Si Eusebius—“Ang Amahan sa Kasaysayan sa Simbahan”?

SA TUIG 325 K.P., ang Romano nga Emperador Constantino nagpatawag sa tanang obispo ngadto sa Nicaea. Iyang tumong: paghusay sa gilantugian kaayong isyu bahin sa relasyon sa Diyos ngadto sa iyang Anak. Apil sa mga presente mao ang tawo nga giisip nga labing makinaadmanon sa iyang panahon, si Eusebius nga taga-Cesarea. Si Eusebius makugihong nagtuon sa Kasulatan ug maoy dependir sa pagtuo sa mga Kristohanon bahin sa usa ka diyos.

Panahon sa konsilyo sa Nicaea, “si Constantino mismo ang nagdumala,” mao ang asoy sa The Encyclopædia Britannica, “nga aktibong naggiya sa mga panaghisgot, ug sa personal misugyot . . . sa labing hinungdanong pormula nga nagpahayag sa relasyon ni Kristo ngadto sa Diyos diha sa kredo nga giluwatan sa konsilyo, ‘nga may usa ka substansiya uban sa Amahan’ . . . Kay nahadlok sa emperador, ang tanang obispo, gawas sa duha, mipirma sa kredo, nga supak gayod sa gituohan sa kadaghanan kanila.” Usa ba si Eusebius sa mga wala mopirma? Unsang leksiyon ang atong makat-onan gikan sa baroganan nga iyang gikuha? Susihon nato ang kagikan ni Eusebius—ang iyang mga kuwalipikasyon ug iyang mga nalampos.

Iyang Talagsaong mga Sinulat

Lagmit, si Eusebius natawo sa Palestina sa mga 260 K.P. Sa linghod nga panuigon, siya nakig-uban na kang Pamphilus, usa ka magtatan-aw sa simbahan sa Cesarea. Sa miduyog sa tunghaan sa teolohiya ni Pamphilus, si Eusebius nahimong masibotong estudyante. Iyang gigamit nga makugihon ang dakong librarya ni Pamphilus. Nagkugi siya pag-ayo sa iyang mga pagtuon, ilabina ang pagtuon sa Bibliya. Nahimo usab siyang maunongong higala ni Pamphilus, nga sa ulahi gitawag ang iyang kaugalingon nga “si Eusebius nga anak ni Pamphilus.”

Bahin sa iyang mga tingusbawan, si Eusebius nagpahayag: “Maoy akong tuyo nga isulat ang usa ka asoy bahin sa pagsunodsunod sa balaang mga Apostoles ug ang mga panahon usab nga milabay sukad sa adlaw sa atong Manluluwas hangtod sa atong panahon; nga isugid kon naunsa pagkahitabo ang daghan ug hinungdanong mga panghitabo sa kasaysayan sa simbahan; ug hisgotan kadtong nagmando ug nagdumala sa simbahan diha sa labing inilang mga parokya, ug kadtong si kinsa sa matag kaliwatan nagmantala sa pulong sa Diyos nga binaba o sinulat.”

Mahinumdoman si Eusebius tungod sa iyang tinamod kaayong basahon nga nag-ulohang History of the Christian Church. Ang iyang napulo ka tomo nga gipatik sa mga 324 K.P. giisip nga labing hinungdanong kasaysayan sa simbahan nga gisulat sa karaang kapanahonan. Ingong resulta sa maong nahimo, si Eusebius nailhang amahan sa kasaysayan sa simbahan.

Gawas pa sa Church History, gisulat ni Eusebius ang Chronicle, diha sa duha ka tomo. Ang unang tomo maoy sumaryo sa kasaysayan sa kalibotan. Sa ikaupat nga siglo, kadto gidawat ug  giilang reperensiya bahin sa kronolohiya sa kalibotan. Ang ikaduhang tomo naghisgot sa mga petsa sa mga panghitabo sa kasaysayan. Nga gigamit ang nag-ubayng mga kolumna, gipasundayag ni Eusebius ang pagsunodsunod sa mga hari diha sa nagkalainlaing mga nasod.

Si Eusebius misulat ug duha pa ka laing basahon sa kasaysayan, nga may ulohang Martyrs of Palestine ug Life of Constantine. Ang nahaunang basahon nagkobre sa mga tuig 303-10 K.P. ug naghisgot sa mga martir sa maong yugto. Si Eusebius nagkinabuhi panahon sa maong mga panghitabo. Ang ulahing basahon, nga gipatik ingong hugpong sa upat ka basahon human mamatay si Emperador Constantino sa 337 K.P., adunay bililhon ug detalyadong mga kasayoran bahin sa kasaysayan. Inay isulat ingong kasaysayan, sa dakong bahin kini maoy pagpahayag sa mga pagdayeg.

Ang pangdepensang mga basahon ni Eusebius naglakip ug usa ka tubag kang Hierocles—usa ka Romanong gobernador nga iyang dungawog. Sa dihang si Hierocles nagsulat batok sa mga Kristohanon, gitubag kana ni Eusebius ingong depensa. Dugang pa, aron suportahan ang pagkaawtor sa Diyos sa Kasulatan, misulat siyag 35 ka basahon, nga giisip nga labing hinungdanon ug detalyadong buhat sa maong matang sa mga basahon. Ang unang 15 ka basahon naningkamot nga ipakamatarong ang Kristohanong pagtuo sa sagradong mga sinulat sa mga Hebreohanon. Ang laing 20 ka basahon nagpamatuod nga husto ang mga Kristohanon nga lapason ang Hudiyohanong mga pagtuo ug dawaton ang bag-ong mga prinsipyo ug mga tulumanon. Sa tingob, kanang mga basahona naghatag ug mabug-osong depensa sa Kristiyanidad sumala sa nasabtan ni Eusebius.

Si Eusebius nabuhig mga 80 ka tuig (c.260-c.340 K.P.), nga nahimong usa sa mga magsusulat nga labing daghag sinulat sa karaang kapanahonan. Ang iyang mga sinulat naglakip sa mga panghitabo sa unang tulo ka siglo hangtod sa panahon ni Emperador Constantino. Sa ulahing bahin sa iyang kinabuhi, ang iyang buluhaton isip magsusulat giduyogan sa iyang kalihokan isip obispo sa Cesarea. Bisan pag labing inila isip historyano, si Eusebius usab maoy dependir sa pagtuo, tiggamag mapa, magwawali, kritiko, ug tigpatin-aw sa relihiyosong mga sinulat.

Duha ka Katuyoan sa Iyang Pagpanulat

Nganong gihimo ni Eusebius kadtong walay-ingon nga dagko kaayong mga proyekto? Ang tubag anaa sa iyang pagtuo nga nagkinabuhi siya sa panahon sa kabalhinan ngadto sa usa ka bag-ong panahon. Iyang gibati nga ang dagkong mga panghitabo nahitabo sa milabayng mga kaliwatan ug gikinahanglan ang sinulat nga talaan alang sa mga kaliwat.

Si Eusebius may lain pang katuyoan—ang pagkadependir sa pagtuo. Siya nagtuo nga ang Kristiyanidad maoy gikan sa Diyos. Apan misupak ang uban sa maong pagtuo. Si Eusebius misulat: “Tuyo ko usab nga ipahayag ang mga ngalan ug ang gidaghanon ug ang mga higayon niadtong nakahimog dagkong kasaypanan tungod sa paghigugma sa kabag-ohan, ug nagmantala nga sila maoy mga tigdiskobre sa bakak nga gitawag ug kahibalo, nga samag mabangis nga mga lobo nga sa way-kaluoy naglaglag sa panon ni Kristo.”

Giisip ba ni Eusebius nga siya Kristohanon? Lagmit iyang giisip, kay iyang gihisgotan si Kristo ingong “atong Manluluwas.” Siya miingon: “Maoy akong katuyoan . . . nga isugilon ang mga kaalaotan nga nahitabo gilayon sa tibuok Hudiyohanong nasod ingong sangpotanan sa ilang mga daotang laraw batok sa atong Manluluwas, ug nga itala ang mga paagi ug mga higayon nga ang pulong sa Diyos giatake sa mga Hentil, ug ibatbat ang kinaiya sa mga tawo nga sa nagkalainlaing mga yugto midapig niini bisan pa sa hulga sa kamatayon ug sa mga pagpasakit, ingon man ang dayag nga mga deklarasyon sa pag-unong nga gihimo sa atong adlaw mismo, ug  ang maluluy-on ug malulotong tabang nga gihatag sa atong Manluluwas kanilang tanan.”

Iyang Makuti nga Pagdukiduki

Daghan kaayo ang mga basahon nga nabasa sa personal ug gikutlo ni Eusebius. Pinaagi lamang sa mga sinulat ni Eusebius nga nabutyag ang daghang inilang mga tawo sa unang siglo sa Komong Panahon. Ang bililhong mga asoy nga naghatag ug kahayag bahin sa hinungdanong mga kalihokan diha lamang makita sa iyang mga sinulat. Naggikan kana sa mga tinubdan sa kahibalo nga dili na mabatonan.

Sa pagkolektag mga impormasyon, si Eusebius maoy makugihon ug mabug-oson. Mopatim-aw nga iyang gipaningkamotan nga maila ang kasaligan ug dili-kasaligang mga taho. Bisan pa niana, may mga depekto usab ang iyang mga sinulat. Usahay, siya nasayop sa iyang pagpatin-aw ug siya dili makasabot sa mga tawo ug sa ilang mga lihok. May panahong dili husto ang iyang kronolohiya. Si Eusebius kulang usab ug kamamugnaon diha sa pagpahayag sa iyang impormasyon. Hinuon, bisan pa sa dayag nga mga kakulangan, ang iyang daghang sinulat giisip nga bililhon kaayong bahandi.

Mahigugmaon ba sa Kamatuoran?

Nabalaka si Eusebius bahin sa wala-mahusay nga isyu kon unsay relasyon sa Amahan ug Anak. Ang Amahan naglungtad na ba sa wala pa ang Anak, sumala sa gituohan ni Eusebius? O dungan ba ang paglungtad sa Amahan ug Anak? “Kon dungan ang ilang paglungtad,” siya nangutana, “sa unsang paagi ang Amahan mao ang Amahan ug ang Anak mao ang Anak?” Iya ganing gipaluyohan ug mga kasulatan ang iyang pagtuo, nga nagpunting sa Juan 14:28, nga nag-ingon nga ‘ang Amahan labaw kay kang Jesus,’ ug sa Juan 17:3, diin si Jesus gihisgotan ingong ang usa nga “gipadala” sa bugtong matuod nga Diyos. Nga nagpasabot sa Colosas 1:15 ug Juan 1:1, si Eusebius nangatarongan nga ang Logos, o ang Pulong, mao “ang larawan sa dili-makita nga Diyos”—ang Anak sa Diyos.

Hinuon, katingad-anan nga pagkahuman sa Konsilyo sa Nicaea, si Eusebius misuportar sa kaatbang nga pagtuo. Kasukwahi sa iyang Kasulatanhong baroganan nga ang Diyos ug si Kristo dili managsama ug wala maglungtad nga dungan, siya miuyon sa emperador.

Usa ka Leksiyon nga Angayng Makat-onan

Nganong si Eusebius nagpahiuyon sa Konsilyo sa Nicaea ug misuportar sa dili-Kasulatanhong doktrina? May politikanhong mga katuyoan ba siya sa hunahuna? Nganong mitambong siya sa konsilyo? Bisan pag gipatawag ang tanang obispo, tipik ra—300—ang mitambong. Mabalak-on ba kaha si Eusebius bahin sa pagpreserbar sa iyang posisyon diha sa katilingban? Ug nganong siya gitamod pag-ayo ni Emperador Constantino? Si Eusebius naglingkod sa tuong kamot sa emperador panahon sa konsilyo.

Dayag nga wala tagda ni Eusebius ang kinahanglanon ni Jesus nga ang Iyang mga sumusunod “dili bahin sa kalibotan.” (Juan 17:16; 18:36) “Mga mananapaw, wala ba kamo mahibalo nga ang pagpakighigala sa kalibotan maoy pagpakig-away sa Diyos?” nangutana ang tinun-ang si Santiago. (Santiago 4:4) Ug nahiangay kaayo ang tambag ni Pablo: “Ayaw pagpayugo nga dili timbang sa mga dili-magtutuo”! (2 Corinto 6:14) Hinaot nga kita magpabiling bulag sa kalibotan samtang kita “magasimba [sa Amahan] uban sa espiritu ug sa kamatuoran.”—Juan 4:24.

[Hulagway sa panid 31]

Dibuho nga naghulagway sa Konsilyo sa Nicaea

[Credit Line]

Scala/Art Resource, NY

[Picture Credit Line sa panid 29]

Courtesy of Special Collections Library, University of Michigan