Butang nga Labaw Pa Kay sa mga Bahandi sa Ehipto

SI Moises maoy usa sa labing bantogang tawo sa tibuok kasaysayan. Ang upat ka basahon sa Bibliya—gikan sa Exodo hangtod sa Deuteronomio—halos nag-asoy lamang sa mga pakiglabot sa Diyos sa Israel ilalom sa pagpanguna ni Moises. Siya ang nanguna sa ilang Pagbiya sa Ehipto, nagpataliwala sa pakigtugon sa Balaod, ug naggiya sa Israel ngadto sa utlanan sa Yutang Saad. Si Moises gimatuto diha sa panimalay ni Paraon, apan siya nahimong awtorisadong pangulo sa katawhan sa Diyos, ug usa usab ka manalagna, maghuhukom, ug inspirado sa Diyos nga magsusulat. Bisan pa niana, siya mao ang “labing maaghop sa tanang tawo.”—Numeros 12:3.

Kadaghanan sa giasoy sa Bibliya bahin kang Moises naglangkit sa kataposang 40 ka tuig sa iyang kinabuhi, nga nagkobre sa yugto sukad sa pagkagawas sa Israel gikan sa pagkaulipon hangtod sa kamatayon ni Moises sa edad nga 120. Sukad sa edad 40 hangtod 80, siya maoy usa ka magbalantay sa karnero sa Midian. Apan, matod sa usa ka tinubdan, “lagmit ang labing makaiikag nga bahin sa iyang kinabuhi, apan mao usab ang labing dili tin-aw,” mao ang iyang unang 40 ka tuig, sukad sa iyang pagkahimugso hangtod sa iyang pagkalagiw gikan sa Ehipto. Unsa bay atong makat-onan bahin niining yugtoa sa panahon? Sa unsang paagi ang mga kahimtang sa pagmatuto ni Moises nakaapektar sa iyang pagkatawo sa ulahi? Nailalom siya sa unsang mga impluwensiya? Unsang mga suliran ang iyang pagaatubangon? Ug unsay gitudlo niining tanan kanato?

Pagkaulipon sa Ehipto

Ang basahon sa Exodo nag-asoy nga may usa ka Paraon nga misugod sa pagkahadlok sa lalin nga mga Israelinhon sa Ehipto tungod sa ilang kusog nga pagdaghan. Kay nagtuo nga nagalihok siya nga “malansison,” gisulayan niya pagpakunhod ang ilang gidaghanon pinaagi sa madaogdaogong pag-ulipon kanila. Sila gilatigo sa mga agalon, gipaalsag bug-at, gipahimog pangpalitada nga yutang-kulonon, ug gipugos nga kab-oton ang gitakdang gidaghanon sa mga tisa matag adlaw.—Exodo 1:8-14; 5:6-18.

Kini nga kahubitan sa Ehipto diin natawo si Moises tukma kaayo sa ebidensiya sa kasaysayan. Ang karaang mga papiro ug labing menos usa ka dibuho sa lubnganan naghubit sa paggama sa mga ulipon ug pinagbang mga tisa sa ikaduhang milenyo W.K.P. o sayosayo pa niana. Ang mga opisyal nga responsable sa pagsuplay ug mga tisa nag-organisar ug gatosan ka ulipon nga gihugpong ngadto sa mga pundok sa 6 hangtod sa 18 ka tawo ilalom sa usa  ka kapatas o dakodako. Ang yutang-kulonon nga himoonog tisa kinahanglan pang kaloton ug ang uhot dad-on ngadto sa buhatanan ug tisa. Ang mga mamumuo nga lainlaig nasyonalidad magkalos ug tubig, ug sila magsagol niini sa yutang-kulonon ug sa uhot ginamit ang mga sarol. Maghimo silag daghan kaayong tisa ginamit ang rektanggulo nga mga hulmahan. Dayon sinangayon sa mga mamumuo ang duha ka bukag nga pinaugang mga tisa ngadto sa dapit sa konstruksiyon, nga usahay maabot pinaagig hanayhay nga agianan. Ang mga kapatas nga Ehiptohanon, nga may mga puspos, maglingkod o maglakawlakaw samtang ilang gibantayan ang trabaho.

Makita diha sa usa ka karaang talaan nga 39,118 ka tisa ang nahimo sa 602 ka mamumuo, nga moaberids ug 65 ka tisa kada tawo matag relibo. Ug ang usa ka dokumento gikan sa ika-13ng siglo W.K.P. nag-ingon: “Ang mga lalaki naghimo . . . sa gitakda nga gidaghanon sa mga tisa nga ilang himoon adlaw-adlaw.” Kining tanan susama gayod sa trabaho nga gipabuhat sa mga Israelinhon ingon sa gihubit diha sa basahon sa Exodo.

Wala makapakunhod sa populasyon sa mga Hebreohanon ang pagpanglupig. Gani, ‘samtang labi pa silang lupigan sa mga Ehiptohanon, labi pa silang nagdaghan . . . , mao nga sila mibatig hilabihan nga kalisang gumikan sa mga anak sa Israel.’ (Exodo 1:10, 12) Busa, gisugo una ni Paraon ang Hebreohanong mga mananabang ug dayon ang tanan niyang katawhan sa pagpatay sa matag bag-ong natawo nga lalaking Israelinhon. Ilalom niining makalilisang nga mga kahimtang, natawo ang usa ka ambongan nga batang lalaki, si Moises, ngadto kang Jokebed ug Amram.—Exodo 1:15-22; 6:20; Buhat 7:20.

Gitagoan, Nakaplagan, ug Gisagop

Wala tumana sa mga ginikanan ni Moises ang sugo ni Paraon sa pagpatay sa bata ug gitagoan ang ilang gamayng bata. Gihimo ba nila kini bisag aduna pay mga espiya ug mga tigsusi nga naglibotlibot sa pagpangitag mga masuso? Dili kita makatino. Bisan pa niana, human sa tulo ka bulan dili na gayod matagoan si Moises sa iyang mga ginikanan. Busa ang iyang nawad-ag paglaom nga inahan naghimog basket nga papiro, nagbulit niinig bulitik aron dili kasudlag tubig, ug nagpahiluna sa iyang anak sa sulod niini. Sa usa ka sukod, gituman ni Jokebed ang diwa sa mando ni Paraon nga isalibay ang matag bag-ong natawo nga Hebreohanong lalaki ngadto sa Nilo. Dayon si Miriam, ang magulang nga babaye ni Moises, nagtindog nga distansiyag diyutay aron sa pagbantay.—Exodo 1:22–2:4.

Wala kita masayod kon gituyo ba ni Jokebed nga makit-an si Moises sa anak nga babaye ni Paraon sa dihang miadto ang prinsesa sa suba aron maligo, apan mao kanay nahitabo. Naamgohan sa prinsesa nga kining bataa maoy anak sa mga Hebreohanon. Unsay angay niyang buhaton? Iya bang ipapatay ang bata agig pagsunod sa mando sa iyang amahan? Dili, milihok siya sama sa normal nga himoon sa kadaghanang babaye. Milihok siya nga mabination.

Sa wala madugay diha na si Miriam sa iyang tupad. ‘Magtawag ba ako ug usa ka babayeng Hebreohanon aron iyang pasusohon ang bata alang kanimo?’ nangutana siya. Nakaplagan sa uban nga  adunay kabalit-aran kining mga pulonga. Gipakita dinhi nga ang igsoong babaye ni Moises lahi kang Paraon, kinsa naglaraw uban sa iyang mga magtatambag nga makiglabot nga “malansison” sa mga Hebreohanon. Siyempre, naseguro lamang ang kaayohan ni Moises sa dihang miuyon ang prinsesa sa plano ni Miriam. “Lakaw!” mitubag ang anak nga babaye ni Paraon, ug dihadiha gitawag ni Miriam ang iyang inahan. Pinaagi sa usa ka talagsaong kasabotan, gisuholan dayon si Jokebed aron matutuon ang iyang kaugalingong anak nga may harianong proteksiyon.—Exodo 2:5-9.

Ang pagkamabination sa prinsesa lahi gayod sa kabangis sa iyang amahan. Siya nahibalo ug wala malingla bahin sa bata. Ang kinasingkasing nga kaluoy nagtukmod kaniya sa pagsagop kang Moises, ug ang iyang pag-uyon sa ideya nga mokuhag usa ka Hebreohanon nga iwa nagpaila nga wala niya uyoni ang pagkamapihigon sa iyang amahan.

Pagmatuto ug Edukasyon

Si Jokebed “nagdala sa bata ug nagpasuso kaniya. Ug ang bata midako. Unya gidala niya siya ngadto sa anak nga babaye ni Paraon, mao nga siya nahimong anak niya.” (Exodo 2:9, 10) Walay giingon ang Bibliya kon unsa ka dugay nga nagpuyo si Moises uban sa iyang kinaiyanhong mga ginikanan. Ang uban nagtuo nga labing menos hangtod nga siya nalutas—duha o tulo ka tuig—apan mahimong mas dugaydugay pa. Ang Exodo nag-ingon lang nga siya “midako” uban sa iyang mga ginikanan, nga mahimong magkahulogan nga miabot sa wala matinong pangedaron. Kon unsa man ugaling, sa walay duhaduha gigamit ni Amram ug Jokebed ang maong panahon aron sa pagpahibalo sa ilang anak bahin sa iyang Hebreohanong kagikan ug sa pagtudlo kaniya bahin kang Jehova. Panahon ray mag-igo kon unsa sila ka malamposon sa pagsilsil sa pagtuo ug gugma alang sa pagkamatarong diha sa kasingkasing ni Moises.

Sa dihang gibalik na siya ngadto sa anak nga babaye ni Paraon, si Moises giedukar “sa tanang kaalam sa mga Ehiptohanon.” (Buhat 7:22) Kana nagpasabot nga gibansay si Moises aron mahimong kuwalipikado nga mangatungdanan sa gobyerno. Ang daghang kahibalo sa Ehipto naglakip sa matematika, geometriya, arkitektura, pagpanukod, ug uban pang mga kabatid ug siyensiya. Lagmit, gusto sa harianong pamilya nga matudloan siya sa relihiyon sa mga Ehiptohanon.

Mahimong nadawat ni Moises ang iyang talagsaong edukasyon duyog sa uban pang harianong mga anak. Lakip niadtong nakabenepisyo sa maong hataas nga matang sa edukasyon mao ang “mga anak sa langyawng mga magmamando nga gipadala o gibihag ngadto sa Ehipto aron ‘edukahon’ ug unya papaulion aron magmando ingong mga sakop” nga maunongon kang Paraon. (The Reign of Thutmose IV, ni Betsy M. Bryan) Ang mga nurseriya nga kanait sa mga palasyo sa hari morag nag-andam sa mga batan-on sa pag-alagad ingong mga opisyal sa palasyo. a Ang mga kinulit nga masubay ngadto sa panahon sa Tungang Gingharian ug Bag-ong Gingharian sa Ehipto nagbutyag nga daghang personal nga mga tigsilbi ug tag-as ug ranggo nga mga opisyal sa gobyerno ni Paraon ang naghupot sa dungganong titulo nga “Anak sa Nurseriya” bisan ug hingkod na sila.

Ang kinabuhi sa palasyo magsulay kang Moises. Nagtanyag kinig bahandi, kaluho, ug gahom. Aduna usab kiniy moral nga mga kapeligrohan. Unsay buhaton ni Moises? Kang kinsa man siya magmaunongon? Usa ba gayod siya ka magsisimba ni Jehova, kaliwat sa dinaogdaog nga mga Hebreohanon, o gipili ba niya ang tanang ikahatag sa paganong Ehipto?

Usa ka Hinungdanong Desisyon

Sa edad nga 40, sa dihang si Moises mahimo na untang bug-os nga Ehiptohanon, siya “miadto  sa iyang mga igsoon aron motan-aw sa ilang mabug-at nga palas-anon.” Ang sunod niyang mga lihok nagpakita nga dili lamang kini pagkamausisahon; siya buot motabang kanila. Sa dihang iyang nakita ang usa ka Ehiptohanon nga nagdagmal sa usa ka Hebreohanon, siya misalga, nga nagpatay sa tigdaogdaog. Ang maong lihok nagpakita nga ang kasingkasing ni Moises anaa sa iyang mga igsoon. Ang patayng tawo lagmit usa ka opisyal, nga napatay samtang nagtuman sa iyang mga katungdanan. Sa mga mata sa mga Ehiptohanon, si Moises adunay katarongan nga magmaunongon kang Paraon. Apan, ang nagtukmod kang Moises mao usab ang gugma sa hustisya, usa ka hiyas nga nadayag pa sa dihang sa pagkasunod adlaw iyang gibadlong ang usa ka Hebreohanon kinsa dili-makataronganong nagdagmal sa iyang kauban. Gitinguha ni Moises nga mapagawas ang mga Hebreohanon gikan sa mapintas nga pagkaulipon, apan sa dihang si Paraon nahibalo bahin sa iyang pagbulag ug misulay sa pagpatay kaniya, si Moises napugos sa pagkalagiw ngadto sa Midian.—Exodo 2:11-15; Buhat 7:23-29. b

Ang paniempo ni Moises sa pagpagawas sa katawhan sa Diyos wala motakdo sa iyaha ni Jehova. Bisan pa niana, ang iyang mga lihok nagbutyag ug pagtuo. Nag-ingon ang Hebreohanon 11:24-26: “Tungod sa pagtuo si Moises, sa pagkadako na, midumili nga tawgong anak sa anak nga babaye ni Paraon, nga mipalabi nga daogdaogon uban sa katawhan sa Diyos inay magpahimulos sa umalaging kalipay sa pagpakasala.” Ngano? “Tungod kay giisip niya ang pagpakaulaw sa Kristo ingong bahandi nga labaw pa kay sa mga bahandi sa Ehipto; kay siya nagtutok man ngadto sa pagbayad sa ganti.” Kining talagsaong paggamit sa ekspresyon nga “Kristo,” nga nagkahulogang “dinihogang usa,” mohaom kang Moises sa diwa nga sa ulahi iyang nadawat ang usa ka linaing sugo nga gikan mismo kang Jehova.

Hunahunaa lang kana! Si Moises gimatuto sa paagi nga madawat lamang sa usa ka Ehiptohanon nga harianog kaliwat. Ang iyang posisyon nagtanyag ug ekselenteng karera ug tanang kalipayan nga mahanduraw, apan iyang gisalikway kanang tanan. Dili niya ikapahiuyon ang kinabuhi didto sa palasyo ni Paraon, ang tigdaogdaog, uban sa gugma alang kang Jehova ug sa hustisya. Ang kahibalo ug pagpamalandong sa mga saad sa Diyos ngadto sa iyang mga katigulangan nga si Abraham, Isaac, ug Jacob mitultol kang Moises sa pagpili sa pag-uyon sa Diyos. Ingong resulta, nagamit ni Jehova si Moises diha sa hinungdanon kaayong papel sa pagpatuman sa Iyang mga katuyoan.

Kitang tanan nag-atubang ug mga pagpili bahin sa kon unsang mga butanga ang labing hinungdanon. Sama kang Moises, tingali nag-atubang kag malisod nga desisyon. Angay ba nimong biyaan ang pipila ka batasan o dayag nga mga bentaha, bisag unsa pay sakripisyo nga himoon? Kon mao kana ang kapilian nga anaa sa imong atubangan, hinumdomi nga mas gipabilhan ni Moises ang pagpakighigala kang Jehova kay sa tanang bahandi sa Ehipto, ug wala niya kini basoli.

[Mga footnote]

[Kahon sa panid 11]

Mga Kontrata sa Pagpasuso ug Bata

Kasagaran ang mga inahan mao ang mopasuso sa ilang mga anak. Apan, matod sa eskolar nga si Brevard Childs diha sa Journal of Biblical Literature, “sa pipila ka kahimtang taliwala sa mga pamilyang harianon [duol sa Sidlakan], suholan ang usa ka iwa. Kining batasana naandan usab kon ang inahan dili makahimo sa pagpasuso sa iyang anak o kon wala mailhi ang inahan. Ang iwa mao ang modawat sa responsibilidad sa pagmatuto sa bata maingon man sa pagpasuso niini sulod sa gitakdang panahon.” Daghang papiro bahin sa mga kontrata sa pagpasuso ug bata ang naglungtad pa diha sa mga sinulat sa Near Eastern. Gipamatud-an niining mga dokumentoha ang maong kaylap nga batasan sukad sa panahon sa mga Sumeriano hangtod sa ulahing bahin sa panahon sa mga Grego sa Ehipto. Ang komon nga mga bahin niining mga dokumentoha mao ang mga pahayag sa mga tawo nga nalangkit, ang panahon nga gikobrehan sa kontrata, mga kahimtang sa trabaho, mga instruksiyon bahin sa pagkaon, mga multa tungod sa paglapas sa kontrata, suhol, ug ang paagi sa pagbayad sa suhol. Kasagaran, “ang pagpasuso moabot pa ug kapin sa duha o tulo ka tuig,” matod ni Childs. “Matutoon sa iwa ang bata diha sa iyang balay, apan usahay kinahanglang iuli niya ang bata sa tag-iya aron masusi.”

[Mga hulagway sa panid 9]

Ang paghimog tisa sa Ehipto susama gayod sa panahon in Moises, sumala sa gipakita sa usa ka karaang dibuho

[Credit Lines]

Above: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; below: Erich Lessing/Art Resource, NY