Unsa ang Kamatuoran Bahin sa mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat?

Kapin sa 50 ka tuig kanhi, ang bato nga gilabay sa usa ka Bedouin nga magbalantay sa karnero ngadto sa usa ka langob misangpot sa gitawag sa pipila nga kinadak-ang arkeolohikal nga kaplag sa ika-20ng siglo. Nadungog sa Bedouin nga nabuak sa bato ang usa ka banga nga kulonon. Sa dihang kini gisusi, nakita niya ang unang kaplag sa nailhang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat.

KINING mga linukot nga basahon nahimong tumong sa pagtagad ug paglantugi taliwala sa mga eskolar ug sa palaumagian sa balita. Taliwala sa publiko, ang kalibog ug sayop nga impormasyon midaghan. Ang mga hungihong bahin sa dakong pagtabontabon mikaylap, gumikan sa kahadlok nga ang mga linukot nga basahon magbutyag sa mga kamatuoran nga magpahuyang sa pagtuo sa mga Kristohanon ug sa mga Hudiyo. Apan unsay tinuod nga bili niining mga linukot nga basahon? Human ang kapin sa 50 ka tuig, mahibaloan pa kaha ang mga kamatuoran?

Unsa ang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat?

Ang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat maoy karaang Hudiyohanong mga manuskrito, nga ang kadaghanan niini gisulat sa Hebreohanon, ang uban sa Aramaiko, ug ang pipila sa Grego. Daghan sa maong mga linukot nga basahon ug mga tipik maoy kapin sa 2,000 anyos na ang edad, nga masubay ngadto sa panahon nga wala pa matawo si Jesus. Lakip sa unang mga linukot nga basahon nga nakuha gikan sa mga Bedouin mao ang pito ka tag-as nga mga manuskrito nga anaa na sa nagkalainlaing ang-ang sa pagkadaot. Samtang gisusi ang ubang mga langob, lain pang mga linukot nga basahon ug linibong tipik sa mga linukot nga basahon ang nakaplagan. Tali sa katuigan sa 1947 ug 1956, ang total nga 11 ka langob nga dunay mga linukot nga basahon ang nakaplagan duol sa Qumran, daplin sa Patayng Dagat.

 Sa dihang ang tanang linukot nga basahon ug mga tipik giklaseklase, kini mikabat ug halos 800 ka manuskrito. Mga un-kuwarto, o kapin lang ug 200 ka manuskrito, maoy mga kopya sa mga bahin sa teksto sa Hebreohanong Bibliya. Ang dugang mga manuskrito naghawas sa karaang dili-Biblikanhon nga Hudiyohanong mga sinulat, ang Apocrypha ug Pseudepigrapha. a

Ang pipila ka linukot nga basahon nga nakapaikag pag-ayo sa mga eskolar mao ang mga sinulat nga wala mahibaloi kanhi. Naglakip kini sa mga interpretasyon bahin sa Hudiyohanong balaod, sa espesipikong mga lagda alang sa komunidad sa sekta nga nagpuyo sa Qumran, sa mga balak ug mga pag-ampo nga gigamit sa pagsimba, maingon man sa teolohikal nga mga sinulat nga nagbutyag sa mga panglantaw bahin sa katumanan sa tagna sa Bibliya ug sa kataposang mga adlaw. Dunay lahi usab nga mga komentaryo sa Bibliya, ang labing karaang sumbanan sa modernong bersikulo por bersikulong komentaryo sa mga teksto sa Bibliya.

Kinsay Nagsulat sa mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat?

Ang nagkadaiyang paagi sa pagpetsa sa karaang mga dokumento nagpakita nga ang mga linukot nga basahon mahimong gikopya o gitagik tali sa ikatulong siglo W.K.P. ug sa unang siglo K.P. Ang ubang mga eskolar nagsugyot nga ang mga linukot nga basahon gitagoan diha sa mga langob sa mga Hudiyo nga gikan sa Jerusalem sa wala pa ang kalaglagan sa templo sa 70 K.P. Bisan pa niana, ang mayoriya sa mga eskolar nga nanukiduki sa mga linukot nga basahon nakakaplag niining hunahunaa nga wala mahiuyon sa kaundan mismo sa mga linukot nga basahon. Daghang linukot nga basahon ang nagbanaag sa mga panglantaw ug mga kostumbre nga sukwahi sa iya sa relihiyosong mga awtoridad sa Jerusalem. Kining mga linukot nga basahon nagbutyag bahin sa usa ka komunidad nga nagtuo nga ang Diyos nagsalikway sa mga saserdote ug sa pag-alagad diha sa templo sa Jerusalem ug nga siya nag-isip sa pagsimba sa ilang grupo diha sa desyerto ingong usa ka matang nga kapuli sa pag-alagad didto sa templo. Daw dili katuohan nga ang mga awtoridad sa templo sa Jerusalem magtipig ug usa ka koleksiyon nga naglakip sa maong mga linukot nga basahon.

Bisan tuod mahimong dihay grupo sa mga tigkopya sa Qumran, lagmit nga daghan sa mga linukot nga basahon ang gikolekta sa laing lugar ug gidala didto sa maong mga magtutuo. Sa usa ka diwa, ang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat maoy usa ka dakong koleksiyon sa librarya. Sama sa bisan unsang librarya, ang koleksiyon mahimong maglakip sa nagkadaiyang panghunahuna, nga dili tanan nagbanaag gayod sa relihiyosong mga panglantaw sa magbabasa niini. Hinunoa, kadtong mga teksto nga dunay daghang kopya lagmit gayod nga nagsumbalik-silaw sa linaing mga interes ug mga tinuohan sa grupo.

Mga Essene ba ang mga Molupyo sa Qumran?

Kon kining maong mga linukot nga basahon maoy koleksiyon sa Qumran, kinsa man ang mga molupyo dinhi? Si Propesor Eleazar Sukenik, nga nakakuhag tulo ka linukot nga basahon alang sa Hebrew University sa Jerusalem sa 1947, maoy unang nagpahayag nga kining maong mga linukot nga basahon maoy iya sa komunidad sa mga Essene.

Ang mga Essene maoy usa ka Hudiyohanong sekta nga gihisgotan sa unang-siglong mga magsusulat nga si Josephus, Philo sa Alejandria, ug Pliny the Elder. Ang eksaktong gigikanan sa mga Essene dili piho, apan sila daw mitungha panahon sa yugto sa kagubot human ang Makabeo nga pag-alsa sa ikaduhang siglo W.K.P. b Si Josephus nagtaho bahin sa ilang paglungtad nianang panahona samtang iyang gidetalye kon sa unsang paagi ang ilang relihiyosong mga panglantaw lahi niadtong iya sa mga Pariseo ug sa mga Saduseo. Si Pliny naghisgot sa lugar sa usa ka komunidad sa mga Essene daplin sa Patayng Dagat tali sa Jerico ug En-gedi.

Si Propesor James VanderKam, usa ka eskolar bahin sa mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat, nagpahayag nga “ang mga Essene nga nagpuyo sa Qumran maoy gamay lamang nga bahin sa mas dakong organisasyon sa Essene,” nga gibanabana ni Josephus nga duolag upat ka libo. Bisan tuod dili gayod mohaom sa tanang kahubitan, ang kahubitan  nga naggikan sa mga teksto sa Qumran daw mas mohaom sa mga Essene kay sa bisan unsang nailhang Hudiyohanong grupo sa maong yugto.

Ang uban nag-ingon nga ang Kristiyanidad nagsugod sa Qumran. Ugaling lang, daghang tataw nga mga kalainan ang makita tali sa relihiyosong mga panglantaw sa sekta sa Qumran ug sa unang mga Kristohanon. Ang mga sinulat sa Qumran nagbutyag sa tuman ka estriktong mga kalagdaan sa Igpapahulay ug sa halos di-makataronganong pagtagad sa seremonyal nga kaputli. (Mateo 15:1-20; Lucas 6:1-11) Susama ra usab ang ikasulti bahin sa paglain sa mga Essene gikan sa katilingban, sa ilang pagtuo sa kapalaran ug imortalidad sa kalag, ug sa ilang pagpasiugda sa selibasiya ug mistikong mga ideya bahin sa pagduyog sa mga manulonda sa ilang pagsimba. Kini nagpakita nga sila sukwahi sa mga pagtulon-an ni Jesus ug niadtong iya sa unang mga Kristohanon.—Mateo 5:14-16; Juan 11:23, 24; Colosas 2:18; 1 Timoteo 4:1-3.

Walay Pagtabontabon, Walay Gitagoan nga mga Linukot nga Basahon

Katuigan human makaplagi ang mga Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat, ang nagkalainlaing publikasyon gipatik nga naghimo sa unang mga kaplag nga daling mabatonan sa mga eskolar sa tibuok kalibotan. Apan ang libolibong tipik gikan sa usa sa mga langob, nga nailhang Langob 4, maoy nakaproblema pag-ayo. Kini gihuptan sa usa ka gamayng internasyonal nga tem sa mga eskolar nga gihikay sa Sidlakang Jerusalem (kaniadto bahin sa Jordan) diha sa Palestine Archaeological Museum. Walay Hudiyohanon o Israelinhon nga mga eskolar ang gilakip niining maong tem.

Ang tem naghimog polisa nga nagdili sa pagbasa sa mga linukot nga basahon hangtod nga ilang gipatik ang opisyal nga mga resulta sa ilang panukiduki. Ang gidaghanon sa mga eskolar sa tem gilimitehan. Kon mamatay ang usa ka membro sa tem, usa ka bag-ong eskolar lamang ang idugang aron ipuli kaniya. Ang kadako sa trabaho nagkinahanglan ug mas dakong tem, ug sa pipila ka kahimtang, mas dakong kahanas sa karaang Hebreohanon ug Aramaiko. Si James VanderKam nagpahayag niana niining paagiha: “Ang tinagpulo ka libong tipik dili madumala sa walo ka eksperto, bisag unsa pa nila ka hanas.”

Tungod sa Unom-ka-Adlaw nga Gubat sa 1967, ang Sidlakang Jerusalem ug ang mga linukot nga basahon niini nailalom sa hurisdiksiyon sa Israel, apan walay gipahigayon nga kausaban sa polisa bahin sa tem nga nanukiduki bahin sa linukot nga basahon. Sa dihang ang pagpatik sa mga linukot nga basahon gikan sa Langob 4 gidangtag katuigan ngadto sa mga dekada, daghang eskolar ang nagprotesta. Sa 1977, si Propesor Geza Vermes sa Oxford University nagtawag niini ingon nga walay samang akademikong eskandalo sa ika-20ng siglo. Misugod pagkaylap ang mga hungihong nga ang Iglesya Katolika tinuyong nagtago sa impormasyong gikan sa mga linukot nga basahon nga makadaot sa Kristiyanidad.

Sa katuigang 1980, ang tem sa kataposan gidugangan nga nahimong 20 ka eskolar. Dayon, sa 1990, ubos sa direksiyon sa bag-ong natudlo nga pangunang editor niini, si Emanuel Tov, sa Hebrew University sa Jerusalem, ang tem gidugangan pa nga nahimong kapin sa 50 ka eskolar. Ang estriktong eskedyul gitakda alang sa pagpatik sa tanang edisyon sa mga manuskrito nga may detalyadong mga komento sa mga eksperto bahin sa nahibiling mga linukot nga basahon.

Ang tinuod nga kalamposan nahitabo nga wala-damha sa 1991. Una, ang A Preliminary Edition of the Unpublished Dead Sea Scrolls gipatik. Kini natagik sa tabang sa kompiyuter pinasukad sa kopya sa konkordansiya nga iya sa tem. Sunod, ang Huntington Library sa San Marino, California, nagpahibalo nga ilang ihatag ngadto ni bisan kinsang eskolar ang ilang kompletong hugpong sa mga hulagway sa mga linukot nga basahon. Sa wala madugay, sa pagpatik sa A Facsimile Edition of the Dead Sea Scrolls, ang mga hulagway sa mga linukot nga basahon nahimong daling mabatonan.

Busa sa miaging dekada, ang tanang Linukot nga Basahon sa Patayng Dagat nabatonan alang sa pagsusi. Ang panukiduki nagbutyag nga wala diay pagtabontabon; walay gitagoan nga mga linukot nga basahon. Samtang ang kataposang opisyal nga mga edisyon sa mga linukot nga basahon ginapatik, karon pa gayod masugdan ang bug-os nga pagsusi. Ang bag-ong grupo sa mga eskolar nga magsusi sa mga linukot nga basahon mitungha. Apan unsay bili niini nga panukiduki para sa mga estudyante sa Bibliya?

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 3]

Lakip kini sa mga langob duol sa Patayng Dagat diin ang karaang mga linukot nga basahon nakaplagan

[Picture Credit Line sa panid 3]

Tipik sa linukot nga basahon: Mga panid 3, 4, ug 6: Courtesy of Israel Antiquities Authority

[Picture Credit Line sa panid 5]

Courtesy of Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem