Maunongong Magpasakop sa Tinudlo-sa-Diyos nga Awtoridad

“Si Jehova mao ang atong Maghuhukom, si Jehova mao ang atong Maghahatag-lagda, si Jehova mao ang atong Hari.”—ISAIAS 33:22.

1. Unsang mga butanga ang naghimo sa karaang Israel nga lahi taliwala sa kanasoran?

 SA 1513 W.K.P., natukod ang nasod sa Israel. Nianang panahona, kini walay kaulohang siyudad, walay yuta, ug walay makitang hari. Ang mga lungsoranon niini maoy kanhing mga ulipon. Apan, kanang bag-ong nasod lahi sa lain pang paagi. Si Jehova nga Diyos mao ang dili-makitang Maghuhukom, Maghahatag-lagda, ug Hari niini. (Exodo 19:5, 6; Isaias 33:22) Walay laing nasod ang makapangangkon niana!

2. Unsang pangutana ang motungha maylabot sa paagi sa pag-organisar sa Israel, ug nganong hinungdanon kanato ang tubag?

² Tungod kay si Jehova maoy Diyos sa kahusay, ug Diyos sa kalinaw, dahomon nato nga ang bisan unsang nasod nga iyang mandoan maayong pagkaorganisar. (1 Corinto 14:33) Mao gayod kana ang nahitabo sa Israel. Apan sa unsang paagi ang yutan-on, makita nga organisasyon matultolan sa dili-makita nga Diyos? Maayong tagdon nato ang paagi nga si Jehova nagmando nianang karaang nasod, nga matikdan ilabina kon sa unsang paagi ang iyang paagi sa pagdumala sa Israel nagpasiugda sa kahinungdanon sa maunongong pagpasakop sa tinudlo-sa-Diyos nga awtoridad.

Kon sa Unsang Paagi Gimandoan ang Karaang Israel

3. Unsang praktikal nga mga kahikayan ang gihimo ni Jehova sa paggiya sa iyang katawhan?

³ Bisan tuod si Jehova mao ang dili-makita nga Hari sa Israel, siya nagtudlo ug matinumanong mga lalaki ingong iyang makita nga mga hawas. Dihay mga pangulo, ulo sa panimalay sa amahan, ug mga ansiyano nga nag-alagad sa katawhan ingong mga magtatambag ug mga maghuhukom. (Exodo 18:25, 26; Deuteronomio 1:15) Apan, dili kita angayng mohinapos nga kon wala giyahi sa Diyos, kadtong responsableng mga tawo makahukom sa mga butang nga dili masayop sa pag-ila ug pagsabot. Sila dili hingpit, ug sila dili makabasa sa kasingkasing sa ilang mga isigkamagsisimba. Bisan pa niana, ang mahinadlokon-sa-Diyos nga mga maghuhukom makahatag sa ilang mga isigkamagtutuo ug makatabang nga tambag tungod kay kini gipasukad sa Balaod ni Jehova.—Deuteronomio 19:15; Salmo 119:97-100.

4. Unsang mga hilig ang angayng likayan sa matinumanong mga maghuhukom sa Israel, ug ngano?

⁴ Apan, labaw pa ang gikinahanglan sa pagkahimong maghuhukom kay sa pagkahibalo lamang sa Balaod. Tungod kay dili-hingpit, ang mga ansiyano kinahanglang magmaigmat sa pagpukgo sa ilang kaugalingong malinapason  nga mga hilig—sama sa kahakog, pagpihig, ug kadalo—nga basin magtuis sa ilang paghukom. Giingnan sila ni Moises: “Dili kamo magpihigpihig sa paghukom. Patalinghogi ninyo ang gagmay sama sa dagko. Dili kamo mahadlok tungod sa usa ka tawo, kay ang paghukom iya sa Diyos.” Oo, ang mga maghuhukom sa Israel naghukom alang sa Diyos. Pagkadungganon ug pagkatalagsaon nga pribilehiyo kadto!—Deuteronomio 1:16, 17.

5. Dugang pa sa pagtudlo ug mga maghuhukom, unsang laing mga kahikayan ang gihimo ni Jehova aron sa pag-atiman sa iyang katawhan?

⁵ Si Jehova mihimog laing mga kahikayan aron sa pag-atiman sa espirituwal nga mga panginahanglan sa iyang katawhan. Bisan sa wala pa sila makaabot sa Yutang Saad, gisugo niya sila sa pagtukod ug tabernakulo, ang sentro sa matuod nga pagsimba. Nagtudlo usab siya ug mga saserdote nga magtudlo sa Balaod, maghalad ug mga mananap, ug magsunog ug insenso sa buntag ug gabii. Gipahimutang sa Diyos ang magulang ni Moises nga si Aaron ingong unang hataas nga saserdote sa Israel ug gitudlo ang mga anak ni Aaron nga motabang sa ilang amahan sa iyang mga katungdanan.—Exodo 28:1; Numeros 3:10; 2 Cronicas 13:10, 11.

6, 7. (a) Unsa ang relasyon tali sa mga saserdote ug sa dili-saserdotehanon nga mga Levihanon? (b) Unsang leksiyon ang atong makat-onan gikan sa kamatuoran nga ang mga Levihanon naghimog lainlaing mga buluhaton? (Colosas 3:23)

⁶ Ang pag-atiman sa espirituwal nga mga panginahanglan sa milyonmilyong katawhan maoy dako kaayong buluhaton, ug diyutay ra ang mga saserdote. Busa gihimo ang kahikayan nga tabangan sila sa ubang mga membro sa tribo ni Levi. Giingnan ni Jehova si Moises: “Imong ihatag ang mga Levihanon kang Aaron ug sa iyang mga anak nga lalaki. Sila maoy mga hinatag, gihatag alang kaniya gikan sa mga anak sa Israel.”—Numeros 3:9, 39.

⁷ Ang mga Levihanon maayong pagkaorganisar. Sila gibahinbahin sumala sa tulo ka pamilya—ang mga Gersonhon, mga Kohatnon, ug ang banay ni Merari—ang matag usa adunay tinudlong buluhaton. (Numeros 3:14-17, 23-37) Ang ubang mga asaynment morag mas importante kay sa uban, apan ang tanan hinungdanon. Ang buluhaton sa Kohatnon nga mga Levihanon nagkinahanglan nga sila maanaa duol sa sagradong arka sa pakigtugon ug sa mga galamiton sa tabernakulo. Apan, ang matag Levihanon, Kohatnon o dili, nagpahimulos ug maayo kaayong mga pribilehiyo. (Numeros 1:51, 53) Ikasubo nga ang uban wala magpabili sa ilang mga pribilehiyo. Imbes maunongong magpasakop sa tinudlo-sa-Diyos nga awtoridad, sila nahimong dili-tagbaw ug nagsugod pagbaton ug garbo, ambisyon, ug kasina. Ang usa ka Levihanon nga ginganlag Kore maoy usa kanila.

“Tinguhaon ba Diay Usab Ninyo ang Pagkasaserdote?”

8. (a) Kinsa si Kore? (b) Unsay lagmit nga nagpahinabo kang Kore nga magsugod paglantaw sa mga saserdote gikan sa tawhanon lamang nga panglantaw?

⁸ Si Kore dili mao ang ulo sa panimalay ni Levi, ni siya mao ang ulo sa mga pamilya sa mga Kohatnon. (Numeros 3:30, 32) Bisan pa niana, siya maoy tinahod nga pangulo sa Israel. Tungod sa katungdanan ni Kore lagmit nasuod niya si Aaron ug ang iyang mga anak. (Numeros 4:18, 19) Kay nakita mismo ang mga dili-kahingpitan niining mga tawhana, nangatarongan tingali si Kore: ‘Kining maong mga saserdote dili gayod hingpit, pero kinahanglan akong magpasakop kanila! Di pa dugay si Aaron naghimog bulawan nga nating  baka. Tungod sa pagsimba niadtong nating baka ang among katawhan nahulog sa idolatriya. Karon si Aaron, ang igsoon ni Moises, nag-alagad na ingong hataas nga saserdote! Duna gayoy paboritismo! Ug komosta na man ang mga anak ni Aaron nga si Nadab ug Abihu? Aw, sila nagpakita ug grabeng kawalay-pagtahod sa ilang mga pribilehiyo sa pag-alagad nga kinahanglang patyon sila ni Jehova!’ a (Exodo 32:1-5; Levitico 10:1, 2) Bisan unsa pay gihunahuna ni Kore, klaro nga nagsugod siya sa paglantaw sa mga saserdote gikan sa tawhanong panglantaw. Mitultol kana sa iyang pagrebelde batok kang Moises ug kang Aaron ug, sa kataposan, batok kang Jehova.—1 Samuel 15:23; Santiago 1:14, 15.

9, 10. Unsay akusasyon ni Kore ug sa iyang kaubang mga rebelde batok kang Moises, ug nganong angay unta nilang likayan ang paghagit sa awtoridad ni Moises?

⁹ Kay usa ka tawong impluwensiyal, wala maglisod si Kore sa pag-awhag sa uban nga susama niyag tinamdan nga modapig kaniya. Siya, duyog kang Datan ug Abiram, nakakaplag ug 250 ka tawo nga sama niyag hunahuna—ang tanan pangulo sa katigoman. Nag-uban sila pagduol kang Moises ug Aaron ug miingon: “Ang tibuok katigoman balaan ang tanan ug si Jehova anaa sa ilang taliwala. Nan, nganong gibayaw ninyo ang inyong kaugalingon nga labaw sa kongregasyon ni Jehova.”—Numeros 16:1-3.

¹⁰ Tungod sa ilang nahibaloan, angay untang maglikay ang mga rebelde sa paghagit sa awtoridad ni Moises. Dili pa dugay, mao kanay gibuhat ni Aaron ug Miriam. Aw, gigamit pa gani nila ang pangatarongan nga sama nianang kang Kore! Sumala sa Numeros 12:1, 2, sila nangutana: “Pinaagi ba lamang kang Moises nga si Jehova nakigsulti? Dili ba usab pinaagi kanato nga siya nakigsulti?” Si Jehova namati. Iyang gisugo si Moises, Aaron, ug Miriam sa pagtigom diha sa ganghaan sa tolda nga tagboanan aron Iyang itudlo ang iyang gipiling lider. Unya, sa klarong mga pulong si Jehova miingon: “Kon adunay usa ka manalagna kaninyo alang kang Jehova, ipaila ko ang akong kaugalingon kaniya sa usa ka panan-awon. Ako makigsulti kaniya sa usa ka damgo. Dili ingon niana ang akong alagad nga si Moises! Siya gipiyalan sa tibuok nakong balay.” Human niana, temporaryong gihampak ni Jehova si Miriam sa sanla.—Numeros 12:4-7, 10.

11. Giunsa pagdumala ni Moises ang kahimtang nga naglangkit kang Kore?

¹¹ Si Kore ug kadtong midapig kaniya lagmit nga nahibalo sa maong hitabo. Dili mahimong pakamatarongon ang ilang rebelyon. Bisan pa niana, si Moises mapailobong misulay sa pagpangatarongan kanila. Giawhag niya sila nga mahimong mas mapabilhon sa ilang mga pribilehiyo, nga nag-ingon: “Gamay ra ba nga butang alang kaninyo nga ang Diyos sa Israel naglain kaninyo gikan sa katigoman sa Israel aron moatubang kamo kaniya?” Dili, dili kadto ‘gamay nga butang’! Daghan na kaayog nahuptan ang mga Levihanon. Unsa pa bay ilang tinguhaon? Ang sunod nga gisulti ni Moises nagyagyag sa mga pangatarongan sa ilang kasingkasing: “Tinguhaon ba diay usab ninyo ang pagkasaserdote?” b (Numeros 12:3; 16:9, 10) Apan, unsay reaksiyon ni Jehova niining pagrebelde batok sa tinudlo-sa-Diyos nga awtoridad?

Ang Maghuhukom sa Israel Misalga

12. Sa unsang paagi magpadayon ang maayong relasyon sa Israel uban sa Diyos?

¹² Sa dihang gihatag ni Jehova ang Balaod ngadto sa Israel, giingnan niya ang mga tawo nga kon sila magmasinugtanon, sila mahimong “usa ka balaan nga nasod” ug ang maong nasod magpabiling balaan basta sundon nila ang kahikayan ni Jehova. (Exodo 19:5, 6) Karon, nga nagkamulo na ang dayag nga pagrebelde, panahon na alang sa Maghuhukom ug Maghahatag-lagda sa Israel nga mosalga! Miingon si Moises kang Kore: “Ikaw ug ang tibuok mo nga katigoman, pangadto kamo sa atubangan ni Jehova, ikaw ug sila ug si Aaron, ugma. Ug ang tagsatagsa magdala sa iyang insensaryo, ug kamo magbutang ug insenso niini ug magtanyag ang tagsatagsa sa iyang insensaryo sa atubangan ni Jehova, duha ka gatos  ug kalim-an ka insensaryo, ug ikaw ug si Aaron sa inyong tagsatagsa ka insensaryo.”—Numeros 16:16, 17.

13. (a) Nganong mapangahason sa bahin sa mga rebelde ang paghalad ug insenso atubangan kang Jehova? (b) Sa unsang paagi nakiglabot si Jehova sa mga rebelde?

¹³ Sumala sa Balaod sa Diyos, ang mga saserdote lamang ang makahalad ug insenso. Bisan ang ideya nga ang dili-saserdotehanon nga Levihanon maghalad ug insenso atubangan ni Jehova angay untang makapaamgo niadtong maong mga rebelde. (Exodo 30:7; Numeros 4:16) Apan si Kore ug ang iyang mga tigpaluyo wala gayod makaamgo! Pagkasunod adlaw iyang ‘gitapok ang tibuok katigoman batok kang Moises ug Aaron diha sa ganghaan sa tolda nga tagboanan.’ Ang talaan nagtug-an kanato: “Si Jehova karon misulti kang Moises ug kang Aaron, nga nag-ingon: ‘Ilain ninyo ang inyong kaugalingon gikan sa taliwala niini nga katigoman, aron mapuo ko sila sa daklit lamang.’” Apan si Moises ug Aaron nangamuyo nga dili patyon ang mga tawo. Miuyon si Jehova sa ilang mga pangaliyupo. Bahin kang Kore ug sa iyang panon, “ang kalayo migula gikan kang Jehova ug milamoy sa duha ka gatos ug kalim-an ka tawo nga naghalad ug insenso.”—Numeros 16:19-22, 35. c

14. Nganong si Jehova milihok dayon batok sa katigoman sa Israel?

¹⁴ Katingad-an nga ang mga Israelinhon nga nakakita kon sa unsang paagi nakiglabot si Jehova sa mga rebelde wala gihapon makakat-on sa ilang leksiyon. “Sa pagkasunod gayod nga adlaw ang tibuok katigoman sa mga anak sa Israel nagbagulbol batok kang Moises ug kang Aaron, nga nag-ingon: ‘Kamo, kamo nagpatay sa katawhan ni Jehova.’” Ang mga Israelinhon midapig sa mga nagkomplot! Sa kataposan, naupos ang pailob ni Jehova. Walay usa—bisan si Moises o si Aaron—ang makapangamuyo karon alang sa katawhan. Gipahinabo ni Jehova ang usa ka kamatay nga mohampak sa mga dili-masinugtanon, “ug kadtong nangamatay gumikan sa hampak mikabat ug napulog-upat ka libo pito ka gatos, gawas pa niadtong nangamatay tungod kang Kore.”—Numeros 16:41-49.

15. (a) Tungod sa unsa nga ang mga Israelinhon angay untang modawat nga walay pag-ukon-ukon sa pagpanguna ni Moises ug Aaron? (b) Unsay gitudlo niining maong asoy kanimo bahin kang Jehova?

¹⁵ Dili unta kinahanglang mawad-an sa ilang kinabuhi kadtong mga tawhana. Kon gigamit pa lang unta nila ang ilang gahom sa pagpangatarongan niining mga butanga. Mahimo unta nilang suknaon ang ilang kaugalingon sa mga pangutana sama sa: ‘Kinsay miatubang kang Paraon nga nagpameligro sa ilang kinabuhi? Kinsay mihangyo nga pagulaon ang mga Israelinhon? Kinsa lamang ang gidapit nga motungas sa Bukid sa Horeb human maluwas ang mga Israelinhon aron makigsulti nga atubangay sa manulonda sa Diyos?’ Tino nga ang talagsaong kaagi ni Moises ug Aaron naghatag ug pamatuod sa ilang pagkamaunongon kang Jehova ug sa ilang gugma alang sa katawhan. (Exodo 10:28; 19:24; 24:12-15) Si Jehova wala mahimuot sa pagpatay sa mga rebelde. Apan, sa dihang nadayag nga ang mga tawo nagpadayon sa ilang pagrebelde, siya milihok dayon. (Ezequiel 33:11) Kining tanan hinungdanon kaayo alang kanato karon. Ngano?

Pag-ila sa Galamiton Karon

16. (a) Unsang pamatuod ang magkombinsir unta sa unang-siglong mga Hudiyo nga si Jesus mao ang hawas ni Jehova? (b) Nganong gipulihan ni Jehova ang Levihanong pagkasaserdote, ug uban sa unsa?

¹⁶ Karon, adunay usa ka bag-ong “nasod” nga si Jehova ang dili-makita nga Maghuhukom, Maghahatag-lagda, ug Hari niini. (Mateo 21:43) Ang maong “nasod” natukod sa unang siglo K.P. Nianang panahona, ang tabernakulo sa adlaw ni Moises napulihan na sa usa ka maanindot nga templo sa Jerusalem, diin ang mga Levihanon nag-alagad gihapon. (Lucas 1:5, 8, 9) Apan, sa tuig 29 K.P., laing templo ang natukod, usa ka espirituwal nga templo, nga si Jesu-Kristo ang Hataas nga Saserdote. (Hebreohanon 9:9, 11) Ang isyu bahin sa tinudlo-sa-Diyos nga awtoridad mitungha pag-usab. Kinsay gamiton ni Jehova nga manguna niining bag-ong “nasod”? Gipamatud-an ni Jesus ang iyang kaugalingon nga maunongon gayod sa Diyos. Gihigugma niya ang mga  tawo. Naghimo usab siya ug daghang kahibulongang mga ilhanan. Apan, sama sa ilang tikig-ug-liog nga mga katigulangan, ang kadaghanan sa mga Levihanon wala modawat kang Jesus. (Mateo 26:63-68; Buhat 4:5, 6, 18; 5:17) Sa kataposan, gipulihan ni Jehova ang Levihanong pagkasaserdote ug lahi kaayo nga matang—usa ka harianong pagkasaserdote. Kanang harianong pagkasaserdote nagpadayon hangtod karon.

17. (a) Unsang pundoka ang naglangkob sa harianong pagkasaserdote karon? (b) Sa unsang paagi gigamit ni Jehova ang harianong mga saserdote?

¹⁷ Kinsay naglangkob niining harianong pagkasaserdote karon? Gitubag ni apostol Pedro kanang pangutanaha sa iyang unang inspiradong sulat. Ngadto sa dinihogang mga membro sa lawas ni Kristo, si Pedro misulat: “Kamo maoy ‘usa ka piniling rasa, usa ka harianong pagkasaserdote, usa ka balaang nasod, usa ka katawhan alang sa linaing pagpanag-iya, aron kaylap ninyong ipahayag ang mga kahamili’ sa usa nga nagtawag kaninyo gikan sa kangitngit ngadto sa iyang katingalahang kahayag.” (1 Pedro 2:9) Niining mga pulonga klaro nga, ingong usa ka pundok, ang dinihogan nga mga sumusunod sa lakang ni Jesus maoy naglangkob niining “harianong pagkasaserdote,” nga gitawag usab ni Pedro ug “usa ka balaang nasod.” Sila maoy naglangkob sa galamiton nga gigamit ni Jehova sa paghatag sa iyang katawhan ug instruksiyon ug espirituwal nga pagtultol.—Mateo 24:45-47.

18. Unsay kalambigitan tali sa tinudlong mga ansiyano ug sa harianong mga saserdote?

¹⁸ Ang naghawas sa harianong mga saserdote mao ang tinudlong mga ansiyano, nga adunay mga responsibilidad diha sa mga kongregasyon sa katawhan ni Jehova sa tibuok yuta. Kining mga tawhana angayan sa atong pagtahod ug tibuok-kasingkasing nga pagpaluyo, sila man dinihogan o dili. Ngano? Tungod kay, pinaagi sa iyang balaang espiritu, gitudlo ni Jehova ang mga ansiyano sa ilang mga katungdanan. (Hebreohanon 13:7, 17) Sa unsang paagi naingon niana?

19. Sa unsang paagi ang mga ansiyano gitudlo pinaagi sa balaang espiritu?

¹⁹ Kining maong mga ansiyano nakakab-ot sa mga kinahanglanon nga gilatid diha sa Pulong sa Diyos, nga nasulat pinaagi sa espiritu sa Diyos. (1 Timoteo 3:1-7; Tito 1:5-9) Busa ang ilang pagkatinudlo ikaingon nga pinaagi sa balaang espiritu. (Buhat 20:28) Ang mga ansiyano kinahanglang sinati pag-ayo sa Pulong sa Diyos. Sama sa Supremong Maghuhukom nga maoy nagtudlo kanila, kinahanglang ayran usab sa mga ansiyano ang bisan unsa nga morag nagpakitag pagpihig sa paghukom.—Deuteronomio 10:17, 18.

20. Unsay imong mapabilhan bahin sa kugihang mga ansiyano?

²⁰ Imbes lalison ang ilang awtoridad, ato gayong pabilhan ang atong kugihang mga ansiyano! Ang ilang kaagi sa matinumanong pag-alagad, kasagaran latas sa daghang dekada, magdasig sa atong pagsalig. Sila matinumanong nag-andam ug nagdumala sa mga tigom sa kongregasyon, nga nakigtambayayong kanato sa pagsangyaw sa “maayong balita sa Gingharian,”  ug naghatag ug Kasulatanhong tambag sa dihang gikinahanglan nato kini. (Mateo 24:14; Hebreohanon 10:23, 25; 1 Pedro 5:2) Sila moduaw kanato kon kita masakit ug maghupay kanato kon kita nagbangotan. Sila maunongon ug dili-mahakogon nga nagpaluyo sa mga intereses sa Gingharian. Ang espiritu sa Diyos nagauban kanila; sila iyang giuyonan.—Galacia 5:22, 23.

21. Unsa ang angayng maamgohan sa mga ansiyano, ug ngano?

²¹ Siyempre, ang mga ansiyano dili hingpit. Tungod kay nahibalo sa ilang mga kahuyangan, dili sila mosulay sa pagharihari sa panon, ang “panulondon sa Diyos.” Hinunoa, isipon nila ang ilang kaugalingon nga ‘mga isigkamagbubuhat alang sa kalipay sa ilang mga igsoon.’ (1 Pedro 5:3; 2 Corinto 1:24) Ang mapainubsanon, kugihan nga mga ansiyano nahigugma kang Jehova, ug sila nahibalo nga kon mas masundog nila siya, mas daghang kaayohan ang mahimo nila diha sa kongregasyon. Kay naghunahuna niini, sila kanunayng maningkamot sa pag-ugmad sa diyosnong mga hiyas sama sa gugma, pagkamabination, ug pailob.

22. Sa unsang paagi ang pagsubli sa asoy bahin kang Kore nagpalig-on sa atong pagtuo sa makitang organisasyon ni Jehova?

²² Pagkamalipayon nato nga si Jehova mao ang atong dili-makitang Magmamando, si Jesu-Kristo ang atong Hataas nga Saserdote, ang mga membro sa dinihogan nga harianong pagkasaserdote maoy atong mga magtutudlo, ug ang matinumanon nga Kristohanong mga ansiyano maoy atong mga magtatambag! Bisan tuod walay organisasyon nga gidumala sa tawo nga mahimong hingpit, kita malipay nga makaalagad sa Diyos kauban sa matinumanong mga isigkamagtutuo, kinsa andam nga magpasakop sa tinudlo-sa-Diyos nga awtoridad!

[Mga footnote]

Unsay Imong Nakat-onan?

• Unsang mahigugmaong mga kahikayan ang gihimo ni Jehova aron sa pag-atiman sa mga Israelinhon?

• Nganong dili mahimong pakamatarongon ang pagrebelde ni Kore batok kang Moises ug Aaron?

• Unsay atong makat-onan gikan sa paagi nga si Jehova nakiglabot sa mga rebelde?

• Sa unsang paagi ikapakita nato nga atong gipabilhan ang mga kahikayan ni Jehova karon?

[Mga Pangutana sa Pagtuon]

[Hulagway sa panid 9]

Giisip ba nimong pribilehiyo ang bisan unsang asaynment sa pag-alagad kang Jehova?

[Hulagway sa panid 10]

“Nan, nganong gibayaw ninyo ang inyong kaugalingon nga labaw sa kongregasyon ni Jehova?”

[Hulagway sa panid 13]

Ang tinudlong mga ansiyano naghawas sa harianong mga saserdote