Ayawg Ipamasin ang Kasingkasing sa Inyong Anak!

DIHA sa mga kamot sa usa ka hanas nga magkukulon, ang usa ka walay-bili nga bugon sa yutang-kulonon mahimong usa ka maanindot nga kasangkapan. Pipila lang ka artesano ang makagama ug daghang nindot ug mapuslanong mga butang gikan sa usa ka yanong butang. Sulod sa daghang milenyo, ang katilingban nagdepende sa magkukulon alang sa mga tasa, plato, kulon, banga, ug pang-adorno nga mga plorera.

Ang mga ginikanan makahatag usab ug kaayohan sa katilingban pinaagi sa pag-umol sa kinaiya ug personalidad sa ilang mga anak. Ang Bibliya nagtandi sa matag usa kanato ngadto sa yutang-kulonon, ug gihatag sa Diyos ngadto sa mga ginikanan ang hinungdanong buluhaton sa pag-umol “sa yutang-kulonon” sa ilang mga anak. (Job 33:6; Genesis 18:19) Sama sa paggama ug usa ka maanindot nga butang nga hinimo sa kulonon, ang paghimo sa bata nga usa ka responsable ug timbang nga hamtong dili sayon. Ang maong kausaban dili sulagmang mahitabo.

Daghang gamhanang mga impluwensiya ang naglihok sa pag-umol sa kasingkasing sa atong mga anak. Ikasubo nga makadaot ang uban niining maong mga impluwensiya. Busa imbes ipamasin ang kasingkasing sa usa ka bata, ang usa ka maalamong ginikanan magbansay sa bata “subay sa dalan nga alang kaniya,” masaligon nga “kon siya matigulang na dili siya motipas gikan niana.”—Proverbio 22:6.

Panahon sa dugay, hinungdanon nga proseso sa pagmatuto sa usa ka bata, ang maalamon nga Kristohanong mga ginikanan kinahanglang mogugol ug panahon sa pagsanta sa dili maayong mga impluwensiya nga magpameligro sa kasingkasing sa ilang anak. Ang ilang gugma masulayan gayod samtang mapailobon nilang hatagan ang bata “sa instruksiyon, ug pagbadlong, nga iya sa Kristohanong pagmatuto.” (Efeso 6:4, The New English Bible) Siyempre, mas masayon ang buluhaton sa mga ginikanan kon magsugod sila ug sayo.

Pagsugod ug Sayo

Gustong umolon sa mga magkukulon ang yutang-kulonon nga malubaylubay apan may igong kagahion nga dili mabungkag sa dihang naumol na kini. Human lunsaya ang yutang-kulonon, gusto nilang gamiton kini sulod sa unom ka bulan. Sa susama, ang kinamaayohang panahon diin  masugdan sa mga ginikanan pag-umol ang kasingkasing sa ilang anak maoy sa panahon nga kini madinawaton ug daling umolon.

Ang mga eksperto sa mga bata nag-ingon nga sa edad nga walo ka bulan, ang bata makaila na sa mga tingog sa iyang lumad nga pinulongan, makaugmad na ug suod nga bugkos sa iyang mga ginikanan, makasabot na, ug magsugod na sa pagsusi sa iyang palibot. Ang hustong panahon sa pagsugod sa pag-umol sa iyang kasingkasing maoy sa bata pa siya. Pagkadakong bentaha ang mabatonan sa imong anak kon sama kang Timoteo, siya ‘nahibalo sa balaang mga sinulat sukad pa sa pagkamasuso’!—2 Timoteo 3:15. *

Siyempre, ang mga bata mosundog sa ilang mga ginikanan. Gawas pa sa pagsundog sa mga tingog, ekspresyon, ug mga kompas, sila makakat-on bahin sa gugma, kalulot, ug pagkamabination sa dihang makita nila ang ilang mga ginikanan nga nagpasundayag niining mga hiyasa. Kon buot natong bansayon ang atong anak sumala sa mga balaod ni Jehova, ang mga sugo sa Diyos kinahanglang maanaa una sa atong kasingkasing. Ang maong kinasingkasing nga pagpabili mopalihok sa mga ginikanan sa pagpakigsulti kanunay sa ilang mga anak bahin kang Jehova ug sa iyang Pulong. “Magsulti ka mahitungod niini,” nagtambag ang Bibliya, “sa maglingkod ikaw sa imong balay ug sa maglakaw ikaw sa dalan ug sa imong paghigda ug sa imong pagbangon.” (Deuteronomio 6:6, 7) Si Francisco ug Rosa nagsaysay kon giunsa nila pagbuhat kini diha sa ilang duha ka bata pang mga anak. *

“Gawas sa adlaw-adlaw nga mga kabildohay, maningkamot kami sa pagpakigsulti sa among mga anak sa tinagsatagsa sulod sa labing menos 15 minutos kada adlaw. Kon duna kamiy mamatikdan nga problema, mogugol kami ug taastaas nga panahon—ug duna gayod kamiy mamatikdan nga mga problema. Pananglitan, ning bag-o pa, sa dihang mipauli gikan sa eskuylahan ang among singko-anyos nga batang lalaki giingnan mi niya nga dili siya motuo kang Jehova. Dayag nga usa sa iyang mga klasmet nagbugalbugal kaniya ug miingon nga walay Diyos.”

Kining maong mga ginikanan nakaamgo nga ang mga bata kinahanglang makaugmad ug pagtuo sa ilang Maglalalang. Ang maong pagtuo mahimong tukoron diha sa ilang kinaiyanhong kaikag sa mga linalang sa Diyos. Ganahan gayod ang mga bata nga mohikap ug hayop, mangutlo ug ihalas nga mga bulak, o magduladula sa balas diha sa baybayon! Ang mga ginikanan makatabang kanila sa pagkat-on bahin sa Maglalalang pinaagi sa kalalangan. (Salmo 100:3; 104:24, 25) Ang kataha ug pagtahod nga ilang maugmad alang sa kalalangan ni Jehova magpabilin diha kanila sa tibuok nilang kinabuhi. (Salmo 111:2, 10) Kay nakasabot, ang bata makaugmad ug tinguha sa pagpahimuot sa Diyos ug kahadlok nga dili makapahimuot kaniya. Magtukmod kini kaniya sa ‘pagpahilayo sa daotan.’—Proverbio 16:6.

Bisan tuod ang kadaghanang bata maukit-ukiton ug daling makakat-on, ang mga bata dili tingali daling mosugot. (Salmo 51:5) Usahay moinsistir sila sa pagtuman sa ilang gusto o sa pagbaton sa tanan nga gusto nila. Ang mga ginikanan nagkinahanglan ug kalig-on, pailob, ug disiplina aron dili makagamot kining maong mga tinamdan. (Efeso 6:4) Mao kini ang eksperyensiya ni Phyllis ug Paul, kinsa malamposong nagmatuto ug lima ka anak.

Nahinumdom si Phyllis: “Bisan tuod lainlain ang personalidad sa matag bata, ang matag usa kanila gustong magtuman sa ilang gusto. Malisod kadto, apan sa ngadtongadto nakakat-on sila sa kahulogan sa pulong ‘dili.’” Si Paul, nga iyang bana, nag-ingon: “Kasagaran, hatagan namo silag mga rason sa among mga desisyon kon makasabot na sila.  Bisan tuod naningkamot gayod kami nga magmaluloton, gitudloan namo sila sa pagtahod sa among hinatag-sa-Diyos nga awtoridad.”

Tinuod nga sa unang mga tuig sa bata motungha ang mga problema, apan nakaplagan sa kadaghanang mga ginikanan nga ang kinadak-ang problema motungha panahon sa pagkatin-edyer sa dihang ang dili-hamtong nga kasingkasing mag-atubang ug daghang bag-o nga mga pagsulay.

Pagtugkad sa Kasingkasing sa Usa ka Tin-edyer

Ang magkukulon kinahanglang magsugod sa pag-umol sa yutang-kulonon sa dili pa kini mouga. Aron duna pa siyay dugang panahon, dugangan tingali niya kinig tubig aron magpabilin ang kaumog ug pagkamalubaylubay sa yutang-kulonon. Sa susama, ang mga ginikanan kinahanglang maningkamot pag-ayo nga dili motig-a ang kasingkasing sa ilang tin-edyer. Siyempre, ang ilang pangunang galamiton mao ang Bibliya, diin pinaagi niana sila ‘makabadlong, makatul-id sa mga butang, ug magsangkap sa ilang anak alang sa tanang maayong buhat.’—2 Timoteo 3:15-17.

Apan, ang usa ka tin-edyer dili tingali sama ka daling modawat ug tambag gikan sa ginikanan kon itandi sa panahon nga mas bata pa siya. Ang mga tin-edyer magsugod tingali sa paghatag ug mas dakong pagtagad sa ilang mga katalirongan, busa mag-anam ka wala ang madayganon ug natural nga pagpakig-estorya sa ilang mga ginikanan. Panahon kini alang sa dugang pailob ug kahanas, tungod kay ang mga papel sa mga ginikanan ug mga anak mosulod sa bag-ong ang-ang. Ang tin-edyer kinahanglang mopasibo sa pisikal ug emosyonal nga mga kausaban. Kinahanglang magsugod siya sa paghimog mga desisyon ug pag-establisar ug mga tumong nga makaapektar sa tibuok niyang kinabuhi. (2 Timoteo 2:22) Latas niining malisod nga yugto, kinahanglang sagubangon niya ang puwersa nga makadaot sa iyang kasingkasing—ang pagpit-os sa katalirongan.

Ang maong pagpit-os kasagaran dili kay kausa ra mahitabo. Kondili, kini subsob nga gipahayag sa sunodsunod nga makapaluyang mga komento o mga situwasyon. Kini moatake sa huyang nga bahin sa daghang batan-on—ang nakagamot pag-ayong kahadlok nga isalikway sa ubang mga batan-on. Nakigbisog sa kakulang sa pagsalig sa kaugalingon ug gustong dawaton sa pundok, ang usa ka batan-on mosugod tingali sa pag-uyon sa “mga butang sa kalibotan” nga gipasiugda sa ubang mga batan-on.—1 Juan 2:15-17; Roma 12:2.

Ang nakadaot pa, ang kinaiyanhong mga tinguha sa dili-hingpit nga kasingkasing makapalig-on sa impluwensiya sa iyang mga katalirongan. Ang mga awhag sama sa “Paglingawlingaw” ug “Tumana ang imong gusto” morag makapadani kaayo. Si María nahinumdom sa iyang eksperyensiya: “Namati ako sa mga isigkatin-edyer kinsa nagtuo nga ang mga batan-on angay gayong maglingawlingaw, bisan unsa pay dangatan. Tungod kay gusto nakong buhaton ang gibuhat sa akong mga higala sa eskuylahan, hapit akong masugamak sa  problema.” Ingong ginikanan, buot nimong tabangan ang imong tin-edyer nga mabuntog ang maong pagpit-os, apan sa unsang paagi mabuhat nimo kana?

Pinaagi sa imong mga pulong ug lihok, pasaligi siya pag-ayo nga ikaw nahingawa. Paningkamoti pagsusi kon unsay iyang pagbati sa mga butang, ug sulayi pagsabot ang iyang mga problema, nga mas lisod tingali kay sa mga problema nga imong giatubang sa eskuylahan. Niining panahona ilabina, ang imong anak kinahanglang mag-isip kanimo ingong usa ka tawo nga iyang kasumbongan. (Proverbio 20:5) Pinaagi sa iyang lihok o sa iyang buot, mamatikdan tingali nimo ang iyang kaguol o kalibog. Tagda ang iyang hilom nga mga pagtuaw, ug ‘hupaya ang iyang kasingkasing.’—Colosas 2:2.

Siyempre, hinungdanon ang pagpakita ug kalig-on alang sa kon unsay husto. Nakaplagan sa daghang ginikanan nga usahay magkasumpaki sila ug ang ilang anak, apan dili sila mopasignunot kon makataronganon ang ilang desisyon. Sa laing bahin, seguroa nga nasabtan nimo pag-ayo ang situwasyon sa dili pa mohukom kon ipahamtang ba ang mahigugmaong disiplina ug kon unsaon pagbuhat niana kon gikinahanglan.—Proverbio 18:13.

Bisan Gikan sa Sulod sa Kongregasyon

Ang sudlanan nga hinimo sa yutang-kulonon morag nahuman na, apan kon dili kini idangka sa pugon, basig madaot pa kini sa mga likido nga isulod niini. Gitandi sa Bibliya ang mga pagsulay ug mga kalisdanan nianang maong proseso sa pagdangka, tungod kay nagpasundayag kini kon unsa gayod kitang matanga sa mga tawo. Siyempre, ang Bibliya naghisgot ilabina bahin sa mga pagsulay sa atong pagtuo, apan sa katibuk-an, ang punto mapadapat usab sa ubang mga pagsulay. (Santiago 1:2-4) Katingad-an, ang ubang malisod nga mga pagsulay nga giatubang sa mga batan-on mahimong maggikan sa sulod sa kongregasyon.

Bisan tuod ang imong anak nga tin-edyer morag himsog sa espirituwal, sa sulod tingali nakigbisog siya sa usa ka nabahin nga kasingkasing. (1 Hari 18:21) Pananglitan, si Megan nag-atubang ug kalibotanong mga ideya nga naggikan sa ubang mga batan-on nga tig-adtoan sa Kingdom Hall:

“Naimpluwensiyahan ako sa usa ka grupo sa mga batan-on nga nag-isip sa Kristiyanidad ingong makalaay ug usa ka babag sa paglingawlingaw. Nagsulti silag mga butang sama sa: ‘Inig-edad nakog 18, mobiya ako sa kamatuoran,’ o ‘Gusto na nakong mobiya.’ Ilang likayan ang mga batan-on nga dili mouyon kanila, nga nagtawag kanilag mga balaan.”

Ang usa o duha ka batan-on nga dunay dili maayong tinamdan igo nang makahulhog sa uban. Ang mga indibiduwal sa usa ka grupo kasagarang mobuhat kon unsay gusto sa kadaghanan. Ang kabuangan ug pagpaisog-isog magyatak sa kaalam ug kaligdong. Diha sa daghang nasod, dunay makapasubong mga kahimtang diin ang Kristohanong mga batan-on nasugamak sa problema tungod kay nagsunodsunod sila sa gibuhat sa kadaghanan.

Siyempre, ang mga tin-edyer nagkinahanglan ug usa ka sukod sa makalingawng panag-ubanay. Sa  unsang paagi ikatagana nimo kini ingong ginikanan? Hatagig seryosong paghunahuna ang ilang kalingawan, ug pagplano ug makaiikag nga mga kalihokan uban sa pamilya o sa usa ka grupo diin magkauban ang mga batan-on ug hamtong. Ilailaha ang mga higala sa imong anak. Dapita sila sa pagpangaon, o paggugol ug usa ka gabii uban kanila. (Roma 12:13) Dasiga ang imong anak sa pagpakigbahin sa maayong kalihokan, sama sa pagkat-on sa pagtugtog ug usa ka instrumento sa musika o sa pagkahimong batid sa laing pinulongan o buhat sa arte. Sa dakong sukod, basin mahimo niya kini sulod sa luwas nga palibot sa panimalay.

Ang Pag-eskuyla Mahimong Usa ka Panalipod

Ang pag-eskuyla sa usa ka tin-edyer makatabang usab kaniya sa pagbutang sa kalingawan sa hustong dapit. Si Loli, nga usa ka administrador sa usa ka dakong eskuylahan sulod sa 20 ka tuig, nag-ingon: “Nakakita ako ug daghang batan-ong mga Saksi nga nakatapos sa pag-eskuyla. Daghan ang dalayegon sa ilang panggawi, apan ang uban walay kalainan sa ubang mga estudyante. Ang maayong mga panig-ingnan mao ang mga batan-on nga interesado sa ilang pagtuon. Tambagan ko gayod ang mga ginikanan sa pagpakitag aktibong interes sa pagtuon sa ilang mga anak, sa pag-ilaila sa ilang mga magtutudlo, ug sa pagkombinsir sa ilang mga anak nga hinungdanon ang pagkab-ot ug maayong grado. Ang uban manghawod, apan ang tanan makapaningkamot nga makapasar ug makaangkon sa pagtahod sa ilang mga magtutudlo.”

Ang maong pag-eskuyla makatabang usab sa mga tin-edyer sa pag-uswag sa espirituwal. Makatudlo kini kanila ug maayong mga batasan sa pagtuon, pagdisiplina sa hunahuna, ug pagbating responsable. Ang ilang abilidad sa pagbasa ug pagsabot sa mga ideya sa walay duhaduha magdasig kanila sa pagkahimong mas maayong mga estudyante ug magtutudlo sa Pulong sa Diyos. (Nehemias 8:8) Ang mga kinahanglanon sa ilang buluhaton sa eskuylahan ug ang ilang pagtuon sa espirituwal nga mga butang makatabang sa pagbutang sa paglingawlingaw diha sa hustong dapit niini.

Maghatag ug Kadungganan Kanimo ug Kang Jehova

Sa karaang Gresya daghang plorera ang may mga pirma sa magkukulon ug sa tigdayandayan niini. Sa samang paagi, diha sa pamilya kasagaran duha ang magtinabangay sa pag-umol sa mga anak. Ang amahan ug inahan magtinabangay sa pag-umol sa kasingkasing sa anak, ug sa mahulagwayong pagkasulti ang imong anak duna nianang duha ka “pirma.” Sama sa malamposong magkukulon, ug/o tigdayandayan, mapagarbohon ka sa imong nahimo sa pag-umol sa usa ka batan-on nga dunay katakos ug katahom.—Proverbio 23:24, 25.

Ang kalamposan niining dakong buluhaton nagdepende pag-ayo sa gilapdon sa pag-umol nimo sa kasingkasing sa imong anak. Hinaot unta makaingon ka: “Ang balaod sa iyang Diyos anaa sa iyang kasingkasing; ang iyang paglakaw dili magsusapinday.” (Salmo 37:31) Ang kahimtang sa kasingkasing sa bata hinungdanon kaayo nga dili kini angayng ipamasin.

[Mga footnote]