Ang mga Waldense—Gikan sa Pagkaerehes Ngadto sa Protestantismo

Tuig 1545 kadto sa nindot nga rehiyon sa Lubéron sa Provence, habagatang Pransiya. Ang kasundalohan natigom aron tumanon ang usa ka makalilisang nga tahas nga naaghat sa relihiyosong pagkapanatiko. Ang usa ka semana sa pag-ula ug dugo maoy sunod nga nahitabo.

ANG mga balangay napayhag, ug ang mga molupyo gibilanggo o gipatay. Ang mga buhat nga linuog gihimo sa mabangis nga mga sundalo diha sa usa ka masaker nga nakapakurog sa Uropa. Mga 2,700 ka lalaki gipatay, ug 600 gipatrabaho sa mga sakayang ginaoran, dugang pa sa pag-antos nga naagoman sa mga babaye ug mga bata. Ang militaryong komandante nga nagtuman sa maong dugoong kampanya gidayeg sa hari sa Pransiya ug sa papa.

Ang Repormasyon nakapabahin na sa Alemanya sa dihang ang Katolikong Haring Francis I sa Pransiya, tungod kay nabalaka sa pagkaylap sa Protestantismo, mihimog mga pagsukitsukit bahin sa gitawag nga mga erehes sa iyang gingharian. Inay pagkaplag ug pipila ra ka kaso sa pagkaerehes, ang mga awtoridad sa Provence nakadiskobreg tibuok nga mga balangay sa relihiyosong mga magsusupak. Ang mando sa pagpuo sa maong mga erehes giaprobahan ug ngadtongadto gipatuman diha sa masaker sa tuig 1545.

Kinsa ba ang maong mga erehes? Ug nganong sila ang gipunting sa mabangison nga relihiyosong pagkapanatiko?

Gikan sa Pagkaadunahan Ngadto sa Pagkakabos

Kadtong gipatay sa masaker maoy mga sakop sa usa ka relihiyosong kalihokan nga nagsumikad sa ika-12ng siglo ug naglakip sa halapad nga bahin sa Uropa. Ang paagi sa pagkaylap ug paglahutay sulod sa daghang siglo nakapatalagsaon niana diha sa kasaysayan sa relihiyosong pagsupak. Ang kinabag-ang mga historyano miuyon nga ang kalihokan nagsugod sa katuigang 1170. Sa siyudad sa Lyons sa Pransiya, ang usa ka adunahang negosyante nga ginganlag Vaudès nahimong interesado kaayo sa pagkat-on kon unsaon pagpahimuot sa Diyos. Kay lagmit nadasig sa pag-awhag ni Jesu-Kristo sa usa ka tawong adunahan nga ibaligya ang iyang mga kabtangan ug ihatag sa mga kabos, si Vaudès nagtaganag pinansiyal nga panginahanglan sa iyang pamilya ug unya mibiya sa iyang mga bahandi aron pagwali sa Ebanghelyo. (Mateo 19:16-22) Sa wala  madugay siya nakabaton ug mga sumusunod nga sa kaulahian nailhang mga Waldense. a

Ang kakabos, pagwali, ug ang Bibliya mao ang labing hinungdanong butang sa kinabuhi ni Vaudès. Ang pagprotesta batok sa kabahandianon sa mga klerigo dili kay bag-o. Sa taastaas nang panahon, ang ubay-ubayng klerigong mga magsusupak nagsaway sa hiwing mga buhat ug mga pag-abuso sa simbahan. Apan si Vaudès maoy laiko, ingon man ang kinabag-an sa iyang mga sumusunod. Sa walay duhaduha kini maoy hinungdan nga iyang gibating kinahanglan nga adunay Bibliya diha sa lokal nga pinulongan, ang pinulongan sa katawhan. Sanglit ang bersiyong Latin sa Bibliya nga iya sa simbahan maoy alang lamang sa klero, si Vaudès nagsugo nga himoon ang usa ka hubad sa mga Ebanghelyo ug ubang mga basahon sa Bibliya ngadto sa Franco-Provençal, ang pinulongang nasabtan sa ordinaryong mga tawo sa silangan-sentral sa Pransiya. b Sa pagtuman sa sugo ni Jesus sa pagwali, ang Mga Kabos sa Lyons nanglakaw sa kadalanan uban sa ilang mensahe. (Mateo 28:19, 20) Ang historyanong si Gabriel Audisio nagpatin-aw nga ang ilang pag-insistir bahin sa publikong pagwali nahimong hinungdanong isyu sa tinamdan sa simbahan bahin sa mga Waldense.

