Ang mga Sityanhon—Katingad-anang Katawhan sa Kagahapon

TULING nagpadagan latas sa abog, nga ang ilang mga sako sa montura napunog inagaw, ang panon sa mga magkakabayo sa usa ka tribong tiglalin nangabot. Kining misteryosong katawhan ang naghari sa kapatagan sa Eurasia sukad sa mga 700 ngadto 300 W.K.P. Dayon sila nahanaw—apan human lang makabilin ug timaan sa kasaysayan. Sila gihisgotan gani sa Bibliya. Sila mao ang mga Sityanhon.

Sa daghang siglo, ang mga tawong tiglalin ug ang mga panon sa ihalas nga mga kabayo naglibodlibod sa kapatagan nga naggikan sa Kabukirang Carpathian sa silangang Uropa ngadto sa dapit nga karon mao ang habagatan-silangang Rusya. Pag-abot sa ikawalong siglo W.K.P., ang mga pagpanulong sa Insek nga Emperador Hsüan nakabikil sa mga paglalin paingon sa kasadpan. Sa pagpadulong sa kasadpan, ang mga Sityanhon nakig-away ug nag-abog sa mga Cimmerian, kinsa maoy naggahom sa Caucasus ug sa dapit amihanan sa Itom nga Dagat.

Kay nangitag bahandi, ang mga Sityanhon nanulis sa kaulohan sa Asirya, ang Nineve. Sa ulahi, sila nakig-anib sa Asirya batok sa Media, Babilonya, ug sa ubang mga nasod. Ang ilang mga pag-atake miabot pa sa amihanang Ehipto. Ang kamatuoran nga ang siyudad sa Bet-san sa amihanan-silangang Israel sa ulahi ginganlag Scythopolis mahimong nagpaila sa usa ka yugto sa okupasyon sa mga Sityanhon.—1 Samuel 31:11, 12.

Sa kadugayan, ang mga Sityanhon mipuyo sa kapatagan sa presenteng-adlaw nga Romania, Moldova, Ukraine, ug habagatang Rusya. Sila nadato didto, nga nagsilbing mga ahente tali sa mga Grego ug sa mga prodyuser ug lugas sa presenteng-adlaw nga Ukraine ug sa habagatang Rusya. Ang mga Sityanhon namaligyag lugas, dugos, balhibo sa hayop, ug baka baylo sa Gregong bino, mga panapton, mga armas, ug mga butang sa arte. Sa ingon  nakatigom silag daghan kaayong bahandi.

Talagsaong mga Magkakabayo

Alang sa maong mga manggugubat sa kapatagan, ang kabayo maoy katumbas sa kamelyo alang sa katawhan sa desyerto. Ang mga Sityanhon maoy hanas nga mga magkakabayo ug nahiapil sa unang migamit sa montura ug estribo. Sila tigkaon sa unod sa mga kabayo ug tig-inom sa gatas sa bayeng kabayo. Ngani, gigamit pa nila ang mga kabayo ingong halad-nga-sinunog. Sa dihang ang usa ka Sityanhong manggugubat mamatay, ang iyang kabayo patyon ug hatagag madungganong paglubong—kompleto sa sangon ug adorno.

Sumala sa gihulagway sa historyanong si Herodotus, ang mga Sityanhon nagsunod ug pintas kaayong mga batasan, nga naggamit sa mga bagolbagol sa ilang mga biktima isip mga imnanan. Sa pag-atake sa ilang mga kaaway, sila naglaglag kanila ginamit ang puthawng mga espada, mga atsa sa panggubatan, mga bangkaw, ug sinimaang mga udyong nga naglaksi sa unod.

