Sugilanon sa Kinabuhi

Gipanalanginan ug Linaing Panulondon

SUMALA SA GIASOY NI CAROL ALLEN

Nag-inusara ako, nga nagkupot sa akong nindot nga bag-ong libro. Giabot kog kahadlok, ug ang mga luha nanaligdig sa akong aping. Kon buot hunahunaon, ako usa ka siyete-anyos pa lamang nga batang babaye nga nawala diha sa usa ka talagsaong siyudad, nga gilibotan sa tinagpulo ka libong tawo!

DI PA DUGAY, duolan sa 60 ka tuig sa ulahi, namalik sa akong panumdoman ang tatawng mga hitabo niadtong maong kasinatian sa bata pa ako, nga natukbil tungod sa akong pagduaw uban sa akong bana, si Paul, sa maanindot nga Watchtower Educational Center sa Patterson, New York. Gidapit siya nga motambong didto sa ikaduhang klase sa tunghaan alang sa nagapanawng mga magtatan-aw sa mga Saksi ni Jehova.

Samtang nagtan-awtan-aw kami sa gidan-agan-sa-adlaw nga lawak-hulatanan, namatikdan nako ang usa ka dakong eksibit nga may kapsiyon nga “MGA KOMBENSIYON.” Duol sa tunga dihay karaang itom-ug-puti nga letrato sa mga bata nga malipayong nagwarawara sa ilang mga kopya sa libro nga akong nadawat sa bata pa ako! Gibasa dayon nako ang kapsiyon nga nag-uban sa letrato: “1941—Sa St. Louis, Missouri, sa dihang gibuksan ang sesyon sa buntag, 15,000 ka bata—nga gikan sa 5 ngadto sa 18 anyos ang edad—ang nagtigom diha sa kinadak-ang natad-dulaanan atubangan gayod sa plataporma. . . . Gipahibalo ni Brader Rutherford ang pagluwat sa bag-ong libro nga Children.”

Ang kada bata gihatagan ug personal nga kopya. Dayon ang mga bata namalik sa gilingkoran sa ilang mga ginikanan—tanan gawas kanako. Nawala ako! Usa ka mahigalaong attendant ang nag-alsa kanako ug gipatindog ako ibabaw sa usa ka taas nga kahon sa amot ug giingnan ako nga mangita ug akong kaila. Mabalak-on nakong ginanaw ang panon nga nanganaog sa halapad nga hagdanan. Sa kalit lang, dihay akong nailhan! “Tiyo Bob! Tiyo Bob!” Nakit-an na gyod ko! Gikugos ako ni Bob Rainer ug gidala sa nahimutangan sa akong nabalakang mga ginikanan.

 Unang mga Hitabo nga Naghulma sa Akong Kinabuhi

Ang pagtan-aw sa maong eksibit maoy nakaingon sa pagbul-og sa mga panumdoman—mga hitabo nga naghulma sa akong kinabuhi ug mitultol sa among pag-adto sa maanindot nga pasilidad sa Patterson. Ang akong mga hunahuna mibalik sa mga panghitabo kapin sa usa ka gatos ka tuig kanhi, mga butang nga akong nadunggan ilabina gikan sa akong mga apohan ug sa akong mga ginikanan.

Sa Disyembre 1894 usa ka bug-os-panahong ministro sa mga Estudyante sa Bibliya, ingon sa pag-ila niadto sa mga Saksi ni Jehova, miduaw sa akong apohan sa bahin sa akong amahan, nga si Clayton J. Woodworth, diha sa iyang balay sa Scranton, Pennsylvania, T.B.A. Bag-ong minyo si Clayton. Misulat siya sa presidente sa Watch Tower Bible and Tract Society, si Charles Taze Russell, ug gipatik kini sa Hunyo 15, 1895 nga Watchtower. Siya misaysay:

“Kami mga batan-ong magtiayon nga mga membro sa Protestanteng iglesya sulod na sa mga napulo ka tuig; apan sa pagkakaron, kami nagtuo, mitalikod sa kangitngit niini ug miduol sa kahayag sa bag-ong adlaw nga sa pagkakaron namanagbanag alang sa gipahinungod nga mga anak sa Labing Hataas. . . . Dugay na una kami magkita maoy among tim-os nga tinguha nga kami mag-alagad unta sa Ginoo, kon ugaling kabubut-on man niya, ingong mga misyonaryo sa langyawng natad.”

Sa ulahi, sa 1903, si Sebastian ug Catherine Kresge, ang akong mga apohan sa sungkod sa bahin sa akong inahan, malipayong namati sa mensahe sa Bibliya nga gidala sa duha ka hawas sa Watch Tower ngadto sa dakong uma nga ilang gipuy-an, sa maanindot nga Pocono Mountains sa Pennsylvania. Ang ilang mga anak babaye, si Cora ug Mary, nagpuyo usab didto uban sa ilang mga bana, si Washington ug Edmund Howell. Ang mga hawas sa Watch Tower, si Carl Hammerle ug Ray Ratcliffe, miestar uban nila sa tibuok semana, nga nagtudlo kanila ug daghang butang. Kining unom ka membro sa pamilya ngatanan namati, nagtuon, ug sa wala madugay nahimong masibotong mga Estudyante sa Bibliya.

Nianang tuiga mismo, sa 1903, si Cora ug Washington Howell nakabatog anak nga babaye nga ginganlag Catherine. Kon sa unsang paagi sa kaulahian naminyo siya sa akong amahan, si Clayton J. Woodworth, Jr., maoy makaiikag ug, ako nagtuo, makahuloganon nga sugilanon. Nagpadayag kini sa mahigugmaong hait nga panabot ug ginikananong kabalaka sa akong apohan nga lalaki nga si Clayton J. Woodworth, Sr.

Ang Akong Amahan Nakadawat ug Mahigugmaong Tabang

Ang akong amahan, si Clayton junior, natawo sa Scranton sa 1906, mga 80 kilometros ang distansiya gikan sa uma sa mga Howell. Niadtong sayong katuigan, si Lolo Woodworth nasinati pag-ayo sa dakong pamilya sa mga Howell, nga kasagarang makatagamtam sa ilang ilado kaayong pagkamaabiabihon. Dako siyag tabang sa kongregasyon sa mga Estudyante sa Bibliya sa maong dapit. Ngadtongadto, si Lolo gihangyo nga maoy mokasal sa tulo ka anak nga lalaki sa mga Howell, ug naghunahuna sa kaayohan sa iyang kaugalingong anak nga lalaki, giseguro niya nga ikuyog siya sa matag usa niining mga kasala.

Niadtong tungora si Papa dili pa aktibong nakigbahin sa ministeryo sa mga Estudyante sa Bibliya. Tinuod, siya maoy modrayb sa sakyanan sa paghatod kang Lolo sa dihang mohimo siya sa iyang ministeryal nga mga pagduaw, apan bisan pa sa pagdasig ni Lolo, si Papa mismo wala mohimog aktibong pakigbahin. Niadtong panahona, ang kaikag sa akong amahan sa musika maoy naglabi, ug hapit na siyang mahimong propesyonal sa maong natad.

 Si Catherine, ang anak nga babaye ni Cora ug Washington Howell, nahimo usab nga malamposong musikera, nga nagtugtog ug nagtudlo sa pagtugtog ug piano. Apan sa dihang bukas na unta alang kaniya ang usa ka propesyonal nga karera, gihiklin niya ang maong pangagpas ug nagsugod pagpakig-ambit sa bug-os-panahong ministeryo. Diha sa hunahuna ni Lolo ang kinamaayohang kauban alang sa iyang anak nga lalaki—labing menos sa akong panglantaw! Nabawtismohan si Papa, ug gipakaslan niya si Mama unom ka bulan sa ulahi, sa Hunyo 1931.

Si Lolo mapagarbohon gayod sa abilidad sa musika sa iyang anak. Nalipay kaayo siya sa dihang si Papa gihangyo nga maoy mobansay sa uyok sa dakong orkestra sa kombensiyon alang sa 1946 nga internasyonal nga kombensiyon sa Cleveland, Ohio. Sa misunod nga mga tuig, si Papa maoy nagdumala sa orkestra diha sa daghang ubang mga kombensiyon sa mga Saksi ni Jehova.

Ang Paghusay ug Pagkabilanggo ni Lolo

Sa lawak-hulatanan sa Patterson, si Paul ug ako nakakita sa eksibit nga ang hulagway makita sa sunod nga panid. Naila dayon nako ang maong hulagway, sanglit gipadad-an ako ni Lolo ug kopya niini kapin sa 50 ka tuig na ang milabay. Siya mao kanang nagtindog sa halayong bahin sa tuo.

Panahon sa kaguliyang maylabot sa patriotismo nga naglimin sa Gubat sa Kalibotan I, kining walo ka Estudyante sa Bibliya—lakip kang Joseph F. Rutherford (naglingkod sa tunga), presidente sa Watch Tower Society—dili-makataronganong gibilanggo ug wala papiyansahi. Ang mga sumbong batok kanila nasentro sa mga pahayag diha sa ikapitong tomo sa Studies in the Scriptures, nga nag-ulohang The Finished Mystery. Ang mga pahayag sayop nga gisabot ingong pagsupak sa pag-apil sa Tinipong Bansa sa Gubat sa Kalibotan I.

Sulod sa daghang katuigan, si Charles Taze Russell nagsulat sa unang unom ka tomo sa Studies in the Scriptures, apan namatay siya una niya ikasulat ang ikapito. Busa gihatag ang iyang mga sinulat kang Lolo ug sa laing Estudyante sa Bibliya, ug gisulat nila ang ikapitong tomo. Giluwatan kini sa 1917, una pa matapos ang gubat. Sa husay, si Lolo ug kadaghanan sa uban pa gisentensiyahan sa upat ka dungan nga termino nga tag-20 ka tuig ang kada usa.

Ang kapsiyon sa letrato diha sa lawak-hulatanan sa Patterson nagpatin-aw: “Siyam ka bulan human sentensiyahi si Rutherford ug ang iyang mga kauban—ug kay miagi na ang gubat—sa Marso 21, 1919, ang korte sa apelasyon nagmando nga mapiyansahan ang tanang walo ka sinumbong, ug sa Marso 26, gibuhian sila sa Brooklyn sa piyansa nga tag-$10,000  ang matag usa. Sa Mayo 5, 1920, si J. F. Rutherford ug ang uban pa naabsuwelto sa kaso.”

Human masentensiyahi, apan sa wala pa ipadala ngadto sa pederal nga prisohan sa Atlanta, Georgia, ang walo migugol sa ilang unang pipila ka adlaw sa pagkabilanggo diha sa prisohan sa Raymond Street sa Brooklyn, New York. Gikan didto si Lolo misulat nga naghubit sa iyang kahimtang diin gibutang siya sa usa ka sayis-por-otso-piye nga selda “taliwala sa makalilisang nga kahugaw ug kagubot.” Miingon siya: “Duna kay pundok sa mga mantalaan, ug kon dili nimo panumbalingon kini sa sinugdan, sa dili madugay maamgohan nimo nga niini nga mga mantalaan ug sa sabon ug trapo, nagdepende ang imong bugtong kahigayonan nga mahuptan ang kahinlo ug pagtahod sa kaugalingon.”

Bisan pa niana, si Lolo wala mawad-i sa iyang katakos sa pagpakatawa, nga nagtawag sa prisohan ingong “Hôtel de Raymondie,” nga nag-ingon, “Mobiya ko dinhi inigkatapos sa tagal sa akong pagkasera.” Gihubit usab niya ang iyang pagpamaseyo sa nataran. Kas-a sa dihang mihunong siyag makadiyot aron ipasudlay ang iyang buhok, usa ka kawatan ang milabni sa iyang relo de bulsa, apan sumala sa iyang gisulat, “Ang kayril nabugto ug wala kini madala.” Sa dihang miduaw ako sa Brooklyn Bethel sa 1958, si Grant Suiter, nga maoy sekretaryo-tesorero niadto sa Watch Tower Society, nagpatawag nako sa iyang opisina ug gihatag kanako ang maong relo. Gitipigan ko gihapon kini.

Epekto Diha sa Akong Amahan

Sa dihang si Lolo dili-makataronganong gibilanggo sa 1918, ang akong amahan nag-edad lamang ug 12 anyos. Gisirad-an ni Lola ang ilang balay ug gidala siya aron mopuyo uban sa iyang inahan ug sa iyang tulo ka igsoong babaye. Ang apelyido ni Lola sa pagkadalaga maoy Arthur, ug ang pamilya mapagarbohong nag-ingon nga usa sa ilang mga partidos, si Chester Alan Arthur, mao ang ika-21ng presidente sa Tinipong Bansa.