Mga Katoliko nga Nahimong mga Erehes

Niadtong mga adlawa, ang pagwali gitugyan lang sa klero, ug giangkon sa simbahan ang katungod sa paghatag ug awtoridad sa pagwali. Giisip sa klero ang mga Waldense ingong ignorante ug dili edukado, apan sa 1179, si Vaudès nangayog opisyal nga awtorisasyon sa iyang pagwali gikan ni Papa Alejandro III. Ang permiso gihatag—apan sa kondisyon nga ang lokal nga mga pari mouyon. Ang historyanong si Malcolm Lambert nag-ingon nga kadto “maoy halos katumbas sa bug-os nga pagdumili.” Sa pagkatinuod, si Arsobispo Jean Bellesmains sa Lyons opisyal nga nagdili sa pagpangwali sa laiko. Si Vaudès mitubag pinaagi sa pagkutlo sa Buhat 5:29: “Kinahanglang among sugton ang Diyos ingong magmamando inay ang mga tawo.” Tungod kay wala mosunod sa pagdili, si Vaudès giekskomunikar sa simbahan niadtong 1184.

Bisan pag ang mga Waldense gipapahawa sa diosesis sa Lyons ug gipadlas gikan sa siyudad, ang unang dayag nga pagsaway wala estriktong ipatuman. Daghang ordinaryong mga tawo nagdayeg sa mga Waldense tungod sa ilang pagkasinsero ug paagi sa pagkinabuhi, ug bisan ang mga obispo nagpadayon sa pagpakigsulti kanila.

Sumala sa historyanong si Euan Cameron, ang Waldensian nga mga magwawali daw wala “mosupak sa Iglesya Romana mismo.” Sila yanong “nagtinguha sa pagwali ug pagpanudlo.” Ang mga historyano nag-ingon nga ang organisasyon sa pagkamatuod napugos gayod ngadto sa pagkaerehes tungod sa serye sa mga dekreto nga anam-anam ug sa malungtarong paagi nagtugyan kanila ngadto sa ubos nga hut-ong sa katilingban. Ang dayag nga mga pagsaway sa Iglesya misangko sa ekskomunikasyon nga giluwatan sa Ikaupat nga Konsilyong Lateran batok sa mga Waldense niadtong 1215. Sa unsang paagi naapektahan niadto ang ilang pagwali?

Nagtagotago Sila

Si Vaudès namatay sa tuig 1217, ug ang paglutos nakapatibulaag sa iyang mga sumusunod ngadto sa  kawalogang Alpino sa Pransiya, Alemanya, amihanang Italya, ug Sentral ug Silangang Uropa. Tungod usab sa paglutos ang mga Waldense namuyo sa kabanikanhan, ug kadto naglimite sa ilang mga kalihokan sa pagwali diha sa daghang dapit.

Niadtong 1229 ang Iglesya Katolika nagtapos sa Krusada niini batok sa mga Cathari, o mga Albigense, sa habagatan sa Pransiya. c Ang mga Waldense nahimong sunod nga tumong sa maong grabeng mga pag-atake. Ang Inkwisisyon sa wala madugay miatake nga mapintason sa tanang kaaway sa simbahan. Tungod sa kahadlok ang mga Waldense nagtagotago. Pagka-1230 wala na sila magwali sa dayag. Si Audisio nagpatin-aw: “Inay manglakaw sa pagpangitag bag-ong mga sumusunod . . . , ilang gideboto ang ilang kaugalingon sa pag-atiman sa mga kinabig, nga nagpalig-on kanila sa ilang pagtuo bisan pa sa gawasnong pagpit-os ug paglutos.” Siya midugang nga “ang pagwali nagpabiling kinahanglanon apan bug-os nausab diha sa buhat.”

Ilang mga Tinuohan ug mga Tulumanon

Inay nga ang mga lalaki ug mga babaye magpakig-ambit sa buluhaton sa pagwali, sa pagkaika-14 nga siglo, ang mga Waldense nagpalahi sa mga magwawali ug sa mga magtutuo. Mga lalaking nabansay pag-ayo lamang ang nakigbahin niadto sa buluhaton sa pagbantay sa panon. Ang maong nagapanawng mga ministro nailhan sa ulahi nga barbes (mga uyoan).

Ang barbes, kinsa nagduaw sa mga pamilyang Waldensian diha sa ilang mga balay, naningkamot nga magpadayon sa paglungtad ang pundok inay ipakaylap kini. Ang tanang barbes makabasa ug makasulat, ug ang ilang pagbansay, nga mikabat ug unom ka tuig, gitumong sa Bibliya. Ang paggamit sa Bibliya diha sa lokal nga pinulongan nakatabang kanila sa pagpatin-aw niana ngadto sa ilang mga panon. Bisan ang mga kaaway miadmitir nga ang mga Waldense, lakip ang ilang mga anak, may dakong kahibalo sa Bibliya ug makakutlog dagkong mga bahin sa Kasulatan.

Ang pipila sa mga butang nga gisalikway sa unang mga Waldense naglakip sa pagbakak, purgatoryo, mga Misa alang sa mga patay, mga pagpasaylo sa papa ug mga indulhensiya, ug pagsimba kang Maria ug “mga santos.” Sila naghimo usab sa tinuig nga mga pagsaulog sa Panihapon sa Ginoo, o Kataposang Panihapon. Sumala ni Lambert, ang ilang dagway sa pagsimba “sa pagkamatuod, mao ang relihiyon sa ordinaryong laiko.”

“Doble Kara”

Suod kaayo ang mga komunidad sa mga Waldense. Nagminyoay sila sulod sa organisasyon, ug latas sa kasiglohan, kadto mimugnag Waldensian nga mga bansagon. Ugaling, sa ilang pagpakigbisog nga magpadayon sa paglungtad, ang mga Waldense naningkamot sa pagtago sa ilang mga opinyon. Tungod sa pagkatinago nga gilangkit sa ilang relihiyosong mga pagtuo ug mga tulumanon, nahimong sayon alang sa mga kaaway ang pagpahayag ug mapasipad-anong mga akusasyon batok kanila, pinaagi pananglitan sa pag-ingon nga sila nagsimba sa Yawa. d

Usa ka paagi nga gisumpo sa mga Waldense ang maong mga akusasyon maoy pinaagi sa pagkompromiso ug paghimo sa gitawag sa historyanong si Cameron ug “labing gamayng pagpahiuyon” sa Katolikong pagsimba. Daghang Waldense nangompisal sa Katolikong mga pari, nag-atender ug Misa, migamit ug agwa bendita, ug naghimo pag mga pagduaw sa sagradong dapit. Si Lambert miingon: “Gihimo nila ang daghang butang nga gihimo sa ilang Katolikong mga silingan.” Si Audisio prangkang nag-ingon nga ngadtongadto, ang mga Waldense nahimong “doble kara.” Midugang siya: “Sa usa ka bahin, sa panggawas sila nagkinabuhi sama sa mga Katoliko aron mapanalipdan ang ilang relatibong kalinaw; sa laing bahin, sila nagsunod sa ubay-ubayng mga rituwal ug mga tulumanon sa ilang kaugalingon nga nagtino nga magpadayon sa paglungtad ang organisasyon.”

Gikan sa Pagkaerehes Ngadto sa Protestantismo

Sa ika-16 nga siglo, ang Repormasyon nag-usab pag-ayo sa relihiyosong kahimtang sa Uropa. Ang mga biktima sa pagkapanatiko makapangayo sa legal  nga pag-ila diha sa ilang kaugalingong nasod o makalalin aron mangitag mas paborableng mga kahimtang. Ang ideya sa pagkaerehes nahimo na usab nga dili kaayo hinungdanon, sanglit daghan kaayong tawo ang nagsugod sa pagduhaduha sa establisado nga relihiyosong mga doktrina.

Ingon ka sayo sa 1523, gihisgotan sa inilang Repormador nga si Martin Luther ang mga Waldense. Sa 1526 usa sa Waldensian nga barbes nagdalag balita ngadto sa kayutaang Alpino bahin sa relihiyosong mga panghitabo sa Uropa. Gisundan kadto sa usa ka yugto sa pagbayloay diin ang Protestanteng mga komunidad nagpakig-ambit sa mga ideya uban sa mga Waldense. Gidasig sa mga Protestante ang mga Waldense nga maoy mangabaga sa unang hubad sa Bibliya gikan sa orihinal nga mga pinulongan ngadto sa Pranses. Nga napatik niadtong 1535, kadto sa ulahi nailhang Olivétan nga Bibliya. Hinuon, kadto katingad-anan kay ang kadaghanang Waldense dili makasabot ug Pranses.

Sanglit ang Iglesya Katolika nagpadayon sa pagpanglutos, daghang Waldense ang namuyo sa mas luwas nga rehiyon sa Provence sa habagatang Pransiya, ingon man ang Protestanteng mga imigrante. Ang mga awtoridad sa wala madugay gipahibalo bahin sa maong imigrasyon. Bisan pa sa daghang maayong mga taho bahin sa estilo-sa-kinabuhi ug mga moral sa mga Waldense, ang pipila ka tawo nagduhaduha sa ilang pagkamaunongon ug nag-akusar kanila ingong kapeligrohan sa kahusay. Giluwatan ang mando nga Mérindol, nga misangpot sa makalilisang nga pag-ulag dugo nga gihisgotan sa sinugdan niining artikuloha.

Ang relasyon tali sa mga Katoliko ug sa mga Waldense nagpadayon sa pagkadaot. Ingong balos sa mga pag-atake nga gilansad batok kanila, ang mga Waldense midangop gani sa armadong puwersa aron depensahan ang ilang kaugalingon. Ang maong panag-away nagduso kanila ngadto sa Protestanteng pundok. Sa ingon ang mga Waldense nakig-anib sa kalihokang Protestantismo.

Latas sa kasiglohan, ang Waldensian nga mga simbahan natukod sa mga nasod nga halayo kaayo sa Pransiya sama sa Uruguay ug sa Tinipong Bansa. Bisan pa niana, ang kadaghanang historyano mouyon kang Audisio, kinsa nag-ingon nga “ang kalihokang Waldensian natapos sa panahon sa Repormasyon,” sa dihang kadto “gilamoy” sa Protestantismo. Sa pagkatinuod, ang kalihokang Waldensian nawad-an sa sinugdang kasibot niini kasiglohang sayosayo pa. Nahitabo kana sa dihang ang mga membro niini mibiya sa tinultolan-sa-Bibliya nga pagwali ug pagpanudlo tungod sa kahadlok.

[Mga footnote]

[Mapa/Hulagway sa panid 23]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Mga dapit nga naimpluwensiyahan sa mga Waldense

PRANSIYA

Lyons

PROVENCE

Lubéron

Strasbourg

Milan

Roma

Berlin

Prague

Vienna

[Hulagway]

Ang mga Waldense maoy nangabaga sa paghubad sa 1535 Olivétan nga Bibliya

[Credit Line]

Bibliya: © Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Mga hulagway sa panid 20, 21]

SI VAUDÈS

Ang pagsunog sa duha ka tigulang nga Waldensian nga mga babaye

[Credit Line]

Mga panid 20 ug 21: © Landesbildstelle Baden, Karlsruhe