Kinsay Mabasol—Ikaw o ang Imong mga “Gene”?

ANG mga siyentipiko naningkamot pagpangita sa henetikong mga hinungdan sa alkoholismo, homoseksuwalidad, kamahilayon, kapintasan, ubang ngil-ad nga mga panggawi, ug bisan gani sa kamatayon. Dili ba makapahupay unta ang pagkasayod nga dili kita ang manubag sa atong mga lihok kondili mga biktima lamang diay kita kon giunsa paggama ang atong mga gene? Maoy kinaiya sa tawo nga mobasol sa usa ka tawo o sa laing butang tungod sa atong mga kasaypanan.

Kon ang mga gene maoy mabasol, ang mga siyentipiko nagtanyag sa posibilidad nga kini ilang mausab, nga mahanaw ang di-tilinguhaong mga hiyas pinaagi sa genetic engineering. Ang di pa dugay nga kalamposan sa pagsusi sa tibuok genome sa tawo maoy nakadasig sa maong mga paglaom.

Kining maong posibilidad gipasukad sa ideya nga ang atong napanunod nga mga gene mao gayoy sad-an ug hinungdan sa tanan natong mga sala ug kasaypanan. Napamatud-an ba gayod sa nanukiduki nga mga siyentipiko nga sad-an ang atong mga gene? Dayag nga ang tubag makaapektog dako kon sa unsang paagi nato isipon ang atong kaugalingon ug ang atong umaabot. Apan, sa dili pa susihon ang ebidensiya, ang pagsusi sa sinugdanan sa tawo makahatag gayod ug katin-awan.

Kon sa Unsang Paagi Nagsugod ang Sala

Ang kadaghanang tawo sinati, o labing menos nakadungog, sa asoy bahin sa pagpakasala sa unang tawhanong magtiayon, si Adan ug si Eva, didto sa tanaman sa Eden. Gilalang ba sila nga may kinaiyanhong depekto sa mga gene sukad sa sinugdan, nga may sayop ang pagkadisenyo kanila mao nga sila may kiling sa pagpakasala ug pagkadili-masinugtanon?

Ang ilang Maglalalang, si Jehova nga Diyos, kansang mga buhat hingpit, nagpahayag nga “maayo kaayo” ang iyang kataposang yutan-ong kalalangan. (Genesis 1:31; Deuteronomio 32:4) Isip dugang pamatuod sa iyang katagbawan sa iyang paglalang, gipanalanginan niya ang unang magtiayon ug gisugo sila nga magmabungahon, nga pun-on ang yuta ug tawhanong mga linalang, ug maoy modumala sa iyang kalalangan sa yuta. Kini dili gayod buhaton sa Diyos kon dili pa siya segurado sa iyang binuhat.—Genesis 1:28.

Maylabot sa paglalang sa unang tawhanong paris, ang Bibliya nag-ingon kanato: “Gilalang sa Diyos ang tawo sumala sa iyang larawan, sa larawan sa Diyos iyang gilalang siya; lalaki ug babaye iyang gilalang sila.” (Genesis 1:27) Wala kini magpasabot nga ang mga tawo gihimo aron mahisama sa panagway sa Diyos, kay “ang Diyos maoy Espiritu.” (Juan 4:24) Hinunoa, nagpasabot kana nga ang tawhanong mga linalang gihatagag diyosnong mga hiyas ug usa ka tanlag nga maoy sentido sa  moralidad. (Roma 2:14, 15) Sila usab may kagawasan sa pagpili, nga may katakos sa pagtimbangtimbang sa usa ka butang ug sa paghukom kon unsay himoon.

Bisan pa niana, ang atong unang mga ginikanan gihatagag mga lagda. Gipasidan-an sila sa mga sangpotanan sa kasaypanan. (Genesis 2:17) Busa gipakita sa ebidensiya nga sa dihang si Adan nahisugamak sa paghimog desisyon bahin sa moral, gipili niya ang pagbuhat sa butang nga giisip niyang makaayo kaniya niadtong higayona. Misunod siya sa pagpakasala sa iyang asawa inay palandongon ang iyang relasyon uban sa iyang Maglalalang o ang layog-abot nga mga epekto sa iyang lihok. Sa ulahi gisulayan pa gani niya pagbasol si Jehova, nga nangatarongang ang asawa nga gihatag kaniya ni Jehova maoy nagpahisalaag kaniya.—Genesis 3:6, 12; 1 Timoteo 2:14.

Ang reaksiyon sa Diyos sa sala ni Adan ug Eva makahatag ug kalamdagan. Wala niya sulayi pagtul-id ang ‘sayop nga disenyo’ sa ilang mga gene. Sa kasukwahi, iyang gipahamtang ang iyang gisulti kanila nga mga resulta sa ilang mga lihok, nga sa kataposan mitultol sa ilang kamatayon. (Genesis 3:17-19) Kining unang kasaysayan naghatag ug dugang kalamdagan bahin sa kinaiyahan sa tawhanong panggawi. a

Ebidensiya Batok sa Pagkasad-an sa mga Gene

Sa taas nga panahon, ang mga siyentipiko nagbudlay sa dakong tahas sa pagpangita sa mga hinungdan ug mga tambal sa mga sakit ug panggawi sa tawo. Human ang napulo ka tuig nga paningkamot sa unom ka tem sa mga tigdukiduki, ang gene nga maoy hinungdan sa sakit nga Huntington nailhan, bisan pag wala masabti sa mga tigdukiduki kon giunsa pagpahinabo sa gene ang maong sakit. Bisan pa niana, nagtaho bahin niini nga panukiduki, ang Scientific American nagkutlo sa biologo sa Harvard nga si Evan Balaban, kinsa miingon nga “mas lisod gayod kaayo ang pagkaplag sa mga gene nga maoy hinungdan sa ngil-ad nga mga panggawi.”

Ngani, napakyas ang panukiduki nga gihimo aron ilangkit ang espesipikong mga gene sa mga panggawi sa tawo. Pananglitan, sa Psychology Today, ang taho bahin sa mga paningkamot aron makaplagan ang henetikong mga hinungdan sa depresyon nag-ingon: “Ang mga impormasyon bahin sa grabeng mga sakit sa utok nagpakita nga ang mga hinungdan niini dili bug-os ikapasangil sa mga gene.” Ang taho naghatag ug pananglitan: “Ang mga Amerikano nga natawo una pa ang 1905 dihay 1 ka porsiyentong depresyon pag-edad ug 75. Sa mga Amerikano nga natawo 50 ka tuig sa ulahi, 6 porsiyento ang nakaagom ug depresyon pag-edad ug 24!” Busa kini naghinapos nga ang panggawas o katilingbanong mga hinungdan lamang ang makapahinabo sa maong talagsaong mga kausaban sa mubong panahon.

 Unsay atong makat-onan bahin niini ug sa daghang ubang mga pagtuon? Bisan tuod ang mga gene mahimong makaumol sa atong personalidad, dayag nga duna pay ubang mga hinungdan. Ang usa ka dakong hinungdan mao ang atong palibot, nga nausab pag-ayo sa modernong mga panahon. Bahin sa popular nga kalingawan nga niana naladlad ang mga batan-on karon, ang basahong Boys Will Be Boys nag-ingon nga lisod kaayo nga maugmad sa mga bata ang maayong mga prinsipyo sa moral kon sila “magtubo nga nagtan-awg tinagpulo ka libong oras sa mga salida sa TV ug mga sine diin ang mga tawo giatake, gipusil, gidunggab, giluba, gitagudtagod, gipanitan, o gihiwahiwa, kon ang mga bata magdako nga maminaw sa mga musika nga nagdayeg sa panglugos, pagtubok, mga droga, alkoholikong ilimnon, ug pagkamapihigon.”

Dayag nga si Satanas, “ang magmamando niining kalibotana,” maoy nag-umol sa palibot aron palihokon ang mas daotang mga tinguha sa tawo. Ug walay tawo ang makapanghimakak nga kitang tanan giimpluwensiyahan pag-ayo niining maong palibot.—Juan 12:31; Efeso 6:12; Pinadayag 12:9, 12.

Ang Hinungdan sa Kalisdanan sa Katawhan

Sa atong nasabtan, ang mga suliran sa tawo nagsugod sa dihang nakasala ang unang tawhanong magtiayon. Ang resulta? Bisan tuod ang mga kaliwat ni Adan dili maoy responsable sa sala ni Adan, sa gihapon silang tanan natawo uban ang sala, pagkadi-hingpit, ug kamatayon isip ilang panulondon. Ang Bibliya nagsaysay: “Mao nga, ingon nga ang sala misulod sa kalibotan pinaagi sa usa ka tawo ug ang kamatayon pinaagi sa sala, ug sa ingon ang kamatayon mikaylap sa tanang tawo tungod kay silang tanan nakasala man.”—Roma 5:12.

Ang pagkadi-hingpit sa tawo nakapaalaot gayod kaniya. Apan kana wala magpahigawas kaniya sa tanang kaakohan sa moral. Gipakita sa Bibliya nga kadtong motuo sa mga tagana ni Jehova sa kinabuhi ug mopahiuyon sa ilang kinabuhi sa mga sukdanan sa Diyos iyang pagauyonan. Tungod sa iyang mahigugmaong-kalulot, si Jehova naghimog maluluy-ong tagana aron malukat ang tawo, nga morag paliton pag-usab ang nawala ni Adan. Ang maong tagana mao ang halad lukat sa iyang hingpit nga Anak, si Jesu-Kristo, nga miingon: “Gihigugma pag-ayo sa Diyos ang kalibotan nga gihatag niya ang iyang bugtong nga Anak, aron nga ang tanan nga magpasundayag ug pagtuo kaniya dili malaglag kondili makabaton ug kinabuhing walay kataposan.”—Juan 3:16; 1 Corinto 15:21, 22.

Gipahayag ni apostol Pablo ang iyang tim-os nga pasalamat niining maong tagana. Siya mipatugbaw: “Alaot ako nga tawo! Kinsa ang magluwas kanako gikan sa lawas nga nahiagom niini nga kamatayon? Salamat sa Diyos pinaagi kang Jesu-Kristo nga atong Ginoo!” (Roma 7:24, 25) Si Pablo nahibalo nga kon siya mahaylo sa sala tungod sa kahuyang, makapangayo siyag pasaylo sa Diyos pinasukad sa halad lukat ni Jesu-Kristo. b

Sama sa unang siglo, daghan karon nga kanhi nagkinabuhing imoral o kansang kahimtang daw walay paglaom nakabatog tukmang kahibalo sa kamatuoran sa Bibliya, naghimog kinahanglanong mga kausaban, ug anaa na sa kahimtang nga makadawat sa panalangin sa Diyos. Lisod ang mga kausaban nga ilang gihimo, ug daghan ang kinahanglang makigbisog gihapon batok sa ilang makadaot nga mga hilig. Apan sa tabang sa Diyos, sila naghupot sa ilang integridad ug nagmalipayon sa pag-alagad kaniya. (Filipos 4:13) Tagda ang pananglitan sa usa ka tawo nga naghimog dakong mga kausaban aron pahimut-an ang Diyos.

Makapadasig nga Kasinatian

“Sa bata pa ako ug nag-estar sa boarding house sa tunghaan, nalangkit ako sa mga buhat sa bayot, bisag wala gayod ako maghunahuna nga ako bayot. Nagbulag ang akong mga ginikanan, ug gipangandoy nako ang pagmahal sa ginikanan nga wala nako matagamtam sukad. Human sa akong pagtungha, ako misulod sa pinugos nga serbisyo  militar. Didtoy grupo sa mga bayot duol sa akong gisak-ang baraks. Naibog ako sa ilang estilo sa kinabuhi, busa misugod ako pagpakig-uban kanila. Sa usa ka tuig nakong pagpakig-uban kanila, nagsugod na ako paghunahuna nga ako usa ka bayot. ‘Ing-ani gyod ko,’ ako nangatarongan, ‘ug wala akoy mahimo bahin niana.’

“Misugod ako pagkakat-on sa ilang sinultihan ug pag-adto sa ilang mga klab, diin ang mga droga ug alkoholikong ilimnon daling mabatonan. Bisan tuod sa panggawas kadto makapaukyab ug makapadani kaayo, ang tinuod kadto makaluod. Sa akong kasingkasing gibati ko nga kadtong matanga sa relasyon dili gayod natural ug walay kaugmaon.

“Sa usa ka gamayng lungsod, nakakaplag akog Kingdom Hall sa mga Saksi ni Jehova samtang nagpadayon ang tigom. Misulod ako ug naminaw sa pakigpulong, nga naghisgot bahin sa umaabot nga mga kahimtang sa Paraiso. Pagkahuman nahimamat nako ang pipila ka mga Saksi ug gidapit ako sa pagtambong sa usa ka asembliya. Mitambong ako ug ako nahingangha pag-ayo—sa dihang nakita ko ang malipayong mga pamilya nga duyog nga nagsimba. Misugod ako pagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi.

“Bisan tuod lisod kadto alang kanako, ako nagsugod sa pagpadapat sa akong nakat-onan gikan sa Bibliya. Nakahimo ako sa pagbulag gikan sa tanan nakong hugaw nga mga buhat. Human sa pagtuon ug 14 ka bulan, akong gidedikar ang akong kinabuhi kang Jehova ug nabawtismohan. Sa unang higayon sa akong kinabuhi, nakabaton akog tinuod nga mga higala. Nakatabang ako sa uban nga makakat-on sa kamatuoran gikan sa Bibliya, ug karon nag-alagad ako isip ministeryal nga alagad diha sa Kristohanong kongregasyon. Si Jehova nagpanalangin gayod kanako.”

Kita ang Manubag

Ang paningkamot nga ibasol ang tanan natong kasaypanan sa atong mga gene dili gayod mosaler. Inay motabang kini kanato sa pagsulbad o pagbuntog sa atong mga suliran, matod sa Psychology Today, ang pagbuhat sa ingon “basin magtudlo pa kanato nga ang pagkawalay-mahimo maoy hinungdan sa daghan natong mga suliran. Inay menosan ang pagtungha niining mga sulirana, kini morag nakapasamot pa hinuon niini.”

Tinuod nga kita kinahanglang makigbisog batok sa dagkong mga puwersa sa daotan, lakip sa atong makasasalang mga hilig ug sa mga paningkamot ni Satanas sa pagbalda kanato sa pagsunod sa Diyos. (1 Pedro 5:8) Tinuod usab nga ang atong mga gene makaimpluwensiya kanato sa usa ka paagi o sa lain. Apan kana wala magpasabot nga kita wala gayoy mahimo. Ang tinuod nga mga Kristohanon dunay gamhanang mga kauban—si Jehova, si Jesu-Kristo, ang balaang espiritu sa Diyos, iyang Pulong ang Bibliya, ug ang Kristohanong kongregasyon.—1 Timoteo 6:11, 12; 1 Juan 2:1.

Sa wala pa mosulod ang nasod sa Israel sa Yutang Saad, gipahinumdoman ni Moises ang katawhan sa ilang kaakohan atubangan sa Diyos, nga nag-ingon: “Gibutang ko ang kinabuhi ug ang kamatayon sa imong atubangan, ang panalangin ug ang maldisyon; ug kinahanglan nga pilion mo ang kinabuhi aron ikaw magpadayong buhi, ikaw ug ang imong kaliwat, pinaagi sa paghigugma kang Jehova nga imong Diyos, pinaagi sa pagpamati sa iyang tingog ug sa pag-unong kaniya.” (Deuteronomio 30:19, 20) Karon usab, ang matag responsableng tawo obligado sa paghimog personal nga desisyon bahin sa pag-alagad sa Diyos ug sa pagkab-ot sa iyang mga kinahanglanon. Ikaw ang mopili ug dili ang imong mga gene.—Galacia 6:7, 8.

[Mga footnote]

[Mga hulagway sa panid 9]

Si Adan ug Eva nakiling ba sa pagpakasala tungod sa depekto sa ilang mga gene?

[Mga hulagway sa panid 10]

Kinahanglan bang manubag ang matag tawo sa iyang mga desisyon?

[Credit Line]

Drug user: Godo-Foto

[Hulagway sa panid 11]

Napakyas ang mga paningkamot sa pagkaplag sa henetikong mga hinungdan sa panggawi sa tawo

[Hulagway sa panid 12]

Ang pagpadapat sa ginaingon sa Bibliya makatabang sa sinserong mga tawo sa pagbag-o