Human mahatagi si Lolo Woodworth ug taas nga sentensiya tungod konohay sa mga krimen batok sa Tinipong Bansa, ang mga Arthur tatawng mibati nga iyang gipakaulawan ang ilang apelyido. Masakit kaayo kadto alang sa akong amahan. Tingali ang maong pagtratar maoy hinungdan nga sa sinugdan nagpanuko siya sa pagpakig-ambit sa publikong ministeryo.

Sa dihang gibuhian si Lolo gikan sa prisohan, gibalhin niya ang iyang pamilya sa dakong konkretong balay sa Quincy Street sa Scranton. Sa bata pa, nasinati kaayo ko niana maingon man sa nindot nga mga platong porselana ni Lola. Gitawag namo kadto ug balaang mga plato niya tungod kay walay tugotan sa paghugas niana gawas kang Lola. Human mamatay si Lola sa 1943, si Mama kasagarang mag-abiabi ug mogamit niadtong nindot nga mga plato.

Puliki sa Pag-alagad sa Gingharian

Sa laing adlaw diha sa Patterson, nakita nako ang letrato ni Brader Rutherford nga nagpakigpulong sa 1919 nga kombensiyon sa Cedar Point, Ohio. Didto giawhag niya ang tanan nga makig-ambit nga masiboton sa pagpahayag sa Gingharian sa Diyos ug sa paggamit sa bag-ong magasin nga giluwatan sa maong kombensiyon, ang The Golden Age. Si Lolo gitudlo ingong editor niini, ug mitampo siya ug mga artikulo alang niana hangtod sa katuigang 1940, sa hapit na siyang mamatay. Sa 1937 ang ngalan sa magasin giilisan ug Consolation ug sa 1946 giilisan ug Pagmata!

Gihimo ni Lolo ang pagsulat diha sa balay sa Scranton ug sa hedkuwarter sa Watch Tower sa Brooklyn nga mga 240 kilometros ang gilay-on, nga mogugol ug duha ka semana diha sa matag dapit. Matod ni Papa nahinumdoman niya nga magtinagaktak ang makenilya ni Lolo sa alas singko sa kadaghanang buntag. Bisan pa niana, seryoso usab si Lolo sa iyang responsibilidad sa pagpakig-ambit sa publikong pagsangyaw nga kalihokan. Sa pagkatinuod, nagdisenyo siya ug tsaliko sa lalaki nga dunay dagkong mga bulsa sa sulod aron kasudlan ug  literatura sa Bibliya. Ang akong 94-anyos nga iyaan, si Naomi Howell, duna gihapon niana. Nagdisenyo usab si Lolo ug bag alang sa libro para sa mga babaye.

Kas-a, human sa usa ka madasigong panaghisgot sa Bibliya, ang kauban ni Lolo sa pagsangyaw miingon: “C. J., nasayop ka.”

“Unsa may akong sayop?” nangutana si Lolo. Gisusi niya ang iyang tsaliko. Ang duha ka bulsa walay sulod.

“Nalimot ka pagtanyag niya ug suskrisyon sa The Golden Age.” Nangatawa sila pag-ayo nga ang editor nalimot sa pagtanyag sa iyang magasin.

Mga Halandomong Hitabo Samtang Ako Nagdako

Nahinumdom ko nga magpasabak kang Lolo sa bata pa ako, nga ang akong gamayng kamot iyang kuptan samtang iasoy niya nako ang “Estorya sa Tudlo.” Magsugod kang “Tomas Kumagko” ug dayon kang “Pedro Tudlo,” duna siyay linaing butang nga isulti bahin sa matag tudlo. Unya mainampingon niyang gunitan ang tanang tudlo samtang ihatag niya ang leksiyon: “Kon magkahiusa labing maayo ang ilang matrabaho, ang matag usa motabang sa lain.”

Human sila maminyo, ang akong mga ginikanan mibalhin sa Cleveland, Ohio, ug nahimong suod nga mga higala ni Ed ug Mary Hooper. Ang ilang mga pamilya maoy mga Estudyante sa Bibliya sukad pa sa pagsugod sa siglo. Ang akong mga ginikanan ug si Tiyo Ed ug Tiya Mary, sumala sa akong pagtawag nila, suod kaayo. Ang mga Hooper namatyan sa ilang bugtong anak, usa ka batang babaye, busa sa dihang natawo ako sa 1934, nahimo akong ilang linaing “anak nga babaye.” Gimatuto sa ingon nianang dagaya sa espirituwal nga palibot, nagpahinungod ako sa Diyos ug nabawtismohan una pa mag-otso anyos.

