Si Tatian—Dependir sa Pagtuo o Erehes?

SA NAGHINAPOS na ang iyang ikatulong misyonaryong panaw, nagpatawag ug miting si apostol Pablo sa mga ansiyano sa kongregasyon sa Efeso. Iya silang giingnan: “Ako nahibalo nga sa akong pagbiya ang malupigong mga lobo mosulod sa inyong taliwala ug dili magtagad sa panon uban ang kalumo, ug gikan sa inyong taliwala may mga tawo nga motungha ug magsultig tinuis nga mga butang aron ipahilayo ang mga tinun-an ngadto kanila.”—Buhat 20:29, 30.

Isip katumanan sa mga pulong ni Pablo, ang ikaduhang siglo K.P. maoy usa ka panahon sa kausaban ug sa gitagnang apostasya. Nagkakusog ang impluwensiya sa Gnostisismo, usa ka kaylap nga relihiyoso ug pilosopikanhong kalihokan nga nakadaot sa pagtuo sa daghang magtutuo. Ang mga Gnostiko nagtuo nga ang espirituwal nga mga butang maayo ug nga ang tanang materyal nga mga butang maoy daotan. Kay nangatarongan nga ang tanang unod daotan, ilang gisalikway ang kaminyoon ug pagpanganak, nga nag-ingong si Satanas maoy sinugdanan niini. Pipila kanila nagtuo nga sanglit ang iya lamang sa espiritu ang maayo, dili hinungdanon kon unsay himoon sa usa ka tawo sa iyang pisikal nga lawas. Ang maong mga panglantaw misangpot sa naghingaping mga estilo-sa-kinabuhi, sobrang paghikaw sa kaugalingon o kaha pagpatuyang sa unod. Ang mga Gnostiko nag-ingon nga ang kaluwasan maangkon lamang pinaagi sa mistikong Gnostisismo, o kinaugalingong kahibalo, nga sa ingon ilang gisalikway ang kamatuoran sa Pulong sa Diyos.

Sa unsang paagi misanong ang nag-angkong mga Kristohanon sa hulga sa Gnostisismo? Ang pipila ka tawong maalamon misupak sa sayop nga doktrina niini, samtang ang uban nagpadaog sa impluwensiya niini. Pananglitan, si Irenaeus misugod sa usa ka tibuok-kinabuhing pagpakigbatok sa mga pagtulon-ang erehes. Giedukar siya ni Polycarp, usa ka tawo nga katalirongan sa mga apostoles. Si Polycarp kusganong nagrekomendar sa pagsunod sa mga pagtulon-an ni Jesu-Kristo ug sa iyang mga apostoles. Apan, bisan pag nakakat-on ilalom sa pagtudlo ni Polycarp, ang higala ni Irenaeus nga si Florinus midawat sa mga pagtulon-an ni Valentinus, ang labing iladong lider sa Gnostikong kalihokan. Gubot gayod ang maong mga panahon.

Ang naghatag ug kalamdagan sa relihiyosong panghunahuna niadtong panahona mao ang mga sinulat ni Tatian, usa ka iladong magsusulat sa ikaduhang siglo. Unsang matanga sa tawo si Tatian? Sa unsang paagi siya nahimong usa ka nag-angkong Kristohanon? Ug sa unsang paagi nakasagubang si Tatian sa impluwensiya sa Gnostikong pagkaerehes? Ang iyang makaiikag nga mga tubag ug ang iyang panig-ingnan makahatag ug hinungdanong mga leksiyon alang sa mga tawong nangita sa kamatuoran karon.

Pagkabasa sa “Pipila ka Langyaw nga mga Sinulat”

Si Tatian maoy usa ka lumad sa Sirya. Ang kanunayng pagbiyahe ug pagkahimasa nakapalalom sa  iyang kahibalo bahin sa Grego-Romanhong kultura sa iyang panahon. Si Tatian miabot sa Roma isip usa ka tigbiyahe nga orador. Apan, sa didto siya sa Roma, siya nalinga sa Kristiyanidad. Misugod siya pagpakig-uban kang Justin Martyr, nga tingali nahimong estudyante sa naulahi.

Sa usa ka mabutyagong asoy sa iyang pagkakombertir ngadto sa Kristiyanidad sa iyang panahon, si Tatian miingon: “Ako nagtinguha sa pagkaplag sa kamatuoran.” Sa nagkomento bahin sa iyang kasinatian sa dihang siya nakabasa sa Kasulatan, siya miingon: “Nabasa nako ang pipila ka langyaw nga mga sinulat, nga kini karaan kaayo kon itandi sa mga opinyon sa mga Grego, ug labaw kaayo kon itandi sa mga kasaypanan diha sa mga sinulat nga Grego; ug ako nadani sa pagtuo niini tungod sa tin-aw nga pinulongan niini, sa kasinsero sa mga magsusulat, sa pasiunang kahibalo nga nagpadayag sa umaabot nga mga hitabo, sa ekselenteng kalidad sa mga prinsipyo, ug sa pagpahayag niini bahin sa kagamhanan sa uniberso nga nasentro diha sa usa ka Persona.”

Si Tatian wala magduhaduha sa pagdapit sa iyang mga katalirongan sa pagsusi sa Kristiyanidad sa iyang panahon ug sa pagpaniid sa kayano ug katin-aw niini kon itandi sa pagkamakalilibog sa paganismo. Unsay atong makat-onan gikan sa iyang mga sinulat?

Unsay Gibutyag sa Iyang mga Sinulat?

Ang mga sinulat ni Tatian nagpaila kaniya ingong dependir, usa ka magsusulat nga maisogong naglaban sa iyang pagtuo. Tig-a ug mabatokon ang iyang tinamdan sa paganong pilosopiya. Sa iyang sinulat nga Address to the Greeks, gipasiugda ni Tatian ang kawalay-kapuslanan sa paganismo ug ang pagkamakataronganon sa Kristiyanidad nga iyang nailhan. Masawayon kaayo ang iyang estilo sa pagsulat sa dihang iyang gitamay ang mga paagi sa mga Grego. Pananglitan, maylabot sa pilosopong si Heracleitus, siya miingon: “Aw, ang kamatayon niining tawhana nagpakita sa iyang kahungog; kay sa dihang siya nanghupong, abi kay siya nakatuon sa pagpanambal ug sa pilosopiya, gidigo niya ang iyang lawas sa kinalibang sa baka, ug sa migahi na kini, mikulo ang unod sa tibuok niyang lawas, mao nga siya nawataswatas ug namatay.”

Dako ang pagtamod ni Tatian sa pagtuo sa usa ka Diyos, ang Maglalalang sa tanang butang. (Hebreohanon 3:4) Sa iyang Address to the Greeks, iyang gipunting ang Diyos ingong “usa ka Espiritu” ug miingon: “Siya lamang ang walay sinugdanan, ug Siya Mismo mao ang sinugdanan sa tanang butang.” (Juan 4:24; 1 Timoteo 1:17) Sa pagsalikway sa paggamit sa mga imahen  sa pagsimba, si Tatian misulat: “Unsaon god nako pagpahayag nga ang mga kahoy ug mga bato maoy mga diyos?” (1 Corinto 10:14) Nagtuo siya nga ang Pulong, o Logos, milungtad ingong panganay sa mga buhat sa langitnong Amahan ug human niadto gigamit sa paglalang sa materyal nga uniberso. (Juan 1:1-3; Colosas 1:13-17) Maylabot sa pagkabanhaw unya sa tinudlong panahon, si Tatian miingon: “Kami nagtuo nga adunay pagkabanhaw sa mga lawas human matapos ang tanang butang.” Bahin sa kon nganong kita mamatay, si Tatian misulat: “Wala kita lalanga aron mamatay, apan kita mamatay tungod sa atong kasaypanan. Gidaot kita sa atong kagawasan sa pagpili; kitang mga gawasnon nahimong mga ulipon; kita gibaligya tungod sa sala.”

Makapalibog ang pagpatin-aw ni Tatian bahin sa kalag. Siya miingon: “Ang kalag mismo dili kay dili mamatay, Oh mga Grego, kondili mamatay. Apan posible nga kini dili mamatay. Kon, sa pagkatinuod, ang kalag wala mahibalo sa kamatuoran, kini mamatay, ug kini mahanaw uban sa lawas, apan sa kataposan kini mobangon pag-usab sa kataposan sa kalibotan uban sa lawas, nga modawat sa paghukom sa kamatayon ingong silot hangtod sa hangtod.” Dili tin-aw kon unsa gayod ang gipasabot ni Tatian niining mga pulonga. Dili kaha nga samtang siya nagsunod sa pipila ka pagtulon-an sa Bibliya, naningkamot usab siya sa pagpahimuot sa iyang mga katalirongan ug busa iyang gisagolag paganong mga pilosopiya ang mga kamatuoran sa Kasulatan?

Ang laing nailhang sinulat ni Tatian mao ang Diatessaron, o Harmony of the Four Gospels. Si Tatian maoy unang tawo nga mihatag sa mga kongregasyon sa Sirya sa mga Ebanghelyo diha sa ilang kaugalingong pinulongan. Gitamod pag-ayo ang maong sinulat, nga nagtapo sa upat ka Ebanghelyo diha sa usa ka sugilanon. Kadto gigamit sa Syrian Church.

Usa ka Kristohanon o Erehes?

Ang maampingong pagsusi sa mga sinulat ni Tatian nagbutyag nga siya sinati sa Kasulatan ug nagtahod pag-ayo niini. Siya misulat bahin sa impluwensiya niini kaniya: “Wala ako magtinguha nga madato; gidumilian ko ang awtoridad sa pagkasundalo; gidumtan ko ang pakighilawas; dili ako matukmod sa dili-matagbaw nga gugma sa bahandi aron mahimong usa ka marinero; . . . Wala ako magtinguha sa kabantog . . . Ang tanan nagpahimulos sa samang adlaw, ug ang tanan mangamatay, nagkinabuhi man sila sa kalipay o kakabos.” Si Tatian nagpahimangno: “Hunong na sa pagpasakop sa kalibotan, pahilayo sa kabuangan nga anaa niana. Pagkinabuhi alang sa Diyos, ug pinaagi sa pagkahibalo bahin Kaniya isalikway ang imong daang pagkatawo.”—Mateo 5:45; 1 Corinto 6:18; 1 Timoteo 6:10.

Apan, matikdi ang sinulat ni Tatian nga nag-ulohang On Perfection According to the Doctrine of the Savior. Ning maong reperensiya siya nag-ingon nga ang Yawa maoy nagmugna sa kaminyoon. Kay nagpatuo nga ang mga tawo nagpaulipon sa ilang kaugalingon sa mahanaw nga kalibotan pinaagi sa kaminyoon, si Tatian nagsaway pag-ayo niini.

Mopatim-aw nga sa mga 166 K.P., human mamatay si Justin Martyr, si Tatian lagmit nagtukod o kaha nagpasakop sa usa ka sekta sa mga erehes nga gitawag ug mga Encratite. Gipasiugda sa mga sumusunod niini ang estriktong pagpugong sa kaugalingon ug pagpitol sa lawas sa usa. Ilang gituman ang mapig-ot nga pagkinabuhi nga nagdili sa bino, kaminyoon, ug mga kabtangan.

Usa ka Pagtulon-an nga Angayng Makat-onan

Nganong dako kaayo ang pagbiya ni Tatian sa Kasulatan? Nahimo ba siyang “usa ka malimtanong tigpaminaw”? (Santiago 1:23-25) Napakyas ba si Tatian sa pagsalikway sa bakak nga mga sugilanon ug busa nalit-agan sa tawhanong pilosopiya? (Colosas 2:8; 1 Timoteo 4:7) Sanglit ang mga kasaypanan nga iyang gisuportahan dako kaayo, mahimo kaha nga siya nalisoan sa pangisip?

Bisan unsa pay kahimtang, ang mga sinulat ug panig-ingnan ni Tatian naghatag kanatog pagsabot bahin sa relihiyosong panghunahuna sa iyang panahon. Gipakita niini ang kadako sa kadaot nga mahimo sa impluwensiya sa kalibotanong pilosopiya. Hinaot nga atong sundon ang pasidaan ni apostol Pablo sa pagpahilayo “gikan sa mga sulting walay-pulos nga nagpasipala sa kon unsay balaan ug gikan sa mga pagsumpakiay nianang bakak nga gitawag ug ‘kahibalo.’”—1 Timoteo 6:20.