Ilang Gipangita ang Sigpit nga Dalan

MGA 550 ka tuig kanhi, ang gagmayng grupo sa nag-angkong mga Kristohanon nga nagpuyo sa Prague, Chelčice, Vilémov, Klatovy, ug sa uban pang mga siyudad nga sakop na karon sa Czech Republic namiya sa ilang mga balay. Nanimuyo sila duol sa baryo sa Kunwald, diha sa usa ka walog sa amihanan-silangang Bohemia, diin sila nagtukod ug mga payag, nagtikad sa yuta, nagbasa sa ilang mga Bibliya, ug nagngalan sa ilang kaugalingon nga Unity of Brethren, o Unitas Fratrum sa Latin.

Ang mga molupyo naglakip sa mga tawo nga lainlain ug mga kagikan. Sila maoy mga mamumuo, halangdon, estudyante sa unibersidad, dato ug pobre, lalaki ug babaye, balo ug ilo, nga ang tanan dunay usa ra ka tinguha. “Kami nag-ampo sa Diyos Mismo,” sila misulat, “ug nangaliyupo Kaniya sa pagbutyag kanamo sa Iyang dakong kabubut-on sa tanang mga butang. Gusto namong molakaw sa Iyang mga dalan.” Gani, kining maong Unity of Brethren, o ang Czech Brethren, ingon sa pagtawag sa ulahi sa maong grupo sa mga magtutuo, nangita sa ‘sigpit nga dalan padulong sa kinabuhi.’ (Mateo 7:13, 14) Unsang mga kamatuoran sa Bibliya ang napadayag tungod sa ilang mainampingong pagtuon? Sa unsang paagi ang ilang mga pagtulon-an lahi niadtong dinawat sa maong panahon, ug unsay atong makat-onan gikan kanila?

Walay Kapintasan—Walay Pagkompromiso

Ubay-ubayng relihiyosong mga kalihokan ang nakatabang sa pagkatukod sa Unity of Brethren sa tungatungang bahin sa ika-15ng siglo. Ang usa niini mao ang mga Waldense, usa ka kalihokan nga nagsugod sa ika-12ng siglo. Sa sinugdan, ang mga Waldense mibulag gikan sa Romanong Katolisismo, ang relihiyon sa Estado sa Sentral Uropa. Apan, sa ulahi sila mibalik ug gamay sa mga pagtulon-an sa Katoliko. Ang laing impluwensiyal nga grupo mao ang mga Hussite, mga sumusunod ni Jan Hus. Sila naghawas sa relihiyon sa kadaghanan sa katawhan sa Czech, apan sila wala

 gayod magkahiusa. Ang usa ka pundok nakigbisog batok sa mga isyu sa katilingban, samtang ang lain naggamit sa relihiyon aron sa pagpalambo sa politikanhong mga tumong. Ang mga Brethren naimpluwensiyahan usab sa chiliastic nga mga pundok maingon man sa lokal ug langyaw nga mga eskolar sa Bibliya.

Si Peter Chelčický (c. 1390-c. 1460), nga usa ka Czech nga eskolar sa Bibliya ug repormador, sinati sa mga pagtulon-an sa mga Waldense ug sa mga Hussite. Gisalikway niya ang mga Hussite tungod kay ang ilang kalihokan migamit ug kapintasan, ug mibulag siya sa mga Waldense tungod sa ilang pagkompromiso sa ilang baroganan. Gisaway niya ang gubat ingong dili-Kristohanon. Gibati niya nga “ang balaod sa Kristo” angayng mogahom sa usa ka Kristohanon, bisag unsa pay dangatan. (Galacia 6:2; Mateo 22:37-39) Sa 1440, gisulat ni Chelčický ang iyang mga pagtulon-an diha sa librong Net of the Faith.

Si Gregory sa Prague, usa ka mas bata nga kadungang eskolar ni Chelčický, naimpluwensiyahan pag-ayo sa mga pagtulon-an ni Chelčický nga tungod niana iyang gibiyaan ang kalihokan sa mga Hussite. Sa 1458, nadani ni Gregory ang gagmayng mga grupo sa kanhing mga Hussite sa pagbiya sa ilang mga balay sa nagkalainlaing dapit sa Czechia. Sila nahilakip niadtong misunod kaniya ngadto sa baryo sa Kunwald, diin ilang gitukod ang bag-ong relihiyosong katilingban. Sa ulahi, ang mga grupo sa Czech ug Aleman nga mga Waldense miduyog kanila didto.

Pagsabot sa Nangagi

Gikan sa 1464 hangtod sa 1467, kining bag-o apan nagkadako nga grupo mihimog daghang  sinodo diha sa rehiyon sa Kunwald ug misagop ug ubay-ubayng resolusyon nga naghubit sa ilang bag-ong relihiyoso nga kalihokan. Ang tanang resolusyon maampingong girekord diha sa serye sa mga libro, nga karon nailhang Acta Unitatis Fratrum (Mga Buhat sa Unity of Brethren), nga naglungtad pa gihapon. Ang maong Acta makatabang sa pagsabot bahin sa nangagi, nga nagtaganag tin-aw nga hulagway kon unsay gituohan sa mga Brethren. Ang maong mga libro naundan ug mga sulat, pinatik nga mga pakigpulong, ug mga detalye pa gani sa ilang mga panaglalis.

Mahitungod sa mga pagtulon-an sa mga Brethren, ang Acta nag-ingon: “Kami determinado sa pagtukod sa among administrasyon pinaagi lamang sa Pagbasa sa Bibliya ug pinaagi sa mga panig-ingnan sa atong Ginoo ug sa balaang mga apostoles diha sa pagpamalandong, pagkamapainubsanon ug pagkamainantoson, paghigugma sa among mga kaaway, pagbuhat ug pagpanghinaot ug maayo kanila, ug pag-ampo alang kanila.” Ang maong mga sinulat nagpakita usab nga sa sinugdan ang mga Brethren nagsangyaw. Sila nagsangyaw nga tinagurha, ug ang kababayen-an napamatud-ang malamposon nga mga misyonaryo diha sa ilang dapit. Ang Brethren naglikay sa paghupot ug  politikanhong katungdanan, dili manumpa, dili mag-apil-apil sa kalihokan sa militar, ug dili magdalag mga hinagiban.

Nagkahiusa sa Sinugdan, Nagkabahinbahin sa Ulahi

Apan, paglabay sa pipila ka dekada, ang Unity of Brethren napakyas sa pagtuman sa sukdanan niini. Ang mga panaglalis bahin sa kon sa unsang paagi tumanon ang ilang mga pagtulon-an misangpot sa pagkabahinbahin. Sa 1494 ang Brethren nabahin ngadto sa duha ka grupo—ang Major ug ang Minor nga mga pundok. Samtang gipahuyang sa Major Party ang orihinal nga mga pagtulon-an niini, giwali sa Minor Party nga ang Brethren angayng magmalig-on sa ilang baroganan batok sa politika ug sa kalibotan.—Tan-awa ang kahong “Komosta ang Major Party?”

Pananglitan, usa ka membro sa Minor Party misulat: “Ang mga tawo nga naglakaw sa duha ka dalan diyutay lamang ug garantiya nga sila magpabilin uban sa Diyos, tungod kay sa talagsaon ug sa gagmayng mga butang lamang nga sila andam sa pagtanyag ug sa pagpasakop sa ilang kaugalingon ngadto Kaniya, samtang sa  dagkong mga butang ilang gibuhat kon unsay ilang gusto. . . . Sa mga tawo nga adunay lig-ong panghunahuna ug hinlong tanlag—nga sa matag adlaw nagsunod sa Ginoong Kristo diha sa sigpit nga dalan dala ang ilang krus—kami nangandoy nga mahilakip kanila.”

Ang mga membro sa Minor Party nag-isip sa balaang espiritu ingong aktibong gahom sa Diyos, ang iyang “tudlo.” Ang ilang pagsabot sa lukat ni Jesus mao nga ang hingpit nga tawong si Jesus nagbayad sa iyang tawhanong kinabuhi alang sa giwala sa makasasalang si Adan. Wala nila simbaha si Maria, ang inahan ni Jesus. Ilang gipasig-uli ang doktrina sa pagkapari sa tanang magtutuo nga wala ang panumpa sa selibasiya. Ilang gidasig ang publikong pagsangyaw sa tanang membro sa kongregasyon ug nagpalagpot sa dili-mahinulsolong makasasala. Ilang gipasundayag ang bug-os nga pagkabulag gikan sa mga kalihokan sa militar ug sa politika. (Tan-awa ang kahong “Kon Unsay Gituohan sa Minor Party nga Brethren.”) Sanglit gisunod pag-ayo sa Minor Party ang mga resolusyon diha sa Acta, giisip niini ang kaugalingon nga mao ang tinuod nga manununod sa orihinal nga Unity of Brethren.

Prangka ug Gilutos

Ang Minor Party prangkang nagsaway sa ubang mga relihiyon, lakip na sa Major Party. “Kamo nagtudlo nga bawtismohan ang gagmayng mga bata nga walay ilang kaugalingong pagtuo,” sila misulat bahin sa ubang mga relihiyon, “ug tungod niini kamo nagsunod sa institusyon sa usa ka obispo nga ginganlag Dionysius, kinsa tungod sa paghulhog sa pipila ka dili-maalamong mga tawo nagpasiugda sa pagbawtismo sa mga masuso . . . Ingon usab niana ang gituohan sa halos tanang mga magtutudlo ug mga teologo, si Luther, Melanchthon, Bucerus, Korvín, Jiles̆, Bullinger, . . . ang Major Party, nga tanan nagkahiusa.”

Dili ikatingala nga ang Minor Party gilutos. Sa 1524 usa sa mga lider niini, si Jan Kalenec, gilatigo ug gisunog. Sa ulahi tulo ka membro sa Minor Party ang gisunog diha sa estaka. Ang Minor Party morag nahanaw na sa mga 1550, human sa kamatayon sa ilang kataposang lider.

Bisan pa niana, ang mga magtutuo sa Minor Party nakaimpluwensiya sa relihiyosong kahimtang sa Uropa sa Edad Medya. Tinuod, sanglit “ang matuod nga kahibalo” wala pa modagaya sa panahon sa Minor Party, sila wala molampos sa pagwagtang sa dugay nang espirituwal nga kangitngit. (Daniel 12:4) Bisan pa niana, ang ilang kusganong tinguha sa pagpangita sa sigpit nga dalan ug pagsunod niana bisan pa sa pagsupak maoy usa ka butang nga angayng sundon sa mga Kristohanon karong adlawa.

[Blurb sa panid 13]

Kalim-an sa 60 ka Bohemian (Czech) nga mga libro gikan sa 1500 ngadto sa 1510 giingon nga gipatik sa mga membro sa Unity of Brethren

[Kahon sa panid 11]

Komosta ang Major Party?

Unsay nahitabo sa Major Party? Sa dihang wala na maglungtad ang Minor Party, ang Major Party nagpadayon ingong usa ka relihiyosong kalihokan, nga nailhan gihapon ingong Unity of Brethren. Sa ngadtongadto, kining grupoha nagbag-o sa orihinal nga mga pagtulon-an niini. Sa kataposan sa ika-16 nga siglo, ang Unity of Brethren nakig-alyansa sa mga Czech Utraquist, a nga sa lintunganay maoy mga Lutherano. Apan, ang Brethren nagpabiling aktibo sa paghubad ug pagpatik sa Bibliya ug sa uban pang relihiyosong mga libro. Makaiikag, ang titulo sa mga panid sa una nilang mga publikasyon adunay Tetragrammaton, nga maoy tawag sa upat ka Hebreohanong letra sa personal nga ngalan sa Diyos.

Sa 1620, ang gingharian sa Czech napugos sa pagpasakop sa Romano Katolikong pagmando. Tungod niana, daghang Brethren sa Major Party ang namiya sa maong nasod ug nagpadayon sa ilang mga kalihokan sa laing mga nasod. Didto sa laing mga nasod, ang maong grupo nailhan sa ulahi ingong Moravian Church (ang Moravia maoy bahin sa kayutaan sa Czech), nga naglungtad gihapon.

[Footnote]

[Kahon sa panid 12]

Kon Unsay Gituohan sa Minor Party nga Brethren

Ang mosunod nga mga kinutlo gikan sa ika-15 ug 16 nga siglong Acta Unitatis Fratrum nagpakita sa pipila ka pagtulon-an nga gituohan sa Minor Party. Ang mga pahayag, nga gisulat sa mga lider sa Minor Party, sa panguna gitumong ngadto sa Major Party.

Trinidad: “Kon inyong tan-awon ang tibuok Bibliya, dili ninyo makaplagan nga ang Diyos nabahin ngadto sa usa ka matang sa Trinidad, nga tulo ka persona nga lainlain ug ngalan, ingon sa gihanduraw sa mga tawo.”

Balaang espiritu: “Ang balaang espiritu mao ang tudlo sa Diyos ug usa ka gasa sa Diyos, o usa ka maghuhupay, o Gahom sa Diyos, nga ihatag sa Amahan ngadto sa mga magtutuo pinasukad sa mga merito ni Kristo. Dili nato makaplagan diha sa Balaang Kasulatan nga ang balaang espiritu angayng tawgon nga usa ka Diyos o usa ka Persona; bisan ang mga pagtulon-an sa mga apostoles wala magpakita niana.”

Pagkapari: “Sila sayop nga naghatag kaninyo sa titulong “pari”; kon wala moy palot sa ulo ug giingong makaayo nga haplas, sama ra mo sa ordinaryong layko. Si San Pedro nagtawag sa tanang Kristohanon nga mga pari, nga nag-ingon: Kamo maoy balaang mga pari nga nagtanyag ug espirituwal nga mga halad. (1 Pedro 2)”

Bawtismo: “Ang Ginoong Kristo nag-ingon sa iyang mga apostoles: Lakaw ngadto sa tibuok kalibotan, iwali ang Ebanghelyo ngadto sa tanang kalalangan, ngadto sa tanang managpanuo. (Marcos, kapitulo 16) Ug human lamang tumana kining mga pulonga: ug magpabawtismo, nga sila maluwas. Ug gitudlo ninyo nga bunyagan ang gagmayng mga bata nga walay ilang kaugalingong pagtuo.”

Neyutralidad: “Kon unsay giisip sa inyong unang mga igsoon nga daotan ug mahugaw, ang pag-anib sa militar ug pagbuno o paglakawlakaw sa kadalanan nga magpas-an ug mga hinagiban, kanang tanan giisip ninyong maayo . . . Busa gibati namo nga kamo, duyog sa uban pang mga magtutudlo, walay bug-os nga kasayoran sa matagnaong mga pulong nga nag-ingon: Busa iyang gibali ang gahom sa pana, sa mga taming ug sa espada ug sa gubat. (Salmo 75) Ug lain pa: Dili nila pagadaoton o laglagon ang tibuok kong bukid nga balaan, tungod kay ang yuta sa Ginoo mapuno sa diyosnong kaalam, ug uban pa. (Isaias, kapitulo 11).”

Pagsangyaw: “Nahibalo gayod kita nga, sa sinugdan, ang mga babaye mas malamposon diha sa ministeryo kay sa tanang mga pari uban sa usa ka obispo. Ug karon ang mga pari nagpahiluna diha sa ilang mga dapit ug sa ilang mga pinuy-anan nga gitagana sa simbahan. Pagkadakong sayop! Lakaw ngadto sa tibuok kalibotan. Pagwali . . . ngadto sa tanang kalalangan.”

[Mga mapa sa panid 10]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

ALEMANYA

POLANDIA

CZECH REPUBLIC

BOHEMIA

Suba sa Elbe

PRAGUE

Suba sa Vltava

Klatovy

Chelčice

Kunwald

Vilémov

MORAVIA

Suba sa Danube

[Mga hulagway sa panid 10, 11]

Wala: Peter Chelčický; ubos: panid gikan sa “Net of the Faith”

[Hulagway sa panid 11]

Si Gregory sa Prague

[Picture Credit Line sa panid 13]

All images: S laskavým svolením knihovny Národního muzea v Praze, C̆esko