Ang pagbasa sa Bibliya maoy bahin sa akong kinabuhi sa bata pa ako. Ang paghubit sa kinabuhi sa bag-ong kalibotan sa Diyos sa Isaias 11:6-9 maoy usa sa akong paboritong mga teksto sa kasulatan. Ang akong unang paningkamot sa pagbasa sa tibuok Bibliya maoy sa 1944, human madawat ang akong unang personal nga kopya sa American Standard Version, nga giluwatan isip linain nga edisyon sa Buffalo, New York, nga kombensiyon. Nalipay gayod ako nga mabasa kining maong hubad nga niana ang ngalan sa Diyos, si Jehova, gipasig-uli sa angayng dapit niini duolan sa 7,000 ka beses diha sa “Daang Testamento”!

Ang mga hinapos sa semana maoy makalilipayng mga panahon. Ikuyog ko sa akong mga ginikanan ug sa mga Hooper aron mosangyaw sa mga banika. Magbalon mi ug magpiknik sa daplin sa sapa. Unya moadto kami sa umahan sa usa ka tawo aron mohatag ug pakigpulong sa Bibliya nga niana gidapit namo ang tanang silingan. Yano ra ang kinabuhi. Malipayon kami ingong mga pamilya. Ubay-ubay niining unang mga higala sa pamilya ang sa ulahi nahimong nagapanawng mga magtatan-aw, lakip kang Ed Hooper, Bob Rainer, ug sa iyang duha ka anak nga lalaki. Si Richard Rainer naghimo gihapon niining buluhatona, uban sa iyang asawa, si Linda.

Ang mga ting-init maoy ilabinang malipayong mga higayon. Moestar ako sa uma sa mga Howell uban sa akong mga ig-agaw. Sa 1949 ang akong ig-agaw nga si Grace naminyo kang Malcom Allen. Wala ko magtuo nga katuigan sa ulahi maminyo ako sa igsoong lalaki ni Malcom. Ang akong ig-agaw nga manghod nakog edad nga si Marion maoy usa ka misyonaryo sa Uruguay. Naminyo siya kang Howard Hilborn sa 1966. Kining duha ka ig-agaw nako nag-alagad uban sa ilang mga bana sa hedkuwarter sa Brooklyn sulod sa daghang katuigan.

Si Lolo ug ang Akong Graduwasyon

Sa hayskul pa ako, si Lolo mahiligon kaayo sa pagpakigsinulatay. Ang iyang mga sulat gipatabanan ug daghang karaang mga letrato sa pamilya nga may detalyadong mga sinulat nga gimakenilya diha sa likod, nga nagsugilon bahin sa kasaysayan sa pamilya. Mao kanay hinungdan kon nganong nakadawat ako ug akong kopya sa letrato niya ug sa uban pa nga dili-makataronganong gibilanggo.

Sa ulahing bahin sa 1951, nakanser ang tutonlan ni Lolo. Alisto gihapon siya, apan ang iyang isulti kinahanglang isulat sa usa ka gamayng papel nga iyang daladalaon. Ang akong klase sa hayskul migraduwar sa midterm, sa Enero 1952. Sa sayong bahin sa Disyembre, akong gipadad-an si Lolo ug pasiunang kopya sa akong ipakigpulong panahon sa graduwasyon. Iyang giedit ang akong sinulat ug unya sa kataposang panid gisulat ang mga pulong nga midulot sa akong kasingkasing: “Si Lolo nalipay.” Natapos niya ang iyang yutan-ong dalan sa edad nga 81, sa Disyembre 18, 1951. a Gitipigan gihapon nako kadtong hanap na nga pasiunang kopya sa akong pakigpulong sa graduwasyon nga gisulatan niadtong mga pulong sa kataposang panid.

Human gayod sa akong graduwasyon, misulod  ako sa payunir nga pag-alagad, ingon sa pagtawag sa mga Saksi ni Jehova sa bug-os-panahong buluhatong pagsangyaw. Sa 1958, mitambong ako sa dakong kombensiyon sa New York City, diin ang kinatas-ang ihap sa nanambong nga 253,922 ka tawo gikan sa 123 ka nasod mipuno sa Yankee Stadium ug Polo Grounds. Didto usa ka adlaw niana nahimamat nako ang usa ka delegado nga taga-Aprika nga nagtaod ug badge nga dunay sulat nga “Woodworth Mills.” Mga 30 ka tuig nga milabay, ginganlan siya sa ngalan ni Lolo!

Malipayon Tungod sa Akong Panulondon

Sa dihang ako 14 anyos, ang akong inahan mibalik pagpayunir. Namatay siya 40 ka tuig sa ulahi, sa 1988, nga payunir gihapon! Si Papa nakig-ambit sa payunir nga buluhaton kon makaarang siya. Namatay siya siyam ka bulan una kang Mama. Kadtong among gitun-an nahimong suod namo nga mga higala sa tibuok kinabuhi. Ang pipila sa ilang mga anak nag-alagad sa hedkuwarter sa Brooklyn, ug ang uban nagpayunir.

Para kanako ang 1959 maoy linain gayod nga tuig. Mao kadtong panahona nga gipailaila ako kang Paul Allen. Gitudlo siya ingong nagapanawng magtatan-aw sa 1946 sa paggraduwar niya sa ikapitong klase sa Gilead, usa ka tunghaan nga nagbansay sa mga misyonaryo sa mga Saksi ni Jehova. Sa among pagkaila, walay usa kanamo ang nahibalo nga ang sunod nga asaynment ni Paul mao ang Cleveland, Ohio, diin ako nagpayunir. Gimahal siya ni Papa, ug usab ni Mama. Naminyo kami sa Hulyo 1963 diha sa uma sa mga Howell, nga gilibotan sa among mga pamilya ug si Ed Hooper ang nagpakigpulong. Usa kadto ka damgo nga natinuod.

Sukad masukad wala gayod makabaton ug kotse si Paul. Pagbiya namo sa Cleveland alang sa iyang sunod nga asaynment, ang tanan namong kabtangan naeksakto sa akong 1961 nga modelong Volkswagen Bug. Kasagaran ang mga higala moduaw sa mga adlawng Lunes, ang adlaw nga mobalhin kami ngadto sa laing kongregasyon, aron motan-aw kanamo nga mag-empake. Samag pasundayag sa sirkos nga makita ang mga maleta, mga bag, kahon sa payl, makenilya, ug uban pa, nga gikarga nianang gamayng kotse.

Nga magkauban si Paul ug ako nakabiyaheg daghang kilometro, nga nagtagamtam sa maayo ug dili-maayong mga kahimtang sa presenteng kinabuhi—ang tanan nahimo tungod sa kusog nga si Jehova lamang ang makatagana. Ang katuigan maoy makalilipay, natugob sa gugma alang kang Jehova, alang sa usag usa, ug sa dugay na ug bag-o nga mga higala. Ang duha ka bulan nga among gigugol sa Patterson samtang si Paul gibansay mao ang kinanindotang yugto sa among kinabuhi hangtod karon. Ang pagtan-aw sa yutan-ong organisasyon ni Jehova sa duol nagpalig-on sa pagtuo nga gipasa kanako ingong bahin sa akong bililhong espirituwal nga panulondon: Mao gayod kini ang organisasyon sa Diyos. Pagkadakong kalipay nga mahimo ganing gamayng bahin niini!

[Footnote]

[Hulagway sa panid 25]

Uban kang Ed Hooper sa hapit na ang 1941 nga kombensiyon sa St. Louis, diin nadawat nako ang akong personal nga kopya sa librong “Children”

[Hulagway sa panid 26]

Si Lolo sa 1948

[Hulagway sa panid 26]

Sa uma sa mga Howell sa dihang ang akong mga ginikanan (gilinginan) gikasal

[Hulagway sa panid 27]

Ang walo ka estudyante sa Bibliya nga dili makataronganong gibilanggo sa 1918 (si Lolo nagtindog sa layong bahin sa tuo)

[Hulagway sa panid 29]

Ang tanan namong kabtangan niining kalibotana naeksakto sa among Volkswagen

[Hulagway sa panid 29]

Uban sa akong bana, si Paul