Ang mga Amahan sa Simbahan—Mga Tigpaluyo ba sa Kamatuoran sa Bibliya?

Moangkon ka man nga Kristohanon o dili, ang imong hunahuna bahin sa Diyos sa Bibliya, kang Jesus, ug sa Kristiyanidad lagmit naimpluwensiyahan gayod nila. Usa kanila gitawag ug Bulawanog-Sinultihan, ang lain, Bantogan. Sa katibuk-an, sila gihubit ingong “supremong mga hulagway sa kinabuhi ni Kristo.” Kinsa sila? Sila mao ang karaang relihiyosong mga pensador, magsusulat, teologo, ug mga pilosopo nga nag-impluwensiya sa kadaghanan sa “Kristohanon” nga panghunahuna karon—ang mga Amahan sa Simbahan.

“ANG Bibliya dili mao ang kabug-osan sa pulong sa Diyos,” nag-angkon ang Gregong Ortodokso nga propesor sa relihiyosong mga pagtuon nga si Demetrios J. Constantelos. “Ang gipadayag sa Balaang Espiritu sa pulong sa Diyos dili moigo sa mga pahina sa usa ka basahon.” Unsa man diay ang laing kasaligang tinubdan sa mga pinadayag gikan sa Diyos? Si Constantelos nag-ingon diha sa iyang librong Understanding the Greek Orthodox Church: “Ang Balaang Tradisyon ug Balaang Kasulatan gilantaw ingong duha ka bahin sa pinadayag gikan sa Diyos.”

Ang pasukaranan nianang maong “Balaang Tradisyon” naglakip sa mga pagtulon-an ug mga sinulat sa mga Amahan sa Simbahan. Sila maoy inilang mga teologo ug “Kristohanon” nga mga pilosopo nga nagkinabuhi tali sa ikaduha ug ikalima nga mga siglo K.P. Unsa ka dako ang ilang impluwensiya diha sa modernong “Kristohanon” nga hunahuna? Sila ba nagsunod sa Bibliya diha sa ilang pagtulon-an? Angayng unsa ang lig-ong sukaranan sa Kristohanong kamatuoran alang sa usa ka sumusunod ni Jesu-Kristo?

Makasaysayanhong Impormasyon

Sa tungatunga sa ikaduhang siglo K.P., ang nag-angkong mga Kristohanon nanalipod sa ilang pagtuo batok sa Romanong mga maglulutos ug sa mga erehes. Apan, kadto maoy panahon sa daghan kaayong opinyon sa mga teologo. Ang relihiyosong mga lantugi bahin sa “pagkadiyos” ni Jesus ug sa kinaiyahan ug mga paglihok sa balaang espiritu nagpahinabog labaw pa sa intelektuwal nga pagkabahinbahin. Ang mapintas nga mga dili-pag-uyonay ug dili-mauli nga mga pagkabahinbahin tungod sa “Kristohanon” nga doktrina mikaylap pag-ayo ngadto sa politikanhon ug kultural nga mga natad, usahay magpahinabog mga rayot, rebelyon, sibil nga kagubot, bisan gubat. Misulat ang historyanong si Paul Johnson: “Ang [apostata nga] Kristiyanidad nagsugod sa kalibog, kontrobersiya ug pagkabahinbahin ug busa kini nagpadayon. . . . Sa sentral ug sidlakang  Mediteranyo sa una ug ikaduha nga mga siglo AD, milambo ang hilabihan ka daghang relihiyosong mga ideya, nga gipanglimbasogang ipakaylap. . . . Busa, sukad sa sinugdan dihay daghang nagkalainlain nga Kristiyanidad nga diyutay rag gikauyonan.”

Nianang panahona, misugod pagdaghan ang mga magsusulat ug mga pensador nga mibati nga kinahanglang hubaron ang mga pagtulon-an ginamit ang pilosopikanhong mga termino. Aron mapahimut-an ang edukadong mga pagano nga bag-ong nakabig sa “Kristiyanidad,” ang maong relihiyosong mga magsusulat nagdepende gayod sa unang Grego ug Hudiyohanon nga literatura. Sugod kang Justin Martyr (c. 100-165 K.P.), kinsa misulat ginamit ang Grego, ang nag-angkong mga Kristohanon nag-anam ka komplikado diha sa pagdawat nila sa pilosopikanhong kabilin sa Gregong kultura.

Kining maong kiling nagbunga diha sa mga sinulat ni Origen (c. 185-254 K.P.), usa ka Gregong awtor nga taga-Alejandria. Ang pamatbat nga sinulat ni Origen nga On First Principles mao ang unang sistematikanhong paningkamot sa pagsaysay sa pangunang mga doktrina sa “Kristohanon” nga teolohiya pinaagi sa Gregong pilosopiya. Ang Konseho sa Nicea (325 K.P.), sa paningkamot niini sa pagsaysay ug pag-establisar sa “pagkadiyos” ni Kristo, mao ang hinungdanong yugto nga naghatag ug bag-ong kadasig sa paghubad sa “Kristohanon” nga doktrina. Kadtong maong konseho nagtimaan sa sinugdanan sa usa ka panahon nga niana ang kadaghanang mga konseho sa simbahan nagtinguha sa paghubit sa “Kristohanon” nga doktrina sa mas tukma pa nga paagi.

Mga Magsusulat ug mga Orador

Si Eusebius sa Cesarea, kinsa misulat sa panahon sa unang Konseho sa Nicea, nakig-uban kang Emperador Constantino. Sa kapin lag diyutay sa 100 ka tuig human sa Nicea, ang mga teologo, kadaghanan kanila nagsulat ginamit ang Grego, nakaugmad diha sa dugay ug mabangis nga panaglantugi sa nahimong timailhang doktrina sa Kakristiyanohan, ang Trinidad. Ang panguna kanila mao sila Athanasius, ang agresibong obispo sa Alejandria, ug tulo ka lider sa simbahan nga taga-Capadocia, Asia Minor—si Basil nga Bantogan, ang iyang igsoon nga si Gregory sa Nyssa, ug ang ilang higala nga si Gregory sa Nazianzus.

Ang mga magsusulat ug mga magwawali nianang panahona nakaabot sa taas nga mga sukdanan sa pagkalarinong mga mamumulong. Si Gregory sa Nazianzus ug si John Chrysostom (nagpasabot ug “Bulawanog-Sinultihan”) sa Grego maingon man si Ambrose sa Milan ug Augustine sa Hippo sa Latin maoy hanas nga mga orador, mga batid sa labing tinamod ug popular nga matang sa arte sa ilang panahon. Ang labing dakog impluwensiya nga magsusulat nianang panahona mao si Augustine. Ang iyang teolohikanhong pamatbat nga mga sinulat nakaimpluwensiya pag-ayo sa “Kristohanon” nga panghunahuna karon. Si Jerome, ang labing inila nga makinaadmanong eskolar, maoy pangunang responsable sa Latin Vulgate nga hubad sa Bibliya gikan sa orihinal nga mga pinulongan.

Apan, ang hinungdanong mga pangutana mao: Kadto bang mga Amahan sa Simbahan nagsubay gayod sa Bibliya? Sa ilang pagtulon-an, sila ba nagsunod gayod sa dinasig nga Kasulatan? Ang ila bang mga sinulat usa ka maayong giya sa tukmang kahibalo sa Diyos?

Mga Pagtulon-an sa Diyos o mga Pagtulon-an sa mga Tawo?

Di pa dugay, ang Gregong Ortodoksong Arsobispo nga si Methodius sa Pisidia misulat sa libro nga The Hellenic Pedestal of Christianity aron ipakita nga ang Gregong kultura ug pilosopiya naghatag sa gambalay sa modernong “Kristohanon” nga hunahuna. Nianang libroha, wala siya  magpanuko sa pag-angkon: “Halos ang tanang prominenteng mga Amahan sa Simbahan nag-isip nga mapuslanon kaayo ang Gregong mga elemento, ug gihulam nila kini gikan sa Gregong klasikal nga mga sinulat, nga naggamit niana ingong paagi sa pagsabot ug hustong pagpahayag sa Kristohanon nga mga kamatuoran.”

Tagda, pananglitan, ang ideya nga ang Amahan, ang Anak, ug ang balaang espiritu naglangkob sa Trinidad. Daghang Amahan sa Simbahan human sa Konseho sa Nicea ang nahimong hugot nga mga Trinitaryo. Ang ilang mga sinulat ug mga pagpatin-aw hinungdanon sa paghimo sa Trinidad nga usa ka ilhanang doktrina sa Kakristiyanohan. Apan, ang Trinidad ba makita diha sa Bibliya? Dili. Busa diin man kana kuhaa sa mga Amahan sa Simbahan? Ang A Dictionary of Religious Knowledge nagkomento nga daghan ang nag-ingon nga ang Trinidad “maoy usa ka pagtipas gikan sa orihinal nga pagtulon-an nga gihulam gikan sa paganong mga relihiyon, ug gisagol sa Kristohanon nga pagtuo.” Ug ang The Paganism in Our Christianity nagpalig-on: “Ang sinugdanan sa [Trinidad] maoy pagano gayod.” a—Juan 3:16; 14:28.

O tagda ang pagtulon-an bahin sa pagkadili-mamatay sa kalag, usa ka pagtuo nga ang usa ka bahin sa tawo mabuhi human mamatay ang lawas. Sa makausa pa, ang mga Amahan sa Simbahan nahimong galamiton sa pagduso niining maong ideya ngadto sa usa ka relihiyon nga walay pagtulon-an bahin sa kalag nga mabuhi human sa kamatayon. Ang Bibliya tin-awng nagpakita nga ang kalag mahimong mamatay: “Ang kalag nga makasala—kini mismo mamatay.” (Ezequiel 18:4) Unsay sukaranan sa pagtuo sa mga Amahan sa Simbahan bahin sa pagkadili-mamatay sa kalag? “Ang Kristohanon nga ideya bahin sa usa ka espirituwal nga kalag nga gilalang sa Diyos ug gipasulod ngadto sa lawas sa panahon sa pagsabak aron himoong buhi ang tawo mao ang resulta sa dugayng pag-ugmad sa Kristohanon nga pilosopiya. Pinaagi lamang kang Origen sa Sidlakan ug kang  San Augustine sa Kasadpan nga ang kalag naestablisar ingong espirituwal nga bahin ug usa ka pilosopikanhon nga ideya ang namugna bahin sa kinaiyahan niini. . . . [ang doktrina ni Augustine] . . . sa dakong bahin naimpluwensiyahan (lakip na ang pipila ka mga kasaypanan) sa Neoplatonismo,” matod pa sa New Catholic Encyclopedia. Ug ang magasing Presbyterian Life nag-ingon: “Ang pagkadili-mamatay sa kalag maoy Gregong ideya nga namugna sa karaang misteryosong mga kulto ug gipatin-aw sa pilosopo nga si Plato.” b

Ang Lig-ong Pasukaranan sa Kristohanong Kamatuoran

Bisan human niining mubong pagsusi sa makasaysayanhong impormasyon bahin sa mga Amahan sa Simbahan, maingon man sa mga sinugdanan sa ilang mga pagtulon-an, haom nga mangutana, Angay bang ipasukad sa usa ka sinserong Kristohanon ang iyang mga pagtuo sa mga pagtulon-an sa mga Amahan sa Simbahan? Patubaga ang Bibliya.

Sa usa ka bahin, si Jesu-Kristo mismo nagdili sa paggamit sa relihiyosong titulo nga “Amahan” sa dihang siya miingon: “Ayaw ninyo tawgang amahan si bisan kinsa dinhi sa yuta, kay usa ra ang inyong Amahan, ang langitnong Usa.” (Mateo 23:9) Ang paggamit sa terminong “Amahan” sa pagtawag ni bisan kinsang relihiyosong lider maoy dili Kristohanon ug dili Kasulatanhon. Ang sinulat nga Pulong sa Diyos nakompleto sa dihang nahuman ni apostol Juan ang iyang mga sinulat sa mga 98 K.P. Busa, ang matuod nga mga Kristohanon dili kinahanglang molantaw kang bisan kinsang tawo ingong tuboran sa dinasig nga pinadayag. Sila mag-amping nga dili ‘himoong walay pulos ang pulong sa Diyos’ tungod sa tawhanong tradisyon. Kon pulihan nato ang Pulong sa Diyos ug tawhanong tradisyon, kini makadaot sa espirituwal. Si Jesus nagpasidaan: “Kon ang usa ka buta nga tawo magagiya sa usa ka buta nga tawo, silang duha mangahulog sa gahong.”—Mateo 15:6, 14.

Nagkinahanglan ba ang usa ka Kristohanon ug bisan unsang pinadayag gawas sa pulong sa Diyos nga anaa sa Bibliya? Wala. Ang basahon sa Pinadayag nagpasidaan batok sa pagdugang ug bisan unsa sa dinasig nga rekord: “Kon dugangan ni bisan kinsa kining mga butanga, idugang sa Diyos kaniya ang mga hampak nga nahisulat niining linukot nga basahon.”—Pinadayag 22:18.

Ang Kristohanong kamatuoran gilakip diha sa sinulat nga Pulong sa Diyos, ang Bibliya. (Juan 17:17; 2 Timoteo 3:16; 2 Juan 1-4) Ang hustong pagsabot niana wala magdepende sa sekular nga pilosopiya. Bahin sa mga tawo nga misulay sa paggamit sa tawhanong kaalam sa pagpatin-aw sa pinadayag sa Diyos, haom ang pagsubli sa mga pangutana ni apostol Pablo: “Hain man ang tawong maalamon? Hain man ang eskriba? Hain man ang debatedor niini nga sistema sa mga butang? Wala ba himoa sa Diyos nga binuang ang kaalam sa kalibotan?”—1 Corinto 1:20.

Dugang pa, ang matuod nga Kristohanong kongregasyon maoy “haligi ug tukod sa kamatuoran.” (1 Timoteo 3:15) Ang mga magtatan-aw niini nanalipod sa kaputli sa ilang pagtulon-an sulod sa kongregasyon, nga nagpugong nga dili makayuhot ang bisan unsa nga makahugaw sa doktrina. (2 Timoteo 2:15-18, 25) Dili nila pasudlon sa kongregasyon ang ‘bakak nga mga manalagna, bakak nga mga magtutudlo, ug makadaot nga mga sekta.’ (2 Pedro 2:1) Human sa kamatayon sa mga apostol, ang mga Amahan sa Simbahan nagtugot sa “nagpahisalaag nga inspiradong mga pulong ug mga pagtulon-an sa mga demonyo” nga makagamot diha sa Kristohanong kongregasyon.—1 Timoteo 4:1.

Ang mga sangpotanan niini nga apostasya dayag diha sa Kakristiyanohan karon. Ang mga pagtulon-an ug mga tulumanon niini lahi kaayo sa kamatuoran sa Bibliya.

[Mga footnote]

 [Kahon/Hulagway sa panid 18]

ANG TAGA-CAPPADOCIA NGA MGA AMAHAN

“Ang Ortodoksong Simbahan . . . dunay linain nga pagtahod sa mga magsusulat sa ikaupat nga siglo, ug ilabina niadtong gitawag niini nga ‘tulo ka Bantogang mga Pangulo sa Herarkiya,’ si Gregory sa Nazianzus, si Basil nga Bantogan, ug si John Chrysostom,” nag-ingon ang magsusulat nga si Kallistos, kinsa usa ka monghe. Kini ba nga mga Amahan sa Simbahan nagpasukad sa ilang mga pagtulon-an sa dinasig nga Kasulatan? Bahin kang Basil nga Bantogan, ang librong The Fathers of the Greek Church nag-ingon: “Ang iyang mga sinulat nagpakita nga tibuok-kinabuhi niyang nasuod si Plato, Homer, ug ang mga historyano ug mga orador, ug sila nag-impluwensiya gayod sa iyang estilo. . . . Si Basil ‘Grego’ gihapon.” Mao man usab si Gregory sa Nazianzus. “Sa iyang panglantaw ang kadaogan ug ang pagkalabaw sa Simbahan labing maayong ikapakita diha sa bug-os nga pagsagop niini sa mga tradisyon sa klasikal nga kultura.”

Bahin niining tulo, si Propesor Panagiotis K. Christou nagsulat: “Bisan tuod matag karon ug unya nagpasidaan sila batok sa ‘pilosopiya ug walay pulos nga panglimbong’ [Colosas 2:8]—aron mahiuyon sa sugo sa Bag-ong Tugon—sila, sa samang panahon, mahinamon nga nagtuon ug pilosopiya ug sa mga lagda labot niini ug nagrekomendar pa gani ngadto sa uban nga tun-an kana.” Dayag, ang maong mga magtutudlo sa simbahan naghunahuna nga ang Bibliya dili igong mopaluyo sa ilang mga ideya. Dili kaha nga ang ilang pagpangitag ubang mga haligi sa awtoridad nagpasabot nga ang ilang mga pagtulon-an lahi sa Bibliya? Si apostol Pablo nagpasidaan sa Hebreohanong mga Kristohanon: “Ayaw kamo pagpadani sa nagkadaiya ug langyaw nga mga pagtulon-an.”—Hebreohanon 13:9.

[Credit Line]

© Archivo Iconografico, S.A./CORBIS

[Kahon/Hulagway sa panid 20]

SI CYRIL SA ALEJANDRIA—USA KA KONTROBERSIYAL NGA AMAHAN SA SIMBAHAN

Usa sa labing kontrobersiyal nga tawo taliwala sa mga Amahan sa Simbahan mao si Cyril sa Alejandria (c. 375-444 K.P.). Ang historyano sa simbahan nga si Hans von Campenhausen naghubit kaniya ingong “dogmatiko, mapintas, ug malinglahon, natuphan sa kadako sa iyang bokasyon ug sa dignidad sa iyang katungdanan,” ug midugang nga “wala gayod niya isipa ang bisan unsa ingong husto gawas kon kini mapuslanon kaniya sa pagpadako sa iyang gahom ug awtoridad . . . Ang kabangis ug kawalay-prinsipyo sa iyang mga paagi wala gayod makapaguol kaniya.” Samtang obispo pa siya sa Alejandria, si Cyril migamit ug panghiphip, libelo, ug pagbutangbutang aron mapalagpot sa puwesto ang obispo sa Constantinople. Gituohan nga siya maoy responsable sa linuog nga pagpatay niadtong 415 K.P. sa bantogang pilosopo nga ginganlag Hypatia. Mahitungod sa teolohikanhong mga sinulat ni Cyril, si Campenhausen nag-ingon: “Iyang gisugdan ang pagbatasan sa paghatag ug desisyon maylabot sa mga pangutana bahin sa pagtulon-an nga dili bug-os nga ipasukad sa Bibliya kondili sa tabang sa haom nga mga pangutlo ug mga koleksiyon sa mga pangutlo gikan sa mga eksperto.”

[Hulagway sa panid 19]

Jerome

[Credit Line]

Garo Nalbandian