Ampingi ang Kaputli Pinaagi sa Pag-amping sa Imong Kasingkasing
Ampingi ang Kaputli Pinaagi sa Pag-amping sa Imong Kasingkasing
“Labaw sa tanan nga pagabantayan, ampingi ang imong kasingkasing, kay niana nagagikan ang mga tuboran sa kinabuhi.”—PROVERBIO 4:23.
1-3. (a) Sa unsang paagi kasagarang gipakita sa mga tawo nga wala nila pabilhi ang ilang kaputli? Iilustrar. (b) Nganong hinungdanon nga susihon ang bili sa kaputli?
ANG dibuho morag kinaraan na tingali. Basin wala kini mohaom sa mga dayandayan sa balay. Bisan unsa pa man ang hinungdan, dayag nga gibati sa tag-iya nga wala niya kini kinahanglana. Ang maong dibuho gibaligya diha sa usa ka tindahag segunda mano, sa presyo nga 29 dolyares (T.B.). Apan, pipila ka tuig sa ulahi, nadiskobrehan sa bag-ong tag-iya niini nga kini mokantidad diay ug duolan sa usa ka milyong dolyares! Oo, usa diay kadto ka talagsaong obra maestra. Tiaw mo kana kon unsay gibati sa kanhing tag-iya, kinsa naghunahuna nga gamay rag bili kining maong bahandi!
2 Ang susama kasagarang mahitabo sa kaputli, ang moral nga kahinlo, o kalunsay, sa usa ka tawo. Daghan kaayong tawo karon ang wala kaayo magpabili sa ilang kaugalingong kaputli. Ang uban nag-isip niana ingong kinaraan nga ideya, usa nga dili mohaom sa ilang modernong estilo sa kinabuhi. Busa, ilang gitugyan ang ilang kaputli nga gamay ra kaayo ang balos. Gibayloan sa uban ang ilang kaputli ug pipila ka yugto sa seksuwal nga katagbawan. Ang uban nagsakripisyo niana sa paglaom nga makabaton ug mas taas nga kahimtang sa mga mata sa ilang mga katalirongan o sa usa ka membro sa kaatbang nga sekso.—Proverbio 13:20.
3 Daghan ang ulahi nang nakaamgo kon unsa gayod diay ka bililhon ang ilang kaputli. Kasagaran makapaguol kaayo ang ilang kapildihan. Sumala sa giingon sa Bibliya, ang mga epekto sa imoralidad mahimong sama sa hilo, “ingon ka pait sa ajenjo.” (Proverbio 5:3, 4) Tungod sa dunot nga moral nga palibot karon, sa unsang paagi imong mapabilhan ug maampingan ang imong kaputli? Atong hatagag pagtagad ang tulo ka may-kalambigitan nga mga lakang nga atong mahimo.
Ampingi ang Imong Kasingkasing
4. Unsa ang mahulagwayon nga kasingkasing, ug nganong angay natong ampingan kini?
4 Ang yawi sa pag-amping sa kaputli mao ang pag-amping sa kasingkasing. Ang Bibliya nag-ingon: “Labaw sa tanan nga pagabantayan, ampingi ang imong kasingkasing, kay niana nagagikan ang mga tuboran sa kinabuhi.” (Proverbio 4:23) Unsa ang “imong kasingkasing,” nga gihisgotan dinhi? Dili kini ang literal nga kasingkasing. Kini maoy mahulagwayon nga kasingkasing. Nagtumong kini sa imong pagkatawo, lakip na sa imong mga hunahuna, pagbati, ug mga panukmod. Ang Bibliya nag-ingon: “Higugmaon mo si Jehova nga imong Diyos sa bug-os mong kasingkasing ug sa bug-os mong kalag ug sa bug-os mong kusog.” (Deuteronomio 6:5) Gihisgotan ni Jesus kining maong sugo ingong kinadak-an sa tanan. (Marcos 12:29, 30) Klaro nga kining atong kasingkasing bililhon kaayo. Takos kining ampingan.
