukar sa Ortodoksong klero ug layko pinaagi sa pagpatik ug usa ka hubad sa Bibliya ug teolohikal nga mga tract. Aron mapalampos kini, gihikay niya nga madala ang usa ka imprentahanan sa Constantinople ubos sa panalipod sa Ingles nga embahador. Apan, sa dihang ang imprentahanan miabot sa Hunyo 1627, ang mga kaaway ni Lucaris nagpasakag sumbong nga siya naggamit niana alang sa politikal nga mga katuyoan, ug ngadtongadto gipaguba nila kini. Nianang tungora kinahanglang gamiton ni Lucaris ang mga imprentahanan sa Geneva.

Usa ka Hubad sa Kristohanong Kasulatan

Ang dakong pagtahod ni Lucaris sa Bibliya ug sa gahom niini sa pag-edukar nagpasamot sa iyang tinguha nga himoon ang mga pulong niini nga mas daling mabasa sa ordinaryong tawo. Iyang naila nga ang pinulongang gigamit sa orihinal, dinasig nga mga manuskrito sa Gregong Bibliya dili na masabtan sa kasarangang tawo. Busa ang unang basahon nga gipasulat ni Lucaris mao ang usa ka hubad sa Kristohanon Gregong Kasulatan ngadto sa Grego sa iyang adlaw. Si Maximus Callipolites, usa ka edukadong monghe, nagsugod sa paghubad niana sa Marso 1629. Daghan sa Ortodokso nag-isip sa paghubad sa Kasulatan nga paghinobra, bisag unsa ka lubog ang teksto alang sa mga magbabasa. Aron mapahimut-an sila, gipaimprenta ni Lucaris ang orihinal nga teksto ug ang modernong hubad diha sa magkatapad nga mga lindog, nga nagdugang lamang ug pipila ka nota. Sanglit si Callipolites namatay wala madugay human sa paghatod sa manuskrito, si Lucaris mismo maoy nagbasa sa unang mga kopya. Ang maong hubad giimprenta wala madugay human sa kamatayon ni Lucaris sa 1638.

Bisan pa sa pag-amping ni Lucaris, kanang maong hubad wala gayod uyoni sa daghang obispo. Ang gugma ni Lucaris sa Pulong sa Diyos mas dayag diha sa pasiuna sa maong hubad sa Bibliya. Siya misulat nga ang Kasulatan, nga gipresentar sa pinulongan nga gisulti sa mga tawo, maoy “tam-is nga mensahe, nga gihatag kanato gikan sa langit.” Siya nag-awhag sa mga tawo nga “sayron ug sination ang tanang unod [sa Bibliya]” ug nag-ingon nga walay laing paagi sa pagkahibalo “sa mga butang maylabot sa pagtuo sa tukmang paagi . . . gawas lang sa iya sa Diyos ug sagradong Ebanghelyo.”—Filipos 1:9, 10.

Si Lucaris kusganong nagsaway sa dayag niadtong nagdili sa pagtuon sa Bibliya, maingon man niadtong nagsalikway sa hubad sa orihinal nga teksto: “Kon kita mosulti o mosulat nga walay pagsabot, sama ra kinig pagsulti sa hangin.” (Itandi ang 1 Corinto 14:7-9.) Sa pagtapos sa pasiuna, siya misulat: “Bisan tuod kamong tanan nagbasa niining iya sa Diyos ug balaang Ebanghelyo sa inyong kaugalingong pinulongan, sagopa ang mga  benepisyo nga madawat gikan sa pagbasa niana, . . . ug hinaot ang Diyos maglamdag sa inyong dalan ngadto sa butang nga maayo.”—Proverbio 4:18.

Confession of Faith

Human niya sugdi ang maong hubad sa Bibliya, si Lucaris mihimog laing maisogong lakang. Sa 1629 iyang gipatik sa Geneva ang Confession of Faith. Kadto maoy personal nga opinyon bahin sa mga pagtulon-an nga iyang gilaoman nga sagopon sa Ortodoksong Iglesya. Sumala sa librong The Orthodox Church, ang Confession “nagwagtang sa tanang kahulogan sa Ortodoksong doktrina bahin sa pagkapari ug balaang mga orden, ug nagtamay sa pagsimba sa mga imahen ug sa pagsangpit sa mga santos ingong mga matang sa idolatriya.”

Ang Confession adunay 18 ka artikulo. Ang ikaduhang artikulo niini nagpahayag nga ang Kasulatan dinasig sa Diyos ug nga ang awtoridad niini labaw pa nianang iya sa simbahan. Kini nag-ingon: “Kami nagtuo nga ang Balaang Kasulatan hinatag sa Diyos . . . Kami nagtuo nga ang awtoridad sa Balaang Kasulatan labaw sa awtoridad sa Simbahan. Ang pagkanatudloan sa Balaang Espiritu lahi kaayo sa pagkanatudloan sa tawo.”—2 Timoteo 3:16.

Ang ikawalo ug ikanapulo nga mga artikulo nag-ingon nga si Jesu-Kristo mao ang bugtong Tigpataliwala, Hataas nga Saserdote, ug Pangulo sa kongregasyon. Si Lucaris misulat: “Kami nagtuo nga ang among Ginoong Jesu-Kristo naglingkod sa tuong kamot sa Iyang Amahan ug didto Siya mangamuyo alang kanato, nga mao lamang ang nagbuhat sa buluhaton sa usa ka matuod ug legal nga hataas nga saserdote ug tigpataliwala.”—Mateo 23:10.

Ang ika-12ng artikulo nag-ingon nga ang simbahan mapahisalaag, masaypan ang bakak ingong matuod, apan ang kahayag sa balaang espiritu mahimong magluwas niana pinaagi sa mga paghago sa matinumanong mga ministro. Sa artikulo 18, si Lucaris nag-ingon nga ang purgatoryo maoy hinanduraw lamang: “Dayag nga ang tumotumo bahin sa Purgatoryo dili angayng dawaton.”

Ang apendise sa Confession naundan ug ubay-ubayng mga pangutana ug mga tubag. Didto pangunang gipasiugda ni Lucaris nga ang Kasulatan  kinahanglang basahon sa tanang matinumanon ug nga makadaot alang sa usa ka Kristohanon ang dili pagbasa sa Pulong sa Diyos. Dayon midugang siya nga ang Apokripal nga mga basahon angayng isalikway.—Pinadayag 22:18, 19.

Ang ikaupat nga pangutana mao: “Unsay angay natong panghunahuna sa mga Imahen?” Si Lucaris mitubag: “Gitudloan kita sa Iya sa Diyos ug Sagrado nga Kasulatan, nga yanong nag-ingon, ‘Ayaw paghimo alang sa imong kaugalingon ug usa ka idolo, o sa dagway sa bisan unsa nga atua sa langit sa itaas, o dinhi sa yuta sa ubos; dili ka moyukbo kanila, ni mosimba kanila; [Exodo 20:4, 5]’ sanglit angay natong simbahon, dili ang linalang, kondili ang Maglalalang ug Magbubuhat lamang sa langit ug sa yuta, ug Siya lamang ang yukboan. . . . Ang pagsimba ug pag-alagad [sa mga imahen], nga gidili . . . sa Sagradong Kasulatan, among gisalikway, basin malimot kita, ug imbes ang Maglalalang ug Magbubuhat, yukboan na hinuon ang mga kolor, ug arte, ug mga linalang.”—Buhat 17:29.

Bisan tuod si Lucaris wala makasabot sa bug-os sa tanang sayop sa panahon sa espirituwal nga kangitngitan nga niana siya nagkinabuhi, a siya mihimog dalayegong mga paningkamot aron ang Bibliya mahimong maoy awtoridad sa doktrina sa simbahan ug maedukar ang mga tawo sa mga pagtulon-an niana.

Dihadiha human sa pagluwat sa Confession, misugod na usab ang paglutos kang Lucaris. Sa 1633, si Cyril Contari, sa siyudad sa Beroea (karon Aleppo), usa ka personal nga kaaway ni Lucaris ug gipaluyohan sa mga Heswita, misulay sa pagpakigsabot sa mga Ottoman alang sa posisyon sa pagkapatriarka. Apan, ang laraw napakyas sa dihang si Contari wala makabayad. Nagpabilin si Lucaris sa puwesto. Pagkasunod tuig si Athanasius sa Tesalonica mibayad ug mga 60,000 ka buok salapi alang sa maong puwesto. Gipalagpot na usab si Lucaris. Apan sulod sa usa ka bulan gipabalik siya. Niadtong tungora si Cyril Contari nakatigom na sa iyang 50,000 ka buok salapi. Niining panahona si Lucaris gidestiyero sa Rhodes. Human sa unom ka bulan, ang iyang mga higala naghikay nga mahibalik siya sa puwesto.

Apan, sa 1638 ang Heswita ug ang ilang Ortodoksong mga kakunsabo nag-akusar kang Lucaris ug pagbudhi batok sa Ottoman nga Imperyo. Niining panahona ang sultan nagbaod sa iyang kamatayon. Si Lucaris gidakop, ug sa Hulyo 27, 1638, gipasakay siya sa usa ka baroto nga daw aron idestiyero. Sa dihang didto na sa lawod ang baroto, siya giluok. Ang iyang lawas gilubong duol sa baybayon, nga sa ulahi gikalot ug gilabay sa dagat. Nakaplagan kini sa mga mangingisda ug sa ulahi gilubong sa iyang mga higala.

Mga Pagtulon-an Alang Kanato

“Angayng tagdon nga usa sa pangunang mga tumong [ni Lucaris] mao ang paglamdag ug pagpauswag sa edukasyon sa iyang klero ug panon, nga sa ika-desisayis ug sayong bahin sa ika-desisiyete nga siglo mius-os pag-ayo,” matod sa usa ka eskolar. Daghang babag ang nagpugong kang Lucaris sa pagkab-ot sa iyang tumong. Kalima siya mapalagpot sa patriarkal nga trono. Trayentay-kuwatro ka tuig human sa iyang pagkamatay, usa ka sinodo sa Jerusalem nagsalikway sa iyang mga pagtulon-an ingong supak sa doktrina sa simbahan. Sila nag-ingon nga ang Kasulatan “kinahanglang basahon, dili ni bisan kinsa lamang, kondili sa mga tawo nga nagsusi sa lalom nga mga butang sa espiritu human makahimog angayan nga panukiduki”—nga mao, ang mga edukado lamang konohay nga mga klerigo.

Sa makausa pa, ang nagmando nga eklesiastikanhong matang nagsanta sa mga paningkamot nga mabasa ang Pulong sa Diyos sa ilang panon. Sa mapintas nga paagi ilang gipahilom ang tingog nga nagpunting sa pipila ka sayop sa ilang dili-Biblikanhong mga pagtulon-an. Sila napamatud-ang lakip sa labing daotang mga kaaway sa relihiyosong kagawasan ug kamatuoran. Ikasubo, kini maoy tinamdan nga sa nagkalainlaing paagi nagpadayon bisan hangtod sa atong adlaw. Kini maoy makapahinuklog nga pahinumdom sa kon unsay mahitabo kon ang gihulhogan-sa-klero nga mga laraw mobabag sa kagawasan sa hunahuna ug pagsulti.

[Footnote]

[Blurb sa panid 29]

Si Lucaris mihimog dalayegong mga paningkamot aron ang Bibliya mahimong maoy awtoridad sa doktrina sa simbahan ug maedukar ang mga tawo sa mga pagtulon-an niini

[Kahon/Hulagway sa panid 28]

Si Lucaris ug ang Codex Alexandrinus

Usa sa mga mutya sa Britanikong Librarya mao ang Codex Alexandrinus, ikalimang-siglo K.P. nga manuskrito sa Bibliya. Sa lagmit 820 ka orihinal nga mga panid niini, 773 ang napreserbar.

Samtang si Lucaris mao ang patriarka sa Alexandria, Ehipto, nabatonan niya ang dakong koleksiyon sa mga libro. Sa dihang nahimo siyang patriarka sa Constantinople, gidala niya ang Codex Alexandrinus. Sa 1624 gihatag niya kini sa Britanikong embahador sa Turkey ingong regalo alang sa Ingles nga Hari, si James I. Gihatag kini ngadto sa iyang manununod, si Charles I, tulo ka tuig sa ulahi.

Sa 1757 ang Harianong Librarya gihatag sa Britanikong nasod, ug kining maanindot kaayong codex gipasundayag na karon sa John Ritblat Gallery sa bag-ong Britanikong Librarya.

[Credit Lines]

Gewerbehalle, Tomo 10

Gikan sa The Codex Alexandrinus in Reduced Photographic Facsimile, 1909

[Picture Credit Line sa panid 26]

Bib. Publ. Univ. de Genève