Mga Lubnganan Dayandayanan Alang sa Panahong Walay Kataposan

Ang mga Sityanhon naghimo sa pagpang-ungo ug sa pagsimbag mga espiritu ug nagsimba sa kalayo ug sa usa ka inahang diyosa. (Deuteronomio 18:10-12) Sila nag-isip sa lubnganan ingong pinuy-anan alang sa mga patay. Ang mga ulipon ug mga hayop ihalad aron magamit sa namatay nga agalon. Ang bahandi ug mga sulugoon sa panimalay gituohan nga angayng mokuyog sa mga pangulo ngadto sa “laing kalibotan.” Sa usa ka harianong lubnganan, lima ka sulugoong lalaki nakaplagang naghigda nga punting sa agalon ang ilang mga tiil, nga andam motindog ug mopadayon sa ilang pag-alagad.

Ang mga magmamando ilubong uban sa maluhong mga halad, ug panahon sa mga pagbangotan, ipaagas sa mga Sityanhon ang ilang dugo ug putlan ang ilang buhok. Si Herodotus misulat: “Ilang abisan ang ilang mga dalunggan, kagisan ang ilang mga ulo, hiwahiwaan ang ilang mga bukton, laksion ang ilang mga agtang ug mga ilong, ug tusokan sa mga udyong ang wala nilang mga kamot.” Sa kasukwahi, ang Balaod sa Diyos ngadto sa mga Israelinhon sa samang yugto gisugo: “Dili ninyo samadsamaran ang inyong unod alang sa usa ka namatayng kalag.”—Levitico 19:28.

Ang mga Sityanhon nagbilin ug linibo nga mga kurgan (mga bungdong lubnganan). Daghang dayandayan nga makita sa mga kurgan naghulagway sa matag adlaw nga kinabuhing Sityanhon. Ang Rusong Czar nga si Pedro nga Bantogan nagsugod pagkolekta nianang mga butanga sa 1715, ug kining nagakidlap nga mga butang makita karon sa mga museyo sa Rusya ug Ukraine. Ang maong “arte bahin sa kahayopan” naglakip sa mga kabayo, agila, banog, iring, panther, elk, osa, bird-griffin, ug mga lion-griffin (tinumotumong mga linalang nga adunay lawas nga may pako sa usa ka hayop o mahimong wala ug ulo sa laing hayop).

Mga Sityanhon ug ang Bibliya

Ang Bibliya kas-a lang direktang naghisgot sa mga Sityanhon. Sa Colosas 3:11, atong mabasa: “Walay Grego ni Hudiyo, pagkatinuli ni pagkadili-tinuli, langyaw, Sityanhon, ulipon, tawong gawasnon, hinunoa si Kristo maoy tanang butang ug anaa sa tanan.” Sa gisulat sa Kristohanon nga si apostol Pablo kanang mga pulonga, ang Gregong termino nga gihubad “Sityanhon” nagpasabot, dili sa usa ka tinong nasod, kondili sa labing mangil-ad nga di-sibilisadong katawhan. Gipasiugda ni Pablo nga tungod sa impluwensiya sa balaang espiritu, o aktibong puwersa ni Jehova, bisan ang maong mga tawo makasul-ob ug diyosnong pagkatawo.—Colosas 3:9, 10.

 Nagtuo ang pipila ka arkeologo nga ang ngalang Askenaz nga makita sa Jeremias 51:27 mao ang katumbas sa Asiryanhong Ashguzai, usa ka terminong gipadapat sa mga Sityanhon. Ang mga papan nga cuneiform naghisgot sa usa ka alyansa tali sa maong katawhan ug sa Mannai sa usa ka pag-alsa batok sa Asirya sa ikapitong siglo W.K.P. Sa dayon nang pagsugod ni Jeremias sa pagpanagna, ang mga Sityanhon sa pagkadili-madaoton miagi sa yuta sa Juda sa ilang pagpaingon ug pagbiya sa Ehipto. Busa, daghan nga nakadungog kaniya nga nanagna bahin sa pag-atake sa Juda gikan sa amihanan tingali nagduhaduha sa katukma sa iyang tagna.—Jeremias 1:13-15.

Ang pipila ka eskolar naghunahuna nga ang mga Sityanhon maoy gipasabot sa Jeremias 50:42, nga mabasa: “Sila nagagamit sa pana ug sa salapang. Sila mabangis ug dili mopakitag kaluoy. Ang ilang tingog ingon sa dagat nga nagdaguok, ug sila mosakay sa mga kabayo; nga nahan-ay ingon nga usa ka tawo aron sa pagpakiggubat batok kanimo, Oh anak nga babaye sa Babilonya.” Apan kining bersikuloha mapadapat ilabina sa mga Medianhon ug mga Persianhon, kinsa maoy nagpukan sa Babilonya sa 539 W.K.P.

Gisugyot nga “ang yuta sa Magog” nga gihisgotan sa Ezequiel mga kapitulo 38 ug 39 nagtumong sa Sityanhong mga tribo. Bisan pa niana, “ang yuta sa Magog” may simbolikong kahulogan. Lagmit naghisgot kini sa silinganan sa yuta, nga maoy gibutangan ni Satanas ug sa iyang mga manulonda human sa gubat sa langit.—Pinadayag 12:7-17.

Ang mga Sityanhon nalangkit sa pagkatuman sa tagna ni Nahum nga nagtagna sa pagkapukan sa Nineve. (Nahum 1:1, 14) Ang mga Caldeanhon, ang mga Sityanhon, ug ang mga Medianhon naglaglag sa Nineve sa 632 W.K.P., nga maoy nakapahinabo sa pagkapukan sa Imperyo sa Asirya.

Usa ka Misteryosong Pag-us-os

Ang mga Sityanhon nahanaw apan ngano man? “Ang kamatuoran mao nga kita yanong wala masayod kon unsay nahitabo,” matod sa usa ka inilang arkeologong taga-Ukraine. Ang pipila nagtuo nga, kay nahuyang tungod sa ilang tinguha sa bahandi, napukan sila sa una ug ikaduhang mga siglo W.K.P. sa bag-ong grupo sa mga tiglalin gikan sa Asia—ang mga Sarmatian.

Ang uban pa naghunahuna nga ang away taliwala sa mga pamilyang Sityanhon mitultol sa ilang pag-us-os. Ang uban pa gayod nag-ingon nga ang nahibiling mga Sityanhon mahimong makaplagan taliwala sa mga Ossetian sa Caucasus. Bisan kon unsay nahitabo, kining misteryosong katawhan sa kagahapon nagbilin ug timaan sa tawhanong kasaysayan—nga naghimo sa ngalang Sityanhon ingong usa ka simbolo sa kapintasan.

[Mapa sa panid 24]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

◻ Karaang Siyudad

• Modernong Siyudad

Danube

SITYA ← MGA RUTA SA PAGSULONG

• Kiev

Dnieper

Dniester

Itom nga Dagat

OSSETIA

Kabukirang Caucasus

Dagat Caspianhon

ASIRYA ← RUTA SA PAGLALIN

◻ Nineve

Tigris

MEDIA ← RUTA SA PAGLALI

MESOPOTAMIA

BABYLONIA ← RUTA SA PAGLALIN

◻ Babylon

Euprates

IMPERYO SA PERSIA

◻ Susa

Gulpo Persianhon

PALESTINA

• Bet-san (Scythopolis)

EHIPTO ← RUTA SA PAGLALIN

Nilo

Dagat Mediteranyo

GRESYA

[Mga hulagway sa panid 25]

Ang mga Sityanhon maoy katawhang makiggubaton

[Credit Line]

The State Hermitage Museum, St. Petersburg

[Mga hulagway sa panid 26]

Ang mga Sityanhon nagbaylo sa ilang mga manggad sa Gregong mga butang sa arte ug nangadato pag-ayo

[Credit Line]

Kortesiya sa Ukraine Historic Treasures Museum, Kiev