5. Sa unsang paagi ang kasingkasing bililhon ug sa samang higayon peligroso?
5 Apan, nag-ingon usab ang Bibliya nga “ang kasingkasing labaw nga malimbongon kay sa bisan unsa pa ug desperado.” (Jeremias 17:9) Sa unsang paagi mahimong malimbongon ang kasingkasing—usa ka kapeligrohan kanato? Aw, pananglitan ang awto maoy usa ka bililhong kasangkapan, makaluwas pa gani ug kinabuhi panahon sa emerhensiya. Apan kon dili kontrolahon sa drayber ang awto, kon dili niya kanunayng giyahan ang manibela, ang maong awto dali rang mahimong makamatay nga hinagiban. Sa susama, gawas kon imong ampingan ang imong kasingkasing, ikaw kontrolahon sa tanang tinguha ug panukbil sa imong galamhan, ug maeksperyensiyahan nimo ang katalagman. Ang Pulong sa Diyos nag-ingon: “Siya nga nagasalig sa iyang kaugalingong kasingkasing maoy hungog, apan siya nga nagalakaw sa kaalam mao ang makaikyas.” (Proverbio 28:26) Oo, makalakaw ka diha sa kaalam ug makaikyas sa katalagman kon magpagiya ka sa Pulong sa Diyos, sama ra nga tan-awon nimo ang usa ka mapa sa dalan sa dili pa mobiyahe.—Salmo 119:105.
6, 7. (a) Unsa ang pagkabalaan, ug nganong hinungdanon kini sa mga alagad ni Jehova? (b) Sa unsang paagi nahibaloan nato nga ang dili-hingpit nga mga tawo makabanaag sa pagkabalaan ni Jehova?
6 Ang atong kasingkasing dili kinaiyanhong mopakiling kanato sa kaputli. Kinahanglang giyahan nato kini paingon niana. Ang usa ka paagi sa pagbuhat niana mao ang pagpalandong sa tinuod nga bili sa kaputli. Kining hiyasa dakog kalabotan sa pagkabalaan, nga nagpasabot ug kahinlo, kalunsay, pagkanahimulag sa pagkamakasasala. Ang pagkabalaan maoy bililhong hiyas nga bahin sa kinaiyahan ni Jehova nga Diyos. Gatosan ka bersikulo sa Bibliya ang naglangkit sa maong hiyas ngadto kang Jehova. Gani, ang Bibliya nag-ingon nga “Ang pagkabalaan iya ni Jehova.” (Exodo 28:36) Apan, unsay kalabotan nianang hamiling hiyas kanatong dili-hingpit nga mga tawo?
7 Sa iyang Pulong, giingnan kita ni Jehova: “Kinahanglan kamong magmabalaan, tungod kay ako balaan.” (1 Pedro 1:16) Oo, masundog nato ang pagkabalaan ni Jehova; kita mahimong magmahinlo sa iyang atubangan, ug magmaampingon sa atong kaputli. Busa sa dihang molikay kita sa dili-hinlo, makahugaw nga mga buhat, atong gidahom nga makab-ot ang hamili, makapahinam nga pribilehiyo—ang pagpabanaag sa matahom nga hiyas sa Labing Hataas nga Diyos! (Efeso 5:1) Dili nato angayng hunahunaon nga imposibleng makab-ot nato kana, kay si Jehova maoy maalamon ug makataronganon nga Agalon nga dili gayod mangayo ug labaw kay sa atong maarangan. (Salmo 103:13, 14; Santiago 3:17) Tinuod, ang pagpabiling putli sa espirituwal ug moral nagkinahanglag paningkamot. Apan, si apostol Pablo nag-ingon nga ang “katim-os ug kaputli . . . angay kang Kristo.” (2 Corinto 11:3) Dili ba nato utang kang Kristo ug sa iyang Amahan ang pagpaningkamot pag-ayo nga magpabiling putli sa moral? Kon buot hunahunaon, sila nagpakita kanato ug labaw nga gugma kay sa atong mabayran. (Juan 3:16; 15:13) Haom nga ipahayag nato ang atong pasalamat pinaagi sa pagkinabuhi nga hinlo ug maayog moral. Pinaagi sa paghunahuna sa atong kaputli niining paagiha, atong mapabilhan kini, ug atong maampingan ang atong kasingkasing.
8. (a) Sa unsang paagi mapakaon nato ang atong mahulagwayong kasingkasing? (b) Unsay mahimong ipadayag sa atong pagpakig-estorya bahin kanato?
8 Maampingan usab nato ang atong kasingkasing pinaagi sa paagi sa atong pagpakaon sa atong kaugalingon. Kinahanglang pakan-on nato kanunay ang atong hunahuna ug kasingkasing sa maayong espirituwal nga pagkaon, ug ipunting ang atong pagtagad sa maayong balita sa Gingharian sa Diyos. (Colosas 3:2) Bisan ang atong kabildohay kinahanglang magbanaag niana. Kon kita adunay reputasyon nga maghisgot bahin sa unodnon, imoral nga mga ulohan, atong gipadayag ang kahimtang sa atong kasingkasing. (Lucas 6:45) Hinunoa, hinaot nga aduna kitay reputasyon sa paghisgot bahin sa mga butang nga espirituwal ug makapalig-on. (Efeso 5:3) Aron maampingan ang atong kasingkasing, adunay dagkong kapeligrohan nga angay natong likayan. Hisgotan nato ang duha niini.
Kalagiw Gikan sa Pakighilawas
9-11. (a) Ngano man nga kadtong nagsalikway sa tambag sa 1 Corinto 6:18 mas dakog kalagmitan nga malangkit sa grabeng imoralidad? Iilustrar. (b) Kon kita mokalagiw gikan sa pakighilawas, unsay atong likayan? (c) Unsang positibong panig-ingnan ang gihatag kanato sa matinumanong tawo nga si Job?
9 Giinspirar ni Jehova si apostol Pablo sa pagsulat ug tambag nga nakatabang sa daghan sa pag-amping sa ilang kasingkasing ug sa ilang kaputli. Si Pablo miingon: “Kalagiw gikan sa pakighilawas.” (1 Corinto 6:18) Matikdi nga wala lamang siya moingon ug, “Likayi ang pakighilawas.” Duna pay angayng buhaton ang mga Kristohanon. Sila angayng mokalagiw gikan sa maong imoral nga mga buhat, sama ra nga mokalagiw sila gikan sa nagahulga-sa-kinabuhi nga kapeligrohan. Kon dili nato panumbalingon ang maong tambag, gipadako nato ang kalagmitan nga malangkit sa grabeng imoralidad ug mawad-an sa pabor sa Diyos.
10 Sa pag-ilustrar: Giligo ug giilisan na sa usa ka inahan ang iyang batang lalaki agig pagpangandam sa usa ka hinungdanong okasyon. Mihangyo ang bata kon mahimo ba siyang magdula sa gawas sa dili pa mogikan ang pamilya, ug miuyon ang inahan—sa usa ka kondisyon. Siya miingon: “Ayaw pagpaduol sa lim-aw sa gawas. Kon magkalapok ka, bunalan ta ka.” Apan, paglabay lamang sa pipila ka minuto iyang nakita ang iyang batang lalaki nga nagkinto na diha sa ngilit sa lim-aw. Wala pa siya magkalapok. Bisan pa niana, wala niya panumbalinga ang pasidaan nga dili magpaduol sa lim-aw, ug seguradong mabunalan siya. (Proverbio 22:15) Daghang batan-on ug mga hamtong nga angay untang mas maampingon ang naghimo sa susamang sayop. Sa unsang paagi?
11 Niining mga panahona diin daghan kaayo ang nagpadaog sa “makauulawng seksuwal nga mga gana,” mitungha ang usa ka bag-ong matang sa negosyo aron sa pagbaligya ug impormasyon bahin sa gidiling seksuwal nga mga relasyon. (Roma 1:26, 27) Ang hampak sa pornograpiya mikaylap na diha sa mga magasin, libro, video, ug sa Internet. Kadtong mopili sa pagpasulod sa maong mga larawan nganha sa ilang hunahuna wala gayod mokalagiw gikan sa pakighilawas. Sila nagduladula niana, nga anaa sa ngilit sa kapeligrohan, sa ingon nagsalikway sa pasidaan sa Bibliya. Imbes ampingan ang kasingkasing, kini ilang gihiloan ug tataw nga mga larawan nga mahimong dangtag daghang katuigan una pa makalimtan. (Proverbio 6:27) Mokat-on kita gikan sa matinumanong si Job, kinsa mihimog pakigsaad—usa ka pormal nga kasabotan—sa iyang mga mata, nga dili motan-aw sa mga butang nga magtental lamang kaniya sa paghimog sayop. (Job 31:1) Angay gayong sundogon ang iyang panig-ingnan!
12. Sa unsang paagi ang Kristohanong mga managtrato ‘makakalagiw gikan sa pakighilawas’?
12 Ilabinang hinungdanon nga ‘mokalagiw gikan sa pakighilawas’ panahon sa panagtratohay. Ang maong yugto angay nga mahimong usa ka makalilipay nga panahon, nga puno sa paglaom ug kahinam, apan ang ubang batan-on nga mga managtrato nagdaot niana pinaagi sa pagduladula sa imoralidad. Sa ingon niana, ilang gihikawan ang usag usa sa kinamaayohang pundasyon alang sa maayong kaminyoon—usa ka relasyon nga gipasukad sa dili-mahakogong gugma, pagpugong-sa-kaugalingon, ug pagkamasinugtanon kang Jehova nga Diyos. Usa ka Kristohanong managtrato ang nalambigit sa imoral nga panggawi. Human sila maminyo, ang asawa miangkon nga gihasol siya sa iyang tanlag, nga nakapawala gani sa iyang kalipay sa adlaw sa iyang kasal. Siya misugid: “Kadaghan na ko mangayog pasaylo kang Jehova, apan bisan pag pito ka tuig na ang milabay sukad niadto, gitulisok gihapon ko sa akong tanlag.” Hinungdanon nga kadtong nakahimog imoralidad mangayog tabang gikan sa Kristohanong mga ansiyano. (Santiago 5:14, 15) Apan, daghang Kristohanon nga mga magtiayon ang milihok nga maalamon ug nakalikay niining maong mga kapeligrohan panahon sa ilang panagtratohay. (Proverbio 22:3) Ilang gilimitehan ang ilang mga pahayag sa pagbati. Sila adunay mga tsaperon ug naglikay gayod nga sila rang duha diha sa hilit nga mga lugar.
13. Nganong ang mga Kristohanon dili angayng makigtrato sa usa ka tawo nga wala mag-alagad kang Jehova?
13 Ang mga Kristohanon nga makigtrato niadtong wala mag-alagad kang Jehova lagmit nga mag-atubang ug dagkong mga problema. Pananglitan, sa unsang paagi mahiusa ka sa usa nga wala mahigugma kang Jehova nga Diyos? Hinungdanon nga ang mga Kristohanon magpayugo lamang uban niadtong nahigugma kang Jehova ug nagtahod sa iyang mga sukdanan sa kaputli. Ang Pulong sa Diyos nagsulti kanato: “Ayaw pagpayugo nga dili timbang sa mga dili-magtutuo. Kay aduna bay panag-ubanay ang pagkamatarong ug ang kalapasan? O aduna bay pakig-ambitay ang kahayag uban sa kangitngit?”—2 Corinto 6:14.
14, 15. (a) Unsang sayop nga panglantaw ang nabatonan sa uban maylabot sa kahulogan sa “pakighilawas”? (b) Ang “pakighilawas” naglakip sa unsang matang sa mga buhat, ug sa unsang paagi ang mga Kristohanon ‘makakalagiw gikan sa pakighilawas’?
14 Hinungdanon usab ang kahibalo. Dili kita tukmang makakalagiw gikan sa pakighilawas kon kita wala gayod mahibalo kon unsa kana. Ang uban sa kalibotan karon misagop ug sayop nga ideya mahitungod sa kahulogan sa “pakighilawas.” Ilang gihunahuna nga ilang matagbaw ang ilang agda sa sekso nga dili magminyo basta likayan lamang nila ang aktuwal nga pagpakighilawas. Bisan ang pipila ka tinahod nga mga institusyon sa panglawas nga nagtinguha sa pagpamenos sa gidaghanon sa wala-kinahanglanang pagmabdos sa mga tin-edyer nagdasig sa mga batan-on sa pagpakigbahin sa hiwi nga seksuwal nga panggawi nga dili moresulta sa pagmabdos. Makapasubo nga ang maong tambag wala-sa-lugar. Ang paglikay nga mapaangkan dili samang butang sa pag-amping sa kaputli, ug ang tinuod nga kahubitan sa “pakighilawas” dili limitado kaayo.
15 Ang Gregong pulong nga por·neiʹa, nga gihubit ug “pakighilawas,” adunay sangkad kaayo nga kahulogan. Kini mapadapat sa seksuwal nga relasyon nga naglangkit sa mga tawo nga dili kasal ug nagsentro sa pagtagad diha sa sayop nga paggamit sa mga organo sa sekso. Ang por·neiʹa naglakip sa mga buhat sama sa pagpakigsekso nga ipaagi sa baba, pagpakigsekso nga ipaagi sa lubot, ug pag-ugay-ugay sa kinatawo sa laing tawo—mga buhat nga kasagarang nalangkit sa mga balay sa kahilayan. Ang mga tawo nga naghunahuna nga ang maong mga buhat dili “pakighilawas” naglimbong sa ilang kaugalingon ug nabiktima sa usa sa mga lit-ag ni Satanas. (2 Timoteo 2:26) Dugang pa, ang pag-amping sa kaputli nagpasabot ug labaw pa kay sa paglikay lamang sa bisan unsang buhat nga matawag ug pakighilawas. Aron ‘makakalagiw gikan sa pakighilawas,’ kita kinahanglang maglikay sa tanang matang sa seksuwal nga kahugawan ug law-ay nga panggawi nga mahimong motultol sa grabeng sala nga por·neiʹa. (Efeso 4:19) Nianang paagiha maampingan nato ang kaputli.
Likayi ang mga Kapeligrohan sa Pagbirigbirig
16. Ang romantikong panggawi maoy haom sa unsang kahimtang, sumala sa giilustrar sa unsang pananglitan diha sa Kasulatan?
16 Aron maampingan nato ang kaputli, ang laing kapeligrohan nga angