Si Martin Luther—Ang Tawo ug ang Iyang Kabilin

“GIINGON nga mas daghang libro ang nahisulat bahin kang [Martin Luther] kay kang bisan kinsa sa kasaysayan, gawas sa mga libro bahin sa iyang agalon, si Jesu-Kristo.” Kana ang giingon sa magasing Time. Ang mga pulong ug mga buhat ni Luther nakatabang sa pagsugod sa Repormasyon—usa ka relihiyosong kalihokan nga gibatbat ingong “ang labing hinungdanon nga rebolusyon sa kasaysayan sa tawo.” Sa ingong paagi siya nakatabang sa pagbag-o sa relihiyosong kahimtang sa Uropa ug sa pagtiklop sa Edad Media nianang kontinenteha. Gipahiluna usab ni Luther ang pasikaranan sa dinawat nga sinulat nga pinulongang Aleman. Ang iyang hubad sa Bibliya diha sa pinulongang Aleman nagpabiling labing popular.

Unsang matanga sa pagkatawo si Martin Luther? Sa unsang paagi iyang naapektohan pag-ayo ang mga kahikayan sa Uropa?

Si Luther Nahimong Eskolar

Si Martin Luther natawo sa Eisleben, Alemanya, niadtong Nobyembre 1483. Bisan pag obrero lang sa usa ka minahan sa tumbaga, ang iyang amahan may igong kinitaan aron matino nga makabaton si Martin ug maayong edukasyon. Sa 1501, si Martin nahimong estudyante sa Unibersidad sa Erfurt. Sa librarya niini, iyang nabasa ang Bibliya sa unang higayon. “Gikahimut-an ko pag-ayo ang maong basahon,” miingon siya, “ug buot kong isipon nga ako bulahan kaayo kon sa usa ka adlaw makapanag-iya ako sa maong basahon.”

Sa 22 anyos, misulod si Luther sa Augustine nga monasteryo sa Erfurt. Sa ulahi mitungha siya sa Unibersidad sa Wittenberg, nga nakakuha sa silid nga doctorate sa teolohiya. Giisip ni Luther nga dili siya takos sa pag-uyon sa Diyos ug usahay siya nagmagul-anon kaayo gumikan sa sad-an nga tanlag. Apan pinaagi sa pagtuon sa Bibliya, pag-ampo, ug pagpamalandong, mas nasabtan niya kon unsay pag-isip sa Diyos bahin sa mga makasasala. Nasabtan ni Luther nga dili tungod sa paghago nga mabatonan ang pag-uyon sa Diyos. Hinuon, kini ihatag tungod sa dili-takos nga kalulot ngadto niadtong nagpasundayag ug pagtuo.—Roma 1:16; 3:23, 24, 28.

Sa unsang paagi midangat si Luther sa konklusyon nga ang iyang bag-ong pagsabot maoy husto? Si Kurt Aland, propesor sa sayong kasaysayan sa iglesya ug panukiduki sa teksto sa Bag-ong Testamento, misulat: “Iyang gipamalandong ang enterong Bibliya aron matino kon makataronganon ba gihapon ang nakaplagan nga kahibalo bisan kon itandi sa ubang mga pulong sa Bibliya, ug iyang nadiskobrehan nga siya gisuportahan sa tanang bahin.” Ang doktrina bahin sa kaluwasan, nga maoy pinaagi  sa pagtuo ug dili pinaagi sa mga buhat, o pagpenitensiya, nagpabiling haligi sa mga tinuohan ni Luther.

Nasuko Bahin sa mga Indulhensiya

Tungod sa pagsabot ni Luther sa kon unsay pag-isip sa Diyos bahin sa mga makasasala, gikabangi niya ang Iglesya Romana Katolika. Gituohan niadto sa kadaghanan nga human sa kamatayon, ang mga makasasala pagasilotan sulod sa usa ka yugto sa panahon. Hinuon, gikaingon nga ang maong yugto sa panahon mahimong pamub-an pinaagi sa mga indulhensiya nga ihatag pinasukad sa awtoridad sa papa baylo sa salapi. Ang mga namaligyag indulhensiya sama kang Johann Tetzel, kinsa nagsilbing hawas ni Arsobispo Albert sa Mainz, nagpalihok sa dakog-sapi nga negosyo pinaagi sa pagbaligyag mga indulhensiya ngadto sa ordinaryong mga tawo. Giisip sa daghan nga ang mga indulhensiya maoy usa ka matang sa insyurans isip depensa sa umaabot nga mga sala.

Nasuko kaayo si Luther bahin sa pagbaligyag mga indulhensiya. Nahibalo siya nga ang mga tawo dili mahimong makigsabotsabot sa Diyos alang sa kapasayloan. Sa tinghunlak sa 1517, iyang gisulat ang iyang bantogang 95 ka puntong-lantugian, nga nag-akusar sa simbahan ingong sad-an sa pinansiyal, doktrinal, ug relihiyosong pag-abuso. Kay gustong makadasig sa reporma, dili sa rebelyon, si Luther nagpadalag mga kopya sa iyang mga puntong-lantugian ngadto kang Arsobispo Albert sa Mainz ug ngadto sa ubay-ubayng eskolar. Daghang historyano ang mopunting nga ang 1517 o duolduol niana maoy sinugdanan sa Repormasyon.

Si Luther wala mag-inusara sa pagreklamo bahin sa daotang mga buhat sa simbahan. Usa ka gatos ka tuig nga miagi, ang taga-Czechoslovakia nga relihiyosong repormador nga si Jan Hus nagsaway sa pagbaligyag mga indulhensiya. Una pa gani kang Hus, si John Wycliffe nga taga-Inglaterra mipunting nga ang pipila ka tradisyon nga gisunod sa simbahang Katoliko maoy dili Kasulatanhon. Ang mga katalirongan ni Luther nga si Erasmus nga taga-Rotterdam ug si Tyndale nga taga-Inglaterra miawhag ug reporma. Apan sa tabang sa naimbentong imprentahan nga movable type ni Johannes Gutenberg sa Alemanya, nadungog nga mas kusog ug mas layo ang tingog ni Luther kay sa mga tingog sa ubang mga repormador.

Ang imprentahan ni Gutenberg sa Mainz nag-andar na niadtong 1455. Sa sinugdan sa katuigang 1500, dihay mga imprentahan sa 60 ka lungsod sa Alemanya ug 12 pa ka nasod sa Uropa. Sa unang higayon sa kasaysayan, daling ikapahibalo ang mga butang nga makapaikag sa publiko. Nga lagmit walay iyang pagtugot, ang 95 ka puntong-lantugian ni Luther gipatik ug gipanagtag. Dili na lokal nga isyu ang bahin sa reporma sa simbahan. Nahimo kadtong makaylapong lantugi, ug si Martin Luther nahimo dayon nga labing bantogang tawo sa Alemanya.

“Adlaw ug Bulan” Misupak

Sulod sa kasiglohan, gigamhan ang Uropa sa duha ka gamhanang institusyon: ang Balaang Imperyo sa Roma ug ang Iglesya Romana Katolika. “Ang emperador ug ang papa nalanggikit sama sa adlaw ug bulan,” mipatin-aw si Hanns Lilje, kanhi presidente sa Lutheran World Federation. Hinuon, dihay dakong pagduhaduha kon kinsay labaw ug gahom ug kon kinsay menos ug gahom. Sa sinugdan sa ika-16 nga siglo, wala na sa pungkay sa gahom ang duha ka institusyon. Nanganawkanaw na ang umaabot nga kausaban.

Gisupak ni Papa Leo X ang 95 ka puntong-lantugian ug gihulga si Luther nga iekskomunikar gawas kon iya kanang bakwion. Misukol si Luther ug gisunog sa publiko ang sulat sa papa nga naundan  sa panghulga ug nagpatik ug mas daghang sinulat nga nagdasig sa mga teritoryo sa pagreporma sa simbahan bisan pag ang papa dili mosugot. Niadtong 1521, si Luther giekskomunikar ni Papa Leo X. Sa dihang mitutol si Luther tungod kay siya gihukman nga walay dili-madapigong paghusay, gipatawag ni Emperador Charles V ang repormador aron moatubang sa lehislatura sa imperyo o sa tigom sa Worms. Ang 15-ka-adlaw nga biyahe ni Luther gikan sa Wittenberg ngadto sa Worms niadtong Abril 1521 nahisamag prosesyon sa kadaogan. Pabor kaniya ang publiko, ug ang mga tawo bisan diin buot makakita kaniya.

Sa Worms, si Luther mibarog atubangan sa emperador, mga prinsipe, ug sa emisaryo sa papa. Si Jan Hus miatubang ug susamang paghusay sa Constance sa 1415 ug gisunog sa estaka. Uban sa mga mata sa simbahan ug sa imperyo nga gitutok kaniya niadtong higayona, si Luther midumili sa pagbakwi gawas kon ang iyang mga magsusupak makapamatuod binase sa Bibliya nga siya sayop. Apan walay tawo nga makatumbas sa iyang memorya sa Kasulatan. Ang dokumentong gitawag ug Edict of Worms nagpahayag sa resulta sa husay. Si Luther gideklarar ingong ginukod sa balaod ug gidili sa balaod ang iyang mga sinulat. Kay giekskomunikar sa papa ug giisip sa emperador ingong malapason sa balaod, siya nameligrong mapatay niadtong panahona.

Unya may makapahingangha ug wala-damhang mga panghitabo. Sa iyang biyahe balik sa Wittenberg, si Luther nabiktima sa nagpakaaron-ingnong pangidnap nga gihikay sa malulotong si Frederick nga taga-Saxony. Si Luther dili na madakpan sa iyang mga kaaway. Si Luther giyuhot pagdala ngadto sa nahilit nga kastilyo sa Wartburg, diin siya nagpatubog bungot ug nagpaila ingon nga laing tawo—nga nailhang usa ka hamiling tawo nga ginganlang si Junker Jörg.

Pinangita Kaayo ang Septiyembre nga Bibliya

Sulod sa napulo ka bulan, si Luther nagpuyo sa kastilyo sa Wartburg ingong usa ka kagiw gikan sa emperador ug sa papa. Ang librong Welterbe Wartburg nagpatin-aw nga “ang panahon sa Wartburg nahilakip sa labing mabungahon ug mamugnaong mga yugto sa iyang kinabuhi.” Usa sa iyang kinalabwang mga nahimo, ang hubad sa teksto sa Gregong Kasulatan ni Erasmus ngadto sa Aleman, natapos didto. Gipatik sa Septiyembre 1522 nga wala ipaila nga si Luther mao ang maghuhubad, ang maong basahon nailhang Septiyembre nga Bibliya. Ang prisyo maoy 1 1/2 guilders—ang katumbas sa suhol sa usa ka tuig sa usa ka sulugoon sa balay. Bisan pa niana, pinangita kaayo ang Septiyembre nga Bibliya. Sulod sa 12 ka bulan, 6,000 ka kopya ang napatik diha sa 2 ka edisyon, nga gisundan sa labing menos 69 ka edisyon sulod sa misunod nga 12 ka tuig.

Sa 1525, si Martin Luther naminyo kang Katharina von Bora, nga sa nangagi maoy usa ka madre. Si Katharina maayong modumala sa panimalay ug nakatagana sa mga panginahanglan nga namugna tungod sa pagkamahinatagon sa iyang bana. Ang panimalay ni Luther nalangkoban dili lang sa usa ka asawa ug unom ka anak kondili sa mga higala, mga eskolar, ug sa mga kagiw usab. Sa pagkatigulang si Luther nakabaton sa dungog ingong magtatambag mao nga ang eskolar nga mga bisita sa iyang balay nag-andam ug pluma ug papel aron isulat ang iyang mga komento. Ang maong mga nota gitingob sa usa ka koleksiyon nga nag-ulohang Luthers Tischreden (Kulokabildo ni Luther).  Sa usa ka panahon, diha sa pinulongang Aleman kadto may sirkulasyong ikaduha lang sa Bibliya.

Utokang Maghuhubad ug Magsusulat nga Daghag Sinulat

Sa pagka-1534, natapos ni Luther ang iyang hubad sa Hebreohanong Kasulatan. May katakos siya sa pagbalanse sa estilo, ganay, ug bokabularyo. Ang resulta mao ang usa ka Bibliya nga hisabtan sa ordinaryong mga tawo. Sa pagkomento bahin sa iyang paagi sa paghubad, si Luther misulat: “Angay kitang makigsulti sa inahan diha sa iyang panimalay, sa mga bata sa dalan ug sa ordinaryong tawo sa tiyanggihan, ug unya bantayan ang ilang mga baba aron mapanid-an ang ilang sinultihan ug unya maghubad sumala niana.” Ang Bibliya ni Luther nakatabang sa pagpahiluna sa pasikaranan sa sulondang sinulat nga pinulongan nga gidawat sa tibuok Alemanya.

Ang abilidad ni Luther ingong maghuhubad giduyogan sa kahanas isip magsusulat. Giingon nga siya nagsulat ug usa ka sistematikong argumento matag duha ka semana sa iyang panahon sa trabaho sa iyang tibuok kinabuhi. Ang pipila sa maong mga sinulat malantugion sama sa tagsulat niana. Kon ang estilo sa iyang unang mga sinulat maoy makantalitahon, ang iyang estilo wala mahimong lumo samtang si Luther nagkatigulang. Ang iyang ulahing mga sinulat nahimong mas masawayon pa. Sumala sa Lexikon für Theologie und Kirche, ang mga sinulat ni Luther nagpadayag sa “iyang hingaping kasuko” ug “pagkawalay pagpaubos ug gugma,” ingon man sa “dakong pagbati sa espesyal nga pagkatinawag.”

Sa dihang miulbo ang Gubat sa mga Mamumuo ug ang mga teritoryo gibanawan sa dugo, si Luther gipangutana kon unsay iyang opinyon bahin sa rebolusyon. Ang mga mamumuo ba may makataronganong hinungdan sa pagreklamo batok sa ilang asyendero nga mga agalon? Wala tinguhaa ni Luther nga maangkon ang pagpaluyo sa kadaghanan pinaagi sa paghatag ug tubag nga makapahimuot sa kinabag-ang mga tawo. Nagtuo siya nga ang mga alagad sa Diyos kinahanglang mosunod niadtong anaa sa gahom. (Roma 13:1) Sa usa ka prangkang opinyon, si Luther miingon nga ang rebelyon angayng pukgoon sa pakusog nga paagi. “Si bisan kinsa nga makaarang, pangduslak, panigbas, pagpamatay,” miingon siya. Si Hanns Lilje mikomento nga tungod sa maong tubag si Luther nawad-an sa “talagsaon niyang kabantog taliwala sa katawhan hangtod niadtong higayona.” Dugang pa, daghan ang nagtawag kang Luther nga kontra-Hudiyo tungod sa iyang ulahing mga sinulat bahin sa mga Hudiyong wala makombertir sa Kristiyanidad, ilabina ang On the Jews and Their Lies.

Kabilin ni Luther

Ang Repormasyon, nga giawhag sa mga tawo sama ni Luther, Calvin, ug Zwingli, miresulta sa pagkaporma sa usa ka bag-ong kaugmaran sa relihiyon nga gitawag ug Protestantismo. Ang dakong kabilin ni Luther sa Protestantismo mao ang iyang pangunang doktrina bahin sa pagkagipakamatarong pinaagi sa pagtuo. Matag usa sa Alemang mga teritoryo mahimong nagpaluyo sa Protestante o sa Katolikong relihiyon. Mikaylap ang Protestantismo ug gisuportahan sa kadaghanang tawo sa Scandinavia, Switzerland, Inglaterra, ug Netherlands. Karong adlawa kini adunay milyonmilyong sumusunod.

Tinamod gihapon pag-ayo si Luther sa daghang tawo nga wala magtuo sa iyang  tanang tinuohan. Ang kanhing German Democratic Republic, nga nagsakop sa Eisleben, Erfurt, Wittenberg, ug Wartburg sa mga utlanan niini, niadtong 1983 nagsaulog sa ika-500 nga anibersaryo sa pagkatawo ni Luther. Ang maong Sosyalistang Estado nag-ila kaniya ingong talagsaong tawo sa kasaysayan ug sa kultura sa Alemanya. Dugang pa, ang usa ka Katolikong teologo sa katuigang 1980 nagsumaryo sa epekto ni Luther ug mikomento: “Walay natawo nga sunod kang Luther ang makatumbas kaniya.” Si Propesor Aland misulat: “Kada tuig adunay labing menos 500 ka bag-ong publikasyon bahin kang Martin Luther ug sa Repormasyon— ug kanang mga basahona gipatik diha sa halos tanang dagkong mga pinulongan sa kalibotan.”

Si Martin Luther may lantip nga pangutok, talagsaong memorya, batid sa mga pulong, ug kugihan kaayong mosulat. Siya usab dili-mapailobon ug matamayon, ug dili gayod siya moangay sa giisip niyang pagkasalingkapaw. Sa dihang hapit na siyang mamatay sa Eisleben sa Pebrero 1546, ang mga higala nangutana kang Luther kon siya ba nagpabiling lig-on kon bahin sa mga tinuohan nga iyang gitudlo sa uban. “Oo,” mitubag siya. Si Luther patay na, apan daghan gihapon ang nagtuo sa maong mga tinuohan.

[Hulagway sa panid 27]

Supak si Luther sa pagbaligyag mga indulhensiya

[Credit Line]

Mit freundlicher Genehmigung: Wartburg-Stiftung

[Hulagway sa panid 28]

Midumili si Luther sa pagbakwi gawas kon ang iyang mga magsusupak makapamatuod binase sa Bibliya nga siya sayop

[Credit Line]

From the book The Story of Liberty, 1878

[Mga hulagway sa panid 29]

Lawak ni Luther sa Kastilyo sa Wartburg diin siya naghubad sa Bibliya

[Credit Line]

Both images: Mit freundlicher Genehmigung: Wartburg-Stiftung

[Picture Credit Line sa panid 26]

From the book Martin Luther The Reformer, 3rd Edition, published by Toronto Willard Tract Depository, Toronto, Ontario

[Picture Credit Line sa panid 30]

From the book The History of Protestantism (Vol. I)