Sunda ang Harianong Sumbanan

“Siya magsulat diha sa usa ka basahon alang kaniya ug usa ka kopya niini nga balaod . . . Ug kini magpabilin diha kaniya, ug siya magabasa niini sa tanang adlaw sa iyang kinabuhi.”—DEUTERONOMIO 17:18, 19.

1. Ang usa ka Kristohanon buot tingaling mahisama kang kinsa?

 LAGMIT gayong dili nimo itandi ang imong kaugalingon sa usa ka hari o rayna. Kinsa god nga matinumanong Kristohanon ug estudyante sa Bibliya ang maghanduraw sa iyang kaugalingon nga naglihok uban ang harianong awtoridad, sama sa matinumanong mga Haring David, Josias, Ezequias, o Jehosapat? Bisan pa niana, mahisama ka ug angay kang mahisama kanila sa labing menos usa ka linaing paagi. Unsa man kana? Ug nganong buot nimong mahisama kanila nianang bahina?

2, 3. Unsay nalantaw nang daan ni Jehova bahin sa tawhanong hari, ug unsay pagabuhaton sa maong hari?

² Sa adlaw ni Moises, dugay pa una miuyon ang Diyos nga magtudlo ug tawhanong hari alang sa mga Israelinhon, nalantaw na Niyang daan nga motungha taliwala sa Iyang katawhan ang tinguha nga makabaton ug hari. Busa giinspirar niya si Moises sa pag-apil ug mga instruksiyon maylabot niana diha sa pakigtugon sa Balaod. Kini maoy harianong mga instruksiyon, mga sugo alang sa usa ka hari.

³ Ang Diyos miingon: “Sa dihang ikaw makaabot na sa yuta nga ihatag ni Jehova nga imong Diyos kanimo, . . . ug ikaw miingon, ‘Magbutang ako ug hari ibabaw kanako sama sa tanang kanasoran nga naglibot kanako’; magbutang ka gayod ibabaw kanimo ug usa ka hari nga pagapilion ni Jehova nga imong Diyos. . . . Ug mahitabo nga sa dihang siya molingkod sa trono sa iyang gingharian, siya magsulat diha sa usa ka basahon alang kaniya ug usa ka kopya niini nga balaod . . . Ug kini magpabilin diha kaniya, ug siya magabasa niini sa tanang adlaw sa iyang kinabuhi, aron siya makakat-on sa pagkahadlok kang Jehova nga iyang Diyos aron sa pagtuman sa tanang pulong niini nga balaod ug niini nga mga regulasyon pinaagi sa pagbuhat kanila.”—Deuteronomio 17:14-19.

4. Unsay nalakip sa mga instruksiyon sa Diyos alang sa mga hari?

⁴ Oo, ang hari nga pilion ni Jehova alang sa iyang mga magsisimba gisugo nga maghimog personal nga kopya sa mga sinulat nga makita nimo diha sa imong Bibliya. Dayon pagabasahon sa hari kanang kopyaha kada adlaw, nga sublisubli. Wala kadto ipabuhat aron mapauswag ang panumdoman sa usa. Kadto maoy pagtuon, ug kadto adunay kaayohan. Ang hari nga uyonan ni Jehova kinahanglang magpadayon sa maong pagtuon aron maugmad ug mahuptan ang hustong tinamdan sa kasingkasing. Kinahanglan usab niyang tun-an kanang inspiradong mga sinulat aron mahimong malamposon, masinabtanon nga hari.—2 Hari 22:8-13; Proverbio 1:1-4.

Pagkat-on Sama sa Hari

5. Unsang mga bahin sa Bibliya ang nahuptan ni Haring David nga iyang kopyahon ug basahon, ug unsay pagbati niya niini?

⁵ Sa imong hunahuna unsay kinahanglang buhaton ni David sa dihang nahimo na siyang hari sa Israel? Aw, kinahanglang maghimo siyag kopya sa mga basahon sa Pentateuko (Genesis, Exodo, Levitico, Numeros, Deuteronomio). Hunahunaa kon unsa ka dulot ang pagkatisok niini sa hunahuna ug kasingkasing ni David sa dihang gigamit niya ang iyang mga mata ug mga kamot sa pagsulat ug kopya sa Balaod. Lagmit, gisulat usab ni Moises ang basahon sa Job maingon man ang Salmo 90 ug 91.  Gikopya kaha usab kini ni David? Basin. Dugang pa, tingali nabatonan niya ang mga basahon sa Josue, Maghuhukom, ug Ruth. Busa makita nimo nga dakong bahin sa Bibliya ang angayng basahon ug sabton ni Haring David. Ug may pasikaranan ka sa pagtuo nga gibuhat gayod niya kana, kay matikdi ang iyang giingon bahin sa Balaod sa Diyos, nga makita karon diha sa Salmo 19:7-11.

6. Sa unsang paagi kita makaseguro nga si Jesus may kaikag sa Kasulatan sama sa iyang katigulangan nga si David?

⁶ Ang Dakong David—si Jesus, ang Anak ni David—mihimo sa susama niana. Naandan ni Jesus nga moadto sa lokal nga sinagoga kada semana. Didto nadungog niya nga gibasa ug gikomentohan ang Kasulatan. Dugang pa, usahay si Jesus mismo nagbasa ug kusog sa Pulong sa Diyos ug nagpatin-aw sa kapadapatan niini ngadto sa publiko. (Lucas 4:16-21) Dali ra nimong masabtan nga sinati siya sa Kasulatan. Basaha lang ang mga asoy sa Ebanghelyo, ug matikdi kon unsa ka subsob nga si Jesus miingon “nahisulat na” o sa ubang mga paagi naghisgot ug espesipikong mga teksto sa Kasulatan. Aw, sa iyang Wali sa Bukid sumala sa girekord ni Mateo, si Jesus mikutlo gikan sa Hebreohanong Kasulatan ug 21 ka beses.—Mateo 4:4-10; 7:29; 11:10; 21:13; 26:24, 31; Juan 6:31, 45; 8:17.

7. Sa unsang paagi lahi si Jesus sa relihiyosong mga lider?

⁷ Gisunod ni Jesus ang tambag diha sa Salmo 1:1-3: “Malipayon ang tawo nga wala magalakaw sa tambag sa mga daotan, . . . hinunoa ang iyang kalipay anaa sa balaod ni Jehova, ug sa iyang balaod siya nagabasa sa hinayng tingog sa adlaw ug gabii. . . . Ang tanan nga ginabuhat niya magmalamposon.” Pagkalahi gayod niya sa relihiyosong mga lider sa iyang adlaw, nga “naglingkod sa lingkoranan ni Moises” apan wala magtagad sa “balaod ni Jehova”!—Mateo 23:2-4.

8. Nganong walay kapuslanan nga ang Hudiyong relihiyoso nga mga lider nagbasa ug nagtuon sa Bibliya?

⁸ Apan, ang uban maglibog tingali sa usa ka teksto nga mahimong sabton nga daw wala idasig ni Jesus ang pagtuon sa Bibliya. Sa Juan 5:39, 40, atong mabasa ang giingon ni Jesus ngadto sa pipila ka tawo sa iyang adlaw: “Kamo nagasusi sa mga Kasulatan, tungod kay kamo nagahunahuna nga pinaagi niini kamo makabaton ug kinabuhing walay kataposan; ug kini mismo ang nagapamatuod bahin kanako. Apan dili ninyo buot moari kanako aron makabaton unta kamo ug kinabuhi.” Ang pagsulti niana ni Jesus wala magpasabot nga wala niya dasiga ang Hudiyong mga mamiminaw sa pagtuon sa Kasulatan. Hinunoa, iyang giyagyag ang ilang pagkadili-sinsero o ang ilang pagkamabalhinon. Ilang naamgohan nga ang Kasulatan makagiya kanila ngadto sa walay-kataposang kinabuhi, apan ang mao gihapong Kasulatan nga ilang gituki angay untang magtultol kanila ngadto sa Mesiyas, si Jesus. Bisan pa niana, sila wala modawat kaniya. Busa ang pagtuon walay kapuslanan tungod kay sila dili sinsero, dili magpatudlo.—Deuteronomio 18:15; Lucas 11:52; Juan 7:47, 48.

9. Unsang maayong panig-ingnan ang gipakita sa mga apostoles ug sa unang mga manalagna?

⁹ Pagkalahi sa situwasyon sa mga disipulo ni Jesus, lakip na sa mga apostoles! Ilang gitun-an ang “balaang mga sinulat, nga makahimo [sa usa nga] maalamon alang sa kaluwasan.” (2 Timoteo 3:15) Niining paagiha sila sama sa unang mga manalagna nga mihimog “makugihong pagpakisayod ug mainampingong pagtuki.” Ang maong mga manalagna wala mag-isip sa maong pagtuki nga usa lamang ka mubong yugto sa masibotong pagtuon sulod sa pipila ka bulan o usa ka tuig. Si apostol Pedro miingon nga “sila nagpadayon sa pagsusi,” ilabina mahitungod sa Kristo ug kon unsang mga himaya ang nalangkit sa iyang papel sa pagluwas sa katawhan. Sa iyang unang sulat, si Pedro 34 ka beses nga mikutlo gikan sa napulo ka basahon sa Bibliya.—1 Pedro 1:10, 11.

10. Nganong ang matag usa kanato magmaikagon sa pagtuon sa Bibliya?

 ¹⁰ Nan, klaro nga ang mainampingong pagtuon sa Pulong sa Diyos maoy harianong asaynment alang sa mga hari sa karaang Israel. Gisunod ni Jesus kining maong sumbanan. Ug ang pagtuon niini maoy buluhaton niadtong magmando uban ni Kristo ingong mga hari sa langit. (Lucas 22:28-30; Roma 8:17; 2 Timoteo 2:12; Pinadayag 5:10; 20:6) Kining harianong sumbanan sama ra ka kinahanglanon alang kanatong tanan karon nga nagpaabot sa mga panalangin dinhi sa yuta ilalom sa pagmando sa Gingharian.—Mateo 25:34, 46.

Usa ka Buluhaton Alang sa mga Hari ug Alang Kanimo

11. (a) Unsang kapeligrohan bahin sa pagtuon ang naglungtad alang sa mga Kristohanon? (b) Angay natong suknaon ang atong kaugalingon sa unsang mga pangutana?

¹¹ Kita hugot ug matinud-anon nga makaingon nga ang matag matuod nga Kristohanon angayng mohimo sa iyang kaugalingong pagsusi sa Bibliya. Dili kana usa ka butang nga gikinahanglan lamang sa dihang una kang nagtuon sa Bibliya uban sa mga Saksi ni Jehova. Ang matag usa kanato angayng magmadeterminado nga likayan nga mahisama sa pipila ka tawo sa adlaw ni apostol Pablo kinsa sa kadugayan nagpabaya sa personal nga pagtuon. Ilang nakat-onan ang “paninugdang mga butang sa sagradong mga pahayag sa Diyos,” sama sa “pangunang doktrina mahitungod kang Kristo.” Bisan pa niana, wala nila ipadayon ang ilang pagtuon ug busa wala ‘mouswag sa pagkahamtong.’ (Hebreohanon 5:12–6:3) Busa makasukna kita sa atong kaugalingon: ‘Unsay akong pagbati bahin sa personal nga pagtuon sa Pulong sa Diyos, ako man bag-o pa o dugay nang nakig-uban sa Kristohanong kongregasyon? Si Pablo nag-ampo nga ang mga Kristohanon sa iyang adlaw padayong “molambo sa tukmang kahibalo sa Diyos.” Gipakita ba nako nga akong nabatonan ang susamang tinguha?’—Colosas 1:9, 10.

12. Nganong hinungdanon ang pagpakita ug nagapadayong kahinangop alang sa Pulong sa Diyos?

¹² Ang usa ka hinungdanong butang sa imong paghupot ug regular nga batasan sa pagtuon mao nga maugmad nimo ang kahinangop alang sa Pulong sa Diyos. Ang Salmo 119:14-16 nagpunting sa regular, may-katuyoan nga pagpamalandong sa Pulong sa Diyos ingong paagi nga ikaw magakalipay niana. Sa makausa pa, tinuod kana bisan unsa ka na ka dugay nga nahimong Kristohanon. Nagpasiugda niana, hinumdomi ang panig-ingnan ni Timoteo. Bisan tuod kining Kristohanong ansiyano nag-alagad na ingong “maayong sundalo ni Kristo Jesus,” giawhag siya ni Pablo sa pagbuhat kutob sa iyang maarangan sa ‘paggamit sa pulong sa kamatuoran sa hustong paagi.’ (2 Timoteo 2:3, 15; 1 Timoteo 4:15) Tin-aw nga ang imong paghimo ‘kutob sa maarangan’ naglakip sa paghupot ug regular nga batasan sa pagtuon.

13. (a) Sa unsang paagi mabatonan ang dugang panahon alang sa pagtuon sa Bibliya? (b) Unsang mga kausaban ang mahimo nimo aron madugangan ang panahon alang sa pagtuon?

¹³ Ang usa ka lakang aron mahimong regular ang batasan sa pagtuon mao ang regular nga paggahin ug panahon sa pagtuon sa Bibliya. Komosta ka nianang bahina? Bisag unsa pa ang imong matinud-anong tubag, sa imong hunahuna makabenepisyo ka ba sa paggugol ug dugang panahon sa personal nga pagtuon? Maghunahuna ka tingali, ‘Sa unsang paagi makagahin akog panahon alang niana?’ Aw, nadugangan sa uban ang ilang panahon sa epektibong pagtuon sa Bibliya pinaagi sa pagbangon ug sayosayo pa sa buntag. Basahon tingali nila ang Bibliya sulod sa 15 minutos o mohimo silag personal nga pagtuon. Ingong laing posibilidad, nganong dili mohimog diyutayng kausaban sa imong senemanang eskedyul? Pananglitan, kon nabatasan nimo ang pagbasag pamantalaan sa kadaghanang adlaw o ang pagtan-aw sa balita sa gabii diha sa telebisyon, posible ba nga mapaltahan kana ug usa lang ka adlaw kada semana? Magamit nimo ang panahon nianang adlawa alang sa dugang pagtuon sa Bibliya. Kon pulihan nimo ang panahon nga gigugol sa pagbasa o pagtan-aw ug balita sa usa ka adlaw ug igugol ang mga 30 minutos alang sa personal nga pagtuon, makadugang ka ug kapin sa 25 ka oras kada tuig sa imong pagtuon. Hunahunaa ra ang mga benepisyo sa 25 ka oras nga dugang pagbasa o pagtuon sa Bibliya! Aniay laing sugyot: Sa sunod nga semana, analisaha ang imong mga kalihokan sa pagkatapos sa matag adlaw. Tan-awa kon may makita ka bang kalihokan nga puwedeng dili na himoon o ibanan ang panahon nga gugolon niana aron madugangan ang panahon alang sa pagbasa o pagtuon sa Bibliya.—Efeso 5:15, 16.

14, 15. (a) Nganong hinungdanon ang mga tumong maylabot sa personal nga pagtuon? (b) Unsa ang posibleng mga tumong maylabot sa pagbasa sa Bibliya?

¹⁴ Unsay makapahimo sa pagtuon nga mas sayon  ug mas makapadani alang kanimo? Ang mga tumong. Unsang realistikong mga tumong sa pagtuon ang imong mahimo? Alang sa daghan, ang maayo kaayo nga unang tumong mao ang pagbasa sa enterong Bibliya. Tingali hangtod karon, nakabasa ka na usahay ug mga seksiyon sa Bibliya ug nakabenepisyo gikan niana. Mahimo bang magmadeterminado ka na karon nga basahon ang enterong Bibliya? Ang imong unang tumong sa paghuman ug basa sa enterong Bibliya mao tingali ang pagbasa sa upat ka Ebanghelyo, nga sundan sa ikaduhang tumong, sama sa pagbasa sa nahibiling bahin sa Kristohanon Gregong Kasulatan. Sa dihang natagamtam na nimo ang katagbawan ug ang mga benepisyo, ang imong sunod nga tumong mao tingali ang padayong pagbasa sa mga basahon ni Moises ug sa makasaysayanhong mga basahon hangtod sa Ester. Sa paghimo niana, makita nimo nga realistikong makompleto ang nahibiling bahin sa Bibliya. Usa ka babaye, nga mga 65 anyos na sa dihang nahimo siyang Kristohanon, nagsulat diha sa sulod nga bahin sa hapin sa iyang Bibliya sa petsa nga siya nagsugod sa pagbasa niana ug sa ulahi sa petsa nga nahuman niya kana. Karon kalima na niya mabasa ang Bibliya! (Deuteronomio 32:45-47) Ug imbes mobasa diha sa eskrin sa kompiyuter o sa usa ka pinatik nga kopya, gitamdan niya ang Bibliya mismo.

¹⁵ Ang uban nga nakakab-ot na sa tumong sa pagbasa sa tibuok Bibliya mihimog laing mga lakang aron ang ilang padayong pagtuon mag-anam ka mabungahon ug magantihon. Ang usa ka paagi mao ang pag-apil ug piniling tun-anan una pa sa pagbasa sa matag sunodsunod nga basahon sa Bibliya. Diha sa mga basahong “Ang Tibuok Kasulatan Dinasig sa Diyos ug Mapuslanon” ug Insight on the Scriptures, ang usa makakaplag ug maayo kaayong impormasyon bahin sa kasaysayan, estilo, ug madawat nga mga benepisyo sa matag basahon sa Bibliya. a

16. Angay natong likayan ang unsang pananglitan maylabot sa pagtuon sa Bibliya?

¹⁶ Panahon sa imong pagtuon, likayi ang paagi nga kasagarang gibuhat sa daghang gitawag ug mga eskolar sa Bibliya. Gihatagan nilag dako kaayong pagtagad ang pag-analisar sa mga teksto nga daw ang Bibliya naggikan sa tawo. Ang uban kanila naningkamot sa pagtudlo ug usa ka grupo sa mga magbabasa alang sa matag basahon o sa paghanduraw ug tumong ug gituohang panglantaw nga anaa sa hunahuna sa tawhanong awtor sa matag basahon. Ang epekto nianang tawhanong pangatarongan tingali mao ang pag-isip sa Bibliya ingong basahon lamang sa kasaysayan o paglantaw niana ingong basahon nga nagbanaag ug nag-usab-usab nga ideya bahin sa relihiyon. Ang ubang mga eskolar nalinga pag-ayo sa pagtuon sa mga pulong, sama sa pagtuon sa mga pinulongan nga gigamit sa pagsulat sa Bibliya. Mas okupado sila sa pagtuon sa tinubdan sa mga pulong ug paghatag sa Hebreohanon ug Gregong mga kahulogan kay sa kahinungdanon sa mensahe sa Diyos. Sa imong hunahuna ang mao bang mga paagi lagmit nga maghatag ug dulot ug makapalihok nga pagtuo?—1 Tesalonica 2:13.

17. Nganong angay natong lantawon ang Bibliya ingong basahon nga adunay mensahe alang sa tanan?

¹⁷ Husto ba ang mga konklusyon sa mga eskolar? Tinuod ba nga ang matag basahon sa Bibliya adunay usa lamang ka lintunganayng punto o gituyo pagsulat alang sa usa ra ka grupo sa magbabasa? (1 Corinto 1:19-21) Ang tinuod mao nga ang mga basahon sa Pulong sa Diyos adunay dumalayong bili alang sa mga tawo sa tanang pangedaron ug kagikan. Bisan pag ang usa ka basahon sa sinugdan gitumong sa usa ka tawo, sama kang Timoteo o Tito, o sa usa ka partikular nga grupo, tingali sa mga taga-Galacia o sa mga taga-Filipos, kitang tanan makatuon ug angayng magtuon nianang mga basahona. Kini hinungdanon sa matag usa kanato, ug ang usa ka partikular nga basahon mahimong maghisgot sa daghang tema ug makabenepisyo sa  daghang magbabasa. Oo, ang mensahe sa Bibliya mapadapat sa tibuok kalibotan, nga motabang kanato sa pagsabot kon nganong gihubad kini ngadto sa mga pinulongan sa mga tawo sa tibuok yuta.—Roma 15:4.

Kaayohan Alang Kanimo ug sa Uban

18. Samtang nagabasa ka sa Pulong sa Diyos, unsa ang angay nimong palandongon?

¹⁸ Samtang magtuon ka, makaplagan nimong may kaayohan sa pagtinguha nga masabtan ang Bibliya maingon man sa pagpaningkamot sa pagsusi kon sa unsang paagi ang tanang bahin niana nagkalambigit. (Proverbio 2:3-5; 4:7) Ang gipadayag ni Jehova pinaagi sa iyang Pulong nalangkit pag-ayo sa iyang katuyoan. Busa samtang magbasa ka, ilangkit ang mga kamatuoran ug tambag ngadto sa katuyoan sa Diyos. Basin mamalandong ka kon sa unsang paagi ang usa ka hitabo, ideya, o tagna nalangkit sa katuyoan ni Jehova. Pangutan-a ang imong kaugalingon: ‘Unsay gitug-an niini kanako bahin kang Jehova? Unsay kalabotan niini sa katuyoan sa Diyos nga ginapatuman pinaagi sa iyang Gingharian?’ Basin mamalandong ka usab: ‘Sa unsang paagi magamit nako kining impormasyona? Magamit ba nako kini sa pagtudlo o pagtambag sa uban pinasukad sa Kasulatan?’—Josue 1:8.

19. Kinsay makabenepisyo samtang giasoy nimo sa uban ang mga butang nga imong nakat-onan? Ipatin-aw.

¹⁹ Ang pagkamahunahunaon sa uban makabenepisyo usab sa laing bahin. Sa pagpadayon nimo sa imong pagbasa ug pagtuon sa Bibliya, makakat-on ka ug bag-ong mga butang ug makabaton ug mas lalom nga pagsabot. Sulayi ang pag-apil niini diha sa makapalig-ong kabildohay uban sa imong mga membro sa pamilya o sa uban. Kon himoon nimo kana sa haom nga mga panahon ug sa makasaranganong paagi, ang maong mga diskusyon sa walay duhaduha magmabungahon. Ang imong sinsero, madasigon nga pag-asoy sa imong nakat-onan o sa mga bahin nga imong gikaikagan lagmit nga mas makapadani sa uban sa maong impormasyon. Labaw pa niana, makabenepisyo ka mismo. Sa unsang paagi? Ang mga eksperto nag-ingon nga ang usa ka tawo mas dugayng makalimot sa iyang nakat-onan o nabasa kon samtang lab-as pa kini sa iyang hunahuna, iyang gamiton o sublion kini, sama sa pag-estorya niana ngadto sa uban. b

20. Nganong makabenepisyo ang sublisubling pagbasa sa Bibliya?

²⁰ Matag higayon nga mahuman nimog basa ang  usa ka basahon sa Bibliya, tinong makapupo ka ug bag-ong impormasyon. Madani ka sa mga teksto nga wala kaayo makapadani kanimo sa una. Mas masabtan nimo kini. Angay kining magpasiugda nga inay kay usa lamang kini ka literatura sa tawo, ang mga basahon sa Bibliya maoy mga bahandi nga angay alang sa imong sublisubli nga pagtuon ug kaayohan. Hinumdomi, ang usa ka hari, sama kang David, kinahanglang “magbasa niana sa tanang adlaw sa iyang kinabuhi.”

21. Unsang ganti ang imong madahom gumikan sa imong pagdugang ug panahon sa pagtuon sa Pulong sa Diyos?

²¹ Oo, kadtong mogahin ug panahon alang sa dulot nga pagtuon sa Bibliya dakog madawat nga benepisyo. Sila makabaton ug espirituwal nga mga kamatuoran ug pagsabot. Ang ilang relasyon uban sa Diyos mahimong mas lig-on ug mas suod. Sila usab mahimong mas bililhon alang sa mga membro sa pamilya, sa mga igsoon sa Kristohanong kongregasyon, ug niadtong mahimo pa lang mga magsisimba ni Jehova.—Roma 10:9-14; 1 Timoteo 4:16.

[Mga footnote]

Nahinumdom Ka Ba?

• Unsay gibaod sa mga hari sa Israel?

• Unsang panig-ingnan ang gihatag ni Jesus ug sa iyang mga apostoles maylabot sa pagtuon sa Bibliya?

• Unsang mga kausaban ang imong mahimo aron madugangan ang imong panahon alang sa personal nga pagtuon?

• Uban sa unsang tinamdan nga angay nimong sugdan ang pagtuon sa Pulong sa Diyos?

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Kahon sa panid 15]

“Ato Kining Tamdan”

“Kon gusto nato . . . ang usa ka konkordansiya sa Bibliya, wala na kitay laing makaplagan nga mas maayong himan gawas sa Internet. Apan kon gusto natong basahon ang Bibliya, tun-an kana, hunahunaon kana, palandongon kana, kinahanglang ato kining tamdan, kay mao lamang kanay paagi sa pagpatisok niana sa atong hunahuna ug kasingkasing.”—Gertrude Himmelfarb, inila nga retiradong propesor, sa City University, New York.