Sugilanon sa Kinabuhi

Nag-alagad nga May Espiritu nga Nagsakripisyo sa Kaugalingon

SUMALA SA GIASOY NI DON RENDELL

Ang akong mama namatay sa 1927 sa dihang singko anyos pa lamang ako. Bisan pa niana, ang iyang pagtuo nakaimpluwensiya ug dako sa akong kinabuhi. Sa unsang paagi kini nahitabo?

ANG akong mama maoy usa ka debotadong membro sa Church of England sa dihang naminyo sa akong amahan, nga usa ka propesyonal nga sundalo. Mao kanay kahimtang sa wala pa ang Gubat sa Kalibotan I. Ang Gubat sa Kalibotan I miulbo sa 1914, ug si Mama misupak sa iyang bikaryo tungod sa paggamit sa iyang pulpito ingong lugar sa pagrekluta ug sundalo. Ang tubag sa pari? “Pauli, ug ayawg samoka ang imong kaugalingon bahin niining mga pangutanaha!” Siya wala matagbaw nianang tubaga.

Sa 1917, sa panahon nga grabeng gisangka ang gubat, si Mama miadto aron sa pagtan-aw sa “Photo-Drama of Creation.” Nakombinsir nga iyang nakaplagan ang kamatuoran, gibiyaan dayon niya ang iyang relihiyon aron makig-uban sa mga Estudyante sa Bibliya, nga maoy pagtawag sa mga Saksi ni Jehova kaniadto. Siya mitambong sa mga tigom sa kongregasyon sa Yeovil, ang kinaduolang lungsod sa among baryo sa West Coker, sa lalawigan sa Somerset sa Inglaterra.

Wala magdugay gipadayag ni Mama ang iyang bag-ong nakaplagang pagtuo ngadto sa iyang tulo ka igsoong mga babaye. Ang karaang mga sakop sa kongregasyon sa Yeovil miingon nako nga madasigong gibisikleta sa akong mama ug sa iyang igsoong si Millie ang among dakong teritoryo sa banika, nga nanagtag sa mga giya sa pagtuon sa Bibliya nga Studies in the Scriptures. Apan, ikasubo kay sa kataposang 18 ka bulan sa iyang kinabuhi, si Mama nag-ilaid sa banig tungod sa tesis, nga niadtong panahona walay tambal.

 Nagsakripisyo sa Kaugalingon

Si Tiya Millie, nga nagpuyo ipon kanamo niadtong panahona, maoy nagtagad kang Mama sa dihang siya nagsakit ug maoy nag-atiman kanako ug sa akong siyete-anyos nga igsoong babaye, si Joan. Sa dihang namatay si Mama, si Tiya Millie mitanyag dihadiha nga maoy moatiman kanamo. Si Papa, nalipay nga dili na mabug-atan niining maong responsibilidad, misugot dayon nga si Tiya Millie moipon pagpuyo kanamo nga permanente na.

Among gihigugma ang among iyaan ug nalipay kami nga siya magpabilin uban namo. Apan nganong mao kanay iyang gidesisyon? Sa paglabay sa daghang tuig, gisultihan kami ni Tiya Millie nga siya nahibalo nga siya dunay obligasyon sa pagpalig-on sa pundasyon nga gitukod ni Mama—sa pagtudlo sa kamatuoran sa Bibliya kang Joan ug kanako—usa ka butang nga iyang nahibaloan nga dili gayod himoon sa among amahan, kay siya wala may interes sa relihiyon.

Unya, among nahibaloan usab nga si Tiya Millie mihimog laing personal kaayo nga desisyon. Aron kami maatiman gayod, siya dili magminyo. Pagkadako nga pagsakripisyo sa kaugalingon! Ako ug si Joan dako kaayo ug utang kabubut-on kaniya. Ang tanan nga gitudlo kanamo ni Tiya Millie ug ang maayong panig-ingnan nga iyang gipakita nagpabilin kanamo.

Panahon sa Pagdesisyon

Si Joan ug ako nagtungha sa Church of England nga eskuylahan sa baryo diin giatubang ni Tiya Millie ang babayeng prinsipal sa eskuylahan bahin sa among relihiyosong edukasyon. Sa dihang moadto ang ubang mga bata sa simbahan, kami mopauli, ug kon moabot ang bikaryo sa eskuylahan aron magtudlo bahin sa relihiyon, kami molingkod sa laing lugar ug hatagan ug mga teksto sa Kasulatan nga among sag-ulohon. Napahimuslan gayod nako kini tungod kay kining mga tekstoha wala mapala sa akong hunahuna.

Miundang ako sa pagtungha sa nag-edad ako ug 14 aron mokuha ug upat-ka-tuig nga pagkaaprentis sa usa ka lokal nga pabrika nga naghimog keso. Nakakat-on usab ako sa pagpatugtog ug piano, ug ang musika ug bayle nahimong akong mga pasatiempo. Ang kamatuoran sa Bibliya, bisag migamot sa akong kasingkasing, kinahanglang magpukaw pa kanako. Dayon usa ka adlaw sa Marso 1940, nagpauban nako ang tigulang nga Saksi ngadto sa usa ka asembliya sa Swindon, mga 110 kilometros ang gilay-on. Si Albert D. Schroeder, ang nagdumalang ministro sa mga Saksi ni Jehova sa Britanya, mihatag sa pakigpulong publiko. Halandomon kaayo kadtong maong asembliya para nako.

Ang Gubat sa Kalibotan II gisangka. Unsay akong gihimo sa akong kinabuhi? Mihukom ako nga mobalik sa Yeovil Kingdom Hall. Diha sa unang tigom nga akong natambongan, ang pagsangyaw sa kadalanan unang gisugdan. Bisan pa sa akong limitadong kahibalo, miboluntaryo ako sa pagpakigbahin niining buluhatona, nga nakapatingalag dako sa akong mga higala kono nga nagbugalbugal kanako sa dihang sila milabay!

Sa Hunyo 1940, ako gibawtismohan diha sa siyudad sa Bristol. Sulod sa usa ka bulan nagpalista ako ingong regular payunir—usa ka bug-os panahong ebanghelisador. Pagkamalipayon nako sa dihang, wala madugay, ang akong igsoong babaye nagpasimbolo usab sa iyang pagpahinungod pinaagi sa bawtismo sa tubig!

Nagpayunir Panahon sa Gubat

Usa ka tuig human nagsugod ang gubat, nakadawat ako ug mga papeles nga nagrekluta kanako sa pagkasundalo. Kay nakapalista ingong usa nga dili moapil sa pagkasundalo tungod sa relihiyosong mga katarongan sa Yeovil, kinahanglang moatubang ako sa husgado diha sa Bristol. Miuban ako kang John Wynn sa pagpayunir sa Cinderford, Gloucestershire, ug human niana sa  Haverfordwest ug sa Carmarthen, Wales. a Sa ulahi, sa panahon sa bista sa Carmarthen, gipahamtangan ako ug tulo ka bulan nga sentensiya sa prisohan sa Swansea, nga gipabayad pa ug £25—dakodakong kantidad kana niadtong panahona. Unya, nakadawat ako ug ikaduhang tulo-ka-bulan nga sentensiya sa pagkapriso tungod kay wala ako mobayad sa multa.

Sa panahon sa ikatulong bista, ako gipangutana: “Wala ka ba mahibalo nga ang Bibliya nag-ingon, ‘Ihatag kang Cesar ang mga butang nga iya ni Cesar’?” “Oo,” mitubag ako, “Nahibalo ako niana, apan gusto nakong taposon kanang bersikuloha: ‘ug ihatag ngadto sa Diyos ang iya sa Diyos.’ Mao kanay akong gihimo.” (Mateo 22:21, King James Version) Pipila ka semana sa ulahi, nakadawat ako ug sulat nga nag-ingon kanako nga wala na akoy mga obligasyon sa pagserbisyo sa militar.

Sa unang bahin sa 1945, gidapit ako sa pagduyog sa pamilyang Bethel sa London. Pagkasunod tingtugnaw, si Nathan H. Knorr, nga maoy nanguna sa pagdumala sa tibuok-kalibotan nga buluhaton sa pagsangyaw, ug ang iyang sekretaryo, si Milton G. Henschel, miduaw sa London. Walo ka batan-ong mga igsoong lalaki sa Britanya ang nalista alang sa ikawalong klase sa Watchtower Bible School of Gilead alang sa pagbansay sa misyonaryo, ug usa ako kanila.

Mga Asaynment Ingong Misyonaryo

Sa Mayo 23, 1946, milawig kami gikan sa gamayng puwerto sa Cornwall sa Fowey nga nagsakay sa panahon-sa-gubat nga barkong Liberty. Ang nagpalakaw sa puwerto, si Kapitan Collins, maoy usa sa mga Saksi ni Jehova, ug sa dihang milarga kami gikan sa pantalan, iyang gipabudyong ang pito. Natural, kaming tanan lainlain ug gibati samtang nagkawala sa among panan-aw ang baybayon sa Inglaterra. Dagko kaayo ang balod sa Atlantiko, apan sa milabay ang 13 ka adlaw midunggo kami sa Tinipong Bansa nga walay kabilinggan.

Ang pagtambong sa walo-ka-adlaw nga internasyonal nga Malipayong Kanasoran nga Teokratikanhong Asembliya sa Cleveland, Ohio, gikan sa Agosto 4 ngadto sa 11, 1946, maoy usa ka halandomon kaayo nga okasyon. Otsenta-mil ka delegado ang mitambong, apil ang 302 gikan sa 32 ka ubang kayutaan. Nianang kombensiyona ang magasing Pagmata! b unang migula, ug ang tabang sa pagtuon sa Bibliya nga “Let God be True” giluwatan ngadto sa mainiton nga mga tumatambong.

Kami migraduwar sa Gilead sa 1947, ug si Bill Copson ug ako giasayn sa Ehipto. Apan sa wala pa kami mogikan, ako nabansay ug maayo sa opisina ni Richard Abrahamson sa Brooklyn Bethel. Mikawas kami sa Alexandria, ug wala madugay nakapahiangay ako sa paagi sa kinabuhi sa Tungang Sidlakan. Apan, ang pagtuon sa pinulongang Arabiko lisod, ug kinahanglang mogamit ako ug mga testimony card diha sa upat ka pinulongan.

Si Bill Copson nakapabilin sulod sa pito ka tuig, apan ako wala makabaton ug bag-ong bisa human sa unang tuig, busa mihawa ako sa nasod. Mahinumdoman nako ang maong tuig sa misyonaryo nga pag-alagad ingon nga mao ang labing mabungahon sa akong kinabuhi. Nakapribilehiyo ako sa pagdumala ug kapin sa 20 ka pagtuon sa Bibliya kada semana, ug ang pipila niadtong nakakat-on sa kamatuoran balik niadto aktibo gihapon sa pagdayeg  kang Jehova. Gikan sa Ehipto, gipaadto ako sa Cyprus.

Cyprus ug Israel

Nagsugod ako sa pagtuon ug bag-ong pinulongan, Grego, ug sa lain pang lokal nga sinultihan. Wala magdugay, sa dihang gihangyo si Anthony Sideris sa pagbalhin ngadto sa Gresya, ako ang gitudlo sa pagdumala sa buluhaton sa Cyprus. Niadtong panahona ang sangang buhatan sa Cyprus maoy nag-atiman usab sa Israel, ug duyog sa ubang mga igsoon, nakapribilehiyo ako sa pagduaw sa pipila ka Saksi didto matag karon ug unya.

Sa akong unang pagbiyahe ngadto sa Israel, naghimo kami ug gamayng asembliya diha sa usa ka restawran sa Haifa, nga gitambongan sa 50 o 60 ka tawo. Pinaagi sa pagbahin sa nasodnong mga grupo, among gihimo ang programa sa asembliya sa unom ka lainlaing mga pinulongan! Sa laing okasyon, nakapasalida ako sa Jerusalem ug usa ka pelikula nga gihimo sa mga Saksi ni Jehova, ug mihatag ako ug pakigpulong publiko nga positibong gibalita sa mantalaan nga Iningles ug pinulongan.

Dihay mga 100 ka Saksi sa Cyprus niadtong panahona, ug sila nakigbisog pag-ayo sa ilang pagtuo. Ang magubtanong mga tawo nga gipangunahan sa mga pari sa Grego Ortodoksong Iglesya nagsamoksamok sa among mga asembliya, ug gibato ako sa unang higayon sa dihang nagsangyaw sa mga lugar sa baryo. Nangita ako ug paagi nga makaikyas dihadiha! Bisan pa sa grabe nga pagsupak, makapalig-on gayod sa pagtuo ang pagkabaton ug dugang mga misyonaryo nga giasayn diha sa isla. Sila si Dennis ug Mavis Matthews uban kang Joan Hulley ug Beryl Heywood miduyog nako sa Famagusta, samtang si Tom ug Mary Goulden ug Nina Constanti, nga usa ka lumad sa London nga kaliwat ug taga-Cyprus, miadto sa Limassol. Niadtong panahona, si Bill Copson gibalhin usab ngadto sa Cyprus, nga giubanan sa ulahi ni Bert ug Beryl Vaisey.

Nagpahiangay sa Nag-usab-usab nga mga Kahimtang

Sa kataposan sa 1957, nasakit ako ug dili na makapadayon sa akong misyonaryong asaynment. Masulub-ong midesisyon ako nga aron maulian ang akong panglawas, kinahanglang mopauli ako sa Inglaterra, diin didto nagpadayon ako sa pagpayunir hangtod sa 1960. Malulotong gipapuyo ako sa akong igsoong babaye ug sa iyang bana, apan ang mga kahimtang nausab. Si Joan nalisdan pag-ayo. Gawas nga nag-atiman si Joan sa iyang bana ug sa gamayng anak nga babaye, sulod sa 17 ka tuig nga wala ako, mahigugmaon niyang giatiman ang among amahan ug si Tiya Millie, nga niining higayona tigulang na ug dili maayog panglawas. Kinahanglan mosunod ako sa panig-ingnan nga gipakita sa akong iyaan sa pagsakripisyo sa kaugalingon, busa nagpabilin ako uban sa akong igsoon hangtod nga ang akong iyaan ug ang akong amahan namatay.

Mahimo na untang mopondo na lang sa Inglaterra, apan human sa mubo nga pahulay, akong gibati nga kinahanglang mobalik ako sa akong asaynment. Gawas pa, dili ba dakog gasto ang organisasyon ni Jehova sa pagbansay nako? Busa sa 1972, mibalik ako sa Cyprus nga akoy nagbayad sa plete aron magpayunir didto pag-usab.

Si Nathan H. Knorr miabot aron maghikay ug kombensiyon nga himoon pagkasunod tuig. Sa dihang iyang nadiskobrehan nga mibalik ako, siya ang nagrekomendar sa akong pagkatudlo ingong magtatan-aw sa sirkito sa tibuok isla, usa ka pribilehiyo nga akong gihuptan sa upat ka tuig. Apan, lisod kadto nga asaynment, kay kini nagkahulogan nga kinahanglang Grego kanunay ang isulti.

 Panahon sa Kasamok

Ang akong kauban sa balay diha sa baryo sa Karakoumi, nga sidlakan lang sa Kyrenia diha sa amihanang baybayon sa Cyprus, mao si Paul Andreou, nga usa ka Saksi nga Grego ug sinultihan nga taga-Cyprus. Ang sangang buhatan sa Cyprus nahimutang sa Nicosia, habagatan sa Kabukiran sa Kyrenia. Sa unang bahin sa Hulyo 1974, didto ako sa Nicosia sa dihang nahitabo ang kudeta aron matangtang si Presidente Makarios, ug nakita nako ang iyang palasyo nga nasunog. Sa dihang dili na peligroso ang pagbiyahe, nagdalidali ako pagbalik sa Kyrenia, diin didto nangandam kami alang sa sirkitong asembliya. Duha ka adlaw sa ulahi nadungog nako ang unang bomba nga gihulog diha sa pantalan, ug nakita nako ang kalangitan nga puno sa mga helikopter nga naghatod sa nangasdang nga mga sundalo gikan sa Turkey.

Kay usa man ako ka ginsakopan sa Britanya, gidala ako sa mga sundalong Turko ngadto sa mga utlanan sa Nicosia, diin didto gisukitsukit ako sa mga kawani sa Hiniusang Kanasoran ug gikontak ang sangang buhatan. Dayon nagsugod ako sa pagbaktas diha sa peligrosong tapok sa naglambod nga mga kable sa telepono ug koryente paingon sa gipamiyaan nga mga balay sa pikas bahin sa yuta nga walay nanimuyo taliwala sa nag-awayay nga pundok. Pagkamalipayon nako nga dili mababagan ang akong linya sa komunikasyon uban kang Jehova nga Diyos! Ang akong mga pag-ampo nakapalig-on kanako latas sa usa sa malisod kaayong mga hitabo sa akong kinabuhi.

Nangawagtang ang tanan nakong mga butang, apan nalipay ako nga luwas sa peligro diha sa sangang buhatan. Apan, kining kahimtanga wala magdugay. Sa pipila ka adlaw, gisakop sa misulong nga mga sundalo ang ikatulong bahin sa amihanan sa isla. Ang Bethel kinahanglang biyaan, ug mibalhin kami ngadto sa Limassol. Nalipay ako nga nakaalagad didto uban sa usa ka komite nga giporma aron sa pag-atiman sa 300 ka igsoon nga naapektohan sa kagubot, nga ang kadaghanan kanila nawad-an ug mga balay.

Dugang Kausaban sa Asaynment

Sa Enero 1981, gihangyo ako sa Nagamandong Lawas sa pagbalhin ngadto sa Gresya aron moduyog sa pamilyang Bethel sa Atenas, apan sa natapos ang tuig, mibalik ako sa Cyprus ug gitudlo nga koordinetor sa Komite sa Sanga. Si Andreas Kontoyiorgis ug ang iyang asawa, si Maro, mga taga-Cyprus nga gipadala gikan sa London, nahimong “makapalig-on nga tabang” kanako.—Colosas 4:11.

Sa natapos ang pagbisita sa sona ni Theodore Jaracz sa 1984, nakadawat ako ug sulat gikan sa Nagamandong Lawas nga yanong nag-ingon: “Sa dihang matapos na siya [sa pagbisita], buot namong imong ubanan si Brader Jaracz ngadto sa Gresya.” Walay katarongan ang gihatag, apan sa dihang miabot kami sa Gresya, dihay laing sulat gikan sa Nagamandong Lawas nga gibasa ngadto sa Komite sa Sanga, nga nagtudlo kanako nga koordinetor sa Komite sa Sanga sa maong nasod.

Niining higayona, nagsugod ang apostasya. Dihay daghang demanda usab bahin sa ilegal nga pagpangabig. Adlaw-adlaw, ang katawhan ni Jehova gipangdakop ug gidala atubangan sa mga korte. Pagkadakong pribilehiyo ang pagkaila sa mga brader ug sister nga nakabarog nga maunongon bisan sa pagsulay! Ang uban nilang mga kaso gihusay sa European Court of Human Rights, nga dunay  maayong mga resulta nga nakahatag ug maayong epekto diha sa buluhatong pagsangyaw sa Gresya. c

Samtang nag-alagad sa Gresya, nakatambong ako sa halandomong mga kombensiyon sa Atenas, Tesalonica, ug sa mga isla sa Rhodes ug Creta. Kini maoy upat ka malipayon, tugob nga mga katuigan, apan dihay laing kausabang gihimo—ang pagbalik ngadto sa Cyprus sa 1988.

Cyprus ug Balik na Usab sa Gresya

Sa panahon nga wala ako sa Cyprus, ang mga brader nakapalit ug yuta alang sa bag-ong sanga sa Nissou, nga pipila ka kilometros gikan sa Nicosia, ug si Carey Barber, nga gikan sa hedkuwarter sa mga Saksi ni Jehova sa Brooklyn, ang mihatag sa pakigpulong sa dedikasyon. Tawhay nag diyutay ang mga kahimtang sa isla karon, ug ako nalipay nga nakabalik—apan ang mga kahimtang sa dili madugay mabag-o.

Giaprobahan sa Nagamandong Lawas ang pagtukod ug bag-ong puloy-anang Bethel sa Gresya, mga pipila ka kilometros amihanan sa Atenas. Kay makamao man akong mosulti ug Iningles ug Grego, gidapit ako sa pagbalik sa pagtrabaho diha sa bag-ong lugar nga tukoran sa bilding sa 1990 ingong maghuhubad alang sa internasyonal nga mga alagad sa pamilya nga nagtrabaho didto. Mahinumdoman pa nako ang kalipay nga makaabot sa lugar nga tukoran sa alas sayis sa mga buntag sa ting-init, nga magdawat sa ginatos ka Gregong mga brader ug sister nga moboluntaryo uban sa pamilya sa pagpanukod! Ang mga panumdoman sa ilang kalipay ug kadasig magpabilin kanako kanunay.

Ang mga paring Grego Ortodokso ug ang ilang mga batos naningkamot sa pagsulod sa lugar nga gitukoran aron mabalda ang among trabaho, apan gidungog ni Jehova ang among mga pag-ampo, ug kami napanalipdan. Nagpabilin ako diha sa dapit nga gitukoran hangtod gipahinungod ang bag-ong puloy-anang Bethel sa Abril 13, 1991.

Nagtabang sa Akong Minahal nga Igsoong Babaye

Sa pagkasunod tuig, mibalik ako sa Inglaterra aron mobakasyon, nga miestar uban sa akong igsoong babaye ug sa iyang bana. Makapasubo, samtang didto ako, giatake sa kasingkasing duha ka beses ang akong bayaw ug namatay. Kanunay akong gitabangan ni Joan panahon sa akong misyonaryong pag-alagad. Halos walay semanang moagi nga dili niya ako padad-an ug makapadasig nga sulat. Pagkadakong panalangin kining mga sulata alang kang bisan kinsang misyonaryo! Karon biyuda na siya, nga dili na maayog panglawas ug nagkinahanglag tabang. Unsay akong buhaton?

Ang anak nga babaye ni Joan, si Thelma, ug ang iyang bana maoy nag-atiman sa laing matinumanong biyuda sa ilang kongregasyon, usa sa among mga ig-agaw nga dunay sakit nga makamatay. Busa human sa daghang pag-ampo, mihukom ako nga magpabilin ako aron makatabang sa pag-atiman kang Joan. Dili sayon ang paghimog mga pagpasibo, apan nakapribilehiyo ako sa pag-alagad ingong ansiyano sa Pen Mill, usa sa duha ka kongregasyon sa Yeovil.

Ang mga igsoon nga akong naalagaran sa gawas sa nasod tigkontak kanako kanunay pinaagig telepono ug sulat, ug mapasalamaton kaayo ako niana. Kon mosulti lang ko nga gusto kong mobalik sa Gresya o Cyprus, ako nahibalo nga ang akong mga tiket sa pagbiyahe moabot dihadiha. Apan 80 anyos na ako karon, ug dili na sama kaniadto ang akong panan-aw ug ang akong panglawas. Makapasubo nga dili na ako sama ka aktibo kaniadto, apan ang akong mga tuig sa pag-alagad sa Bethel nakatabang kanako sa pag-ugmad ug daghang batasan nga mapuslanon kanako karon. Pananglitan, mobasa ako kanunay sa inadlaw nga teksto una pa mamahaw. Nakakat-on usab ako sa pagpakig-uban sa mga tawo ug sa paghigugma kanila, nga mao ang yawi sa malamposong pag-alagad ingong misyonaryo.

Samtang maghinumdom sa duolan sa 60 ka maanindot nga mga tuig sa pagdayeg kang Jehova, ako nahibalo nga ang bug-os-panahong ministeryo mao ang labing dakong panalipod ug makahatag ug labing maayong edukasyon. Ikasulti ko usab uban sa akong bug-os kasingkasing ang mga pulong ni David ngadto kang Jehova: “Ikaw nahimong usa ka luwas nga hataas nga dapit alang kanako ug usa ka dapit nga kadangpan sa adlaw sa akong kasakit.”—Salmo 59:16.

[Mga footnote]

[Mga mapa sa panid 24]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

GRESYA

Atenas

CYPRUS

Famagusta

Limassol

Kyrenia

Nicosia

[Hulagway sa panid 21]

Si Mama sa 1915

[Hulagway sa panid 22]

Diha sa atop sa Brooklyn Bethel sa 1946, ako (ikaupat gikan sa wala) ug mga igsoon sa ikawalong klase sa Gilead

[Hulagway sa panid 23]

Uban kang Tiya Millie human sa akong unang pagbalik sa Inglaterra