Ang mga Ebanghelyo—Kasaysayan o Tinumotumo?

SA TIBUOK kalibotan ang sugilanon ni Jesus sa Nasaret—usa ka batan-ong lalaki nga nag-usab sa dagan sa tawhanong kasaysayan—nahimong kinaiyanhong bahin sa katilingban. Kini maoy bahin sa pormal ug di-pormal nga edukasyon sa mga tawo. Daghan ang nag-isip sa mga Ebanghelyo ingong tuboran sa malungtarong mga kamatuoran ug mga panultihon, sama sa, “Himoa lang ang imong pulong nga Oo nga magkahulogag Oo, ang imong Dili, Dili.” (Mateo 5:37) Sa pagkatinuod, ang mga asoy sa Ebanghelyo lagmit maoy pasukaranan sa mga leksiyon nga gitudlo sa imong mga ginikanan kanimo, mga Kristohanon man sila o dili.

Alang sa milyonmilyong sinserong mga sumusunod ni Kristo, ang mga Ebanghelyo nagtagana ug kahubitan sa usa ka lalaki alang kang kinsa sila andam nga mag-antos ug mamatay. Ang mga Ebanghelyo nagtagana usab sa pasukaranan ug inspirasyon alang sa kaisog, paglahutay, pagtuo, ug paglaom. Nan, dili ka ba mouyon nga nagkinahanglan ug dili-malalis nga pamatuod ang pag-isip niining mga asoya ingong piksiyon lamang? Sa pagkonsiderar sa dako kaayong impluwensiya sa mga asoy sa Ebanghelyo diha sa tawhanong hunahuna ug panggawi, dili ka ba mangayo ug makapakombinsir nga pamatuod kon dunay usa ka tawo nga magduhaduha sa pagkatinuod niini?

Dapiton namo kamo sa pagkonsiderar sa ubay-ubayng makapukaw-sa-hunahuna nga mga pangutana maylabot sa mga Ebanghelyo. Susiha mismo kon unsay hunahuna sa pipila ka estudyante sa mga Ebanghelyo bahin niining mga isyuha, bisan tuod ang pipila kanila wala mag-angkong mga Kristohanon. Dayon makahimo ka sa imong kaugalingong may-kasayorang mga konklusyon.

MGA PANGUTANA NGA ANGAYNG KONSIDERAHON

◆ Ang mga Ebanghelyo kaha binatid lang nga pagkaimbento?

Si Robert Funk, ang nagtukod sa Jesus Seminar, nag-ingon: “Si Mateo, Marcos, Lucas ug Juan ‘nagpresentar sa Mesiyas’ aron ipahiuyon siya sa Kristohanong doktrina nga mitungha human sa kamatayon ni Jesus.” Apan, samtang ginasulat ang mga Ebanghelyo, daghan nga nakadungog sa mga panultihon ni Jesus, nakakita sa iyang mga binuhatan, ug nakakita kaniya human sa iyang pagkabanhaw ang buhi pa gihapon. Wala nila akusaha ang mga magsusulat sa mga Ebanghelyo nga nanglimbong.

Konsideraha ang kamatayon ug pagkabanhaw ni Kristo. Dili kay ang mga Ebanghelyo lamang ang naundan ug kasaligang mga asoy bahin sa kamatayon ug pagkabanhaw ni Jesus kondili ang unang kanonikal nga sulat usab ni apostol Pablo ngadto sa mga Kristohanon sa karaang Corinto. Siya misulat: “Akong gipasa kaninyo, apil sa unang mga butang, kanang akong nadawat usab, nga si Kristo namatay alang sa atong mga sala sumala sa mga Kasulatan; ug nga siya gilubong, oo, nga siya gibangon sa ikatulo ka adlaw sumala sa mga Kasulatan; ug nga siya mipakita kang Cefas, unya ngadto sa napulog-duha. Human niana siya mipakita sa kapin sa lima ka gatos ka igsoon sa usa ka panahon, nga ang kadaghanan kanila nagpabilin hangtod sa pagkakaron, apan ang pipila nahikatulog na sa kamatayon. Human niana mipakita siya kang Santiago, unya ngadto sa tanang apostol; apan ulahi sa tanan siya mipakita usab ngari kanako nga daw ngadto sa usang natawong ahat.” (1 Corinto 15:3-8) Ang maong mga saksi maoy mga magbalantay sa makasaysayanhong mga kamatuoran bahin sa kinabuhi ni Jesus.

Ang gituohan sa modernong mga kritiko nga pag-imbento dili makaplagan diha sa Kristohanon  Gregong Kasulatan. Hinunoa, makita kini diha sa mga dokumento sa ikaduhang siglo K.P. Busa ang pipila ka dili-kasulatanhong mga asoy bahin kang Kristo gisulat sa dihang ang pagbiya sa matuod nga Kristiyanidad nahitabo taliwala sa mga komunidad nga nahimulag sa apostolikong kongregasyon.—Buhat 20:28-30.

◆ Ang mga Ebanghelyo kaha maoy mga sugilambong?

Ang awtor ug kritiko nga si C. S. Lewis nalisdan sa paglantaw sa mga Ebanghelyo ingong mga sugilambong lamang. “Ingong historyano sa literatura ako kombinsido pag-ayo nga bisan unsa pa man ang mga Ebanghelyo, kini dili mga sugilambong,” siya misulat. “Kini walay-igong paghanduraw nga maghimo niining mga sugilambong. . . . Wala nato mahibaloi ang dakong bahin sa kinabuhi ni Jesus, ug walay mga tawo nga mag-imbento ug usa ka sugilambong nga motugot nga ingon na lang kana niana.” Makaiikag usab nga bisan tuod ang inilang historyano nga si H. G. Wells wala mag-angkong Kristohanon, siya miila: “Ang upat [ka magsusulat sa Ebanghelyo] nagkauyon sa paghatag kanato ug larawan sa usa ka tino kaayo nga personalidad; kini . . . matuod gayod.”

Konsideraha ang usa ka hitabo sa dihang ang binanhawng si Jesus nagpakita sa iyang mga tinun-an. Ang usa ka maayong tig-imbento ug sugilambong lagmit maglarawan kang Jesus nga mibalik sa talagsaon kaayong paagi, nagpahayag ug makahuloganong pakigpulong, o giliminan sa kahayag ug katahom. Hinunoa, ang mga magsusulat sa Ebanghelyo yanong naghubit kaniya ingong nagtindog atubangan sa iyang mga tinun-an. Dayon nangutana siya: “Batang mga anak, wala kamoy makaon, dili ba?” (Juan 21:5) Ang eskolar nga si Gregg Easterbrook nanghinapos: “Mao kini ang mga matang sa mga detalye nga nagpakita ug tinuod nga asoy, dili pagtumotumo.”

Ang akusasyon nga ang mga Ebanghelyo maoy mga sugilambong masango usab sa estriktong rabbinikong paagi sa pagtudlo nga maoy komon sa panahon sa pagsulat sa mga Ebanghelyo. Kanang metodoha nagsunod pag-ayo sa pagkat-on pinaagi sa pagmemorya—usa ka proseso sa pagmemorya nga naggamit ug rutina o pagsublisubli. Nahiuyon kini sa tukma ug mainampingong pagsulat sa mga panultihon ug buhat ni Jesus nga lahi sa pagmugna ug gibulakbulakang bersiyon.

◆ Kon ang mga Ebanghelyo maoy mga sugilambong, madalidali kaha kini pagtigom human sa kamatayon ni Jesus?

Sumala sa mabatonang ebidensiya, ang mga Ebanghelyo gisulat tali sa katuigang 41 ug 98 K.P. Si Jesus namatay sa tuig 33 K.P. Nagpasabot kini nga ang mga asoy sa iyang kinabuhi gitigom sa medyo mubo nga panahon human matapos ang iyang ministeryo. Kini maoy dako kaayong babag sa argumento nga ang mga asoy sa Ebanghelyo maoy mga sugilambong lamang. Gikinahanglan ang panahon una maugmad ang mga sugilambong. Tagda, pananglitan, ang Iliad ug Odyssey sa karaang Gregong magbabalak nga si Homer. Ang uban nagtuo nga ang sinulat nianang duha ka sugilambong bahin sa usa ka bayani naugmad ug nalig-on latas sa gatosan ka tuig. Komosta ang mga Ebanghelyo?

Sa iyang librong Caesar and Christ, ang historyanong si Will Durant misulat: “Nga ang pipila ka simpleng mga tawo . . . nag-imbento ug gamhanan kaayo ug madanihong personalidad, nga hataas kaayog sukdanan sa pamatasan ug makapadasig kaayog panan-awon sa panag-igsoonay sa tawo, maoy usa ka milagro nga labi pang dili-katuohan kay sa bisan unsa nga gisulat diha sa mga Ebanghelyo. Human sa duha ka siglo sa Matukiong Pagpanaway ang laktod nga report sa kinabuhi, kinaiya, ug pagtulon-an ni Kristo, sa makataronganon nagpabiling tin-aw, ug naglakip sa labing makaiikag nga bahin sa kasaysayan sa tawo sa Kasadpan.”

◆ Ang mga Ebanghelyo ba sa ulahi giusab aron ipahaom sa mga panginahanglan sa unang Kristohanong komunidad?

Ang ubang mga kritiko mangatarongan nga ang politika sa unang Kristohanong komunidad nagpahinabo sa mga magsusulat sa Ebanghelyo nga usbon ang sugilanon ni Jesus o dugangan kana. Apan, ang usa ka matukiong pagtuon sa mga Ebanghelyo nagpakita nga wala kana hilabti. Kon ang mga asoy sa Ebanghelyo bahin kang Jesus giusab ingong resulta sa unang-siglong Kristohanong panglimbong, nganong ang negatibong mga komento bahin sa mga Hudiyo ug mga Hentil makita gihapon diha sa teksto?

Usa ka pananglitan makaplagan diha sa Mateo 6:5-7, diin si Jesus gikutlo nga nag-ingon: “Sa dihang mag-ampo kamo, ayaw gayod kamo pagpakaingon sa mga salingkapaw; tungod kay gusto nilang mag-ampo  nga nagabarog sa mga sinagoga ug sa mga eskina sa lapad nga kadalanan aron makita sa mga tawo. Sa pagkamatuod ako magaingon kaninyo, Nagabaton na sila sa ilang ganti sa bug-os.” Dayag, kini maoy pagsaway sa Hudiyohanong relihiyosong mga lider. Miingon pa si Jesus: “Sa dihang mag-ampo, ayawg isulti ang samang mga butang nga pabalikbalik, maingon sa ginahimo sa katawhan sa kanasoran [ang mga Hentil], kay sila nagahanduraw nga dunggon sila tungod sa paggamit nila ug daghang pulong.” Sa pagkutlo kang Jesus niining paagiha, ang mga magsusulat sa Ebanghelyo wala maningkamot sa pagpangabig. Sila yanong nagsulat sa mga pulong nga tinuod nga gisulti ni Jesu-Kristo.

Konsideraha usab ang mga asoy sa Ebanghelyo bahin sa mga babaye nga miduaw sa lubnganan ni Jesus ug nakakita nga kini walay sulod. (Marcos 16:1-8) Sumala ni Gregg Easterbrook, “sa sosyolohiya sa karaang Tungang Sidlakan, ang testimonya sa mga babaye kinaiyanhong giisip nga dili-kasaligan: pananglitan, igo na ang duha ka lalaking saksi sa pagpamatuod nga sad-an ang usa ka babaye sa pagpanapaw, samtang walay testimonya sa babaye nga makapamatuod sa usa ka lalaki nga sad-an.” Sa pagkatinuod, ang mga tinun-an ni Jesus wala motuo sa mga babaye! (Lucas 24:11) Busa wala gayoy kalagmitan nga ang maong estorya gituyo pag-imbento.

Ang pagkawalay mga sambingay diha sa mga sulat ug sa basahon sa mga Buhat maoy lig-ong argumento nga kadtong anaa sa mga Ebanghelyo wala isal-ot sa unang mga Kristohanon kondili gisulti ni Jesus mismo. Dugang pa, ang mainampingong pagtandi sa mga Ebanghelyo ug sa mga sulat nagpadayag nga walay mga pulong ni Pablo ug niadtong sa ubang mga magsusulat sa Gregong Kasulatan ang mahanasong gipamulong sa laing paagi ug gipaila nga gisulti ni Jesus. Kon ang unang Kristohanong komunidad naghimo pa niana, dahomon gayod nato nga makita ang labing menos pipila sa maong mga inimbento gikan sa mga sulat diha sa mga asoy sa Ebanghelyo. Sanglit wala kitay makaplagan nga ingon niana, tinong makahinapos kita nga ang gisulat sa Ebanghelyo maoy orihinal ug tinuod.

◆ Komosta ang daw kontradiksiyon sa mga Ebanghelyo?

Ang mga kritiko dugay nang nangangkon nga ang mga Ebanghelyo puno sa mga kontradiksiyon. Ang historyanong si Durant naningkamot sa pagtuki sa mga asoy sa Ebanghelyo sa dili gayod mapihigong baroganan—ingong makasaysayanhong mga dokumento. Bisan tuod miingon siya nga adunay maorag mga kontradiksiyon diha niana, siya mihinapos: “Ang mga kontradiksiyon diyutay lamang [gamayng mga detalye], dili hinungdanon; bahin sa importanteng mga butang ang unang tulo ka ebanghelyo nagkauyon gayod, ug naghatag ug susamang paglarawan kang Kristo.”

Ang maorag kontradiksiyon sa mga asoy sa Ebanghelyo kasagaran nga dali rang masulbad. Sa pag-ilustrar: Ang Mateo 8:5 nag-ingon nga “usa ka opisyal sa kasundalohan miadto [kang Jesus], nga nangaliyupo kaniya” aron ayohon ang usa ka sulugoon. Sa Lucas 7:3, atong mabasa nga ang opisyal ‘nagpadalag mga ansiyano sa mga Hudiyo ngadto [kang Jesus] aron hangyoon siya nga moadto ug ihilwas ang ulipon.’ Ang opisyal nagpadala sa mga ansiyano ingong iyang mga hawas.  Si Mateo nag-ingon nga ang opisyal sa kasundalohan mismo nangaliyupo kang Jesus tungod kay ang tawo mihimo sa iyang hangyo pinaagi sa mga ansiyano, kinsa nagsilbing iyang tigpamaba. Usa lamang kini ka pananglitan nga nagpakita nga ang gituohang mga kalainan diha sa mga Ebanghelyo masulbad.

Komosta ang mga pangangkon sa matukiong mga tigpanaway nga ang mga Ebanghelyo wala makaabot sa sukdanan sa tinuod nga kasaysayan? Nagpadayon si Durant: “Sa kaikag tungod sa natukian niini ang Matukiong Pagpanaway migamit diha sa Bag-ong Tugon ug masangkarong mga pagtuki sa pagkakatuohan nga tungod niini ang ginatos ka karaang bantogang mga tawo—sama kang Hammurabi, David, Socrates—nahimong sugilambong na lamang. Bisan pa sa mga pagpinig ug sa gituohan-daang ideya sa teolohiya sa mga ebanghelisador, ilang girekord ang daghang hitabo nga tagoon sa mga tig-imbento—ang pag-ilogay sa mga apostol alang sa hataas nga mga dapit diha sa Gingharian, ang ilang pagkalagiw human nga gidakop si Jesus, ang paglimod ni Pedro . . . Walay usa nga magabasa niining mga hitaboa ang makaduhaduha sa pagkatinuod sa tawo luyo niini.”

◆ Ang modernong-adlawng Kristiyanidad ba naghawas sa Jesus diha sa mga Ebanghelyo?

Ang Jesus Seminar nagpahayag nga ang panukiduki niini bahin sa mga Ebanghelyo “wala magapos sa mga diktar sa mga konseho sa simbahan.” Apan ang historyanong si Wells nakaamgo nga dunay dakong kalainan tali sa mga pagtulon-an ni Jesus nga gipresentar diha sa mga Ebanghelyo ug nianang sa Kakristiyanohan. Siya misulat: “Walay pamatuod nga ang mga apostol ni Jesus nakadungog sukad bahin sa Trinidad—sa bisan unsang paagi gikan kaniya. . . . Ni [si Jesus] misulti bahin sa pagsimba sa iyang inahang si Maria, sa takoban ni Isis, ang Rayna sa langit. Ang tanan gayong pagtulon-an sa Kakristiyanohan bahin sa pagsimba ug tulumanon, iyang gisalikway.” Busa, ang usa dili makahukom sa bili sa mga Ebanghelyo pinasukad sa mga pagtulon-an sa Kakristiyanohan.

 UNSAY IMONG KONKLUSYON?

Human sa pagkonsiderar sa nahisgotan nang mga punto, unsay imong hunahuna? Duna bay tinuod, makapakombinsir nga pamatuod nga ang mga Ebanghelyo tinumotumo lamang? Daghan ang nagtuo nga ang mga pagkuwestiyon ug pagduhaduha bahin sa pagkatinuod sa mga Ebanghelyo dili-kasaligan ug dili-makapakombinsir. Aron makahimog personal nga opinyon, kinahanglang basahon nimo ang mga Ebanghelyo uban ang bukas nga hunahuna. (Buhat 17:11) Sa dihang konsiderahon nimo ang pagkaharmonya, pagkamatinud-anon, ug pagkatukma sa pagpresentar sa mga Ebanghelyo sa personalidad ni Jesus, maamgohan nimo nga kining mga asoya tinong dili koleksiyon sa mga sulosugilanon. a

Kon susihon nimo pag-ayo ang Bibliya ug ipadapat ang tambag niini, makita nimo kon sa unsang paagi kini magpaarang-arang sa imong kinabuhi. (Juan 6:68) Tinuod kini ilabina sa mga panultihon ni Jesus nga nasulat diha sa mga Ebanghelyo. Dugang pa, diha niana makakat-on ka bahin sa kahibulongang kaugmaon nga naghulat sa masinugtanong katawhan.—Juan 3:16; 17:3, 17.

[Footnote]

[Kahon sa panid 7]

Pamatuod sa Tinuod nga Pagbalita

PIPILA ka tuig kanhi ang usa ka Australianong magsusulat ug kanhing kritiko sa Bibliya miangkon: “Sa unang higayon sa akong kinabuhi gibuhat nako ang unang naandang katungdanan sa usa ka tigbalita: gisusi ang akong mga impormasyon. . . . Ug ako nakurat, tungod kay ang akong gibasa [diha sa mga asoy sa Ebanghelyo] dili sugilambong ug kini dili kay realistiko lang paminawong piksiyon. Kini maoy pagbalita. Ang orihinal ug dili direktang giasoy nga talagsaong mga hitabo . . . Ang pagbalita dunay timailhang marka, ug kanang maong marka anaa sa mga Ebanghelyo.”

Sa susama, si E. M. Blaiklock, propesor sa klasikong literatura sa Auckland University, nangatarongan: “Ako nag-angkong historyano. Ang akong paagi sa pagtuon sa Klasikong literatura maoy makasaysayanhon. Ug makapasalig ako kaninyo nga ang pamatuod sa kinabuhi, kamatayon, ug pagkabanhaw ni Kristo labi pang gipamatud-an kay sa kadaghanang mga impormasyon sa karaang kasaysayan.”

[Mapa/Mga hulagway sa panid 8, 9]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

PHOENICIA

GALILEA

Suba sa Jordan

JUDEA

[Hulagway]

“Ang pamatuod sa kinabuhi, kamatayon, ug pagkabanhaw ni Kristo labi pang gipamatud-an kay sa kadaghanang mga impormasyon sa karaang kasaysayan.”PROPESOR E. M. BLAIKLOCK

[Credit Line]

Mga mapa nga anaa sa likod: Pinasukad sa mapa kansang legal nga katungod gihuptan sa Pictorial Archive (Near Eastern History) Est. and Survey of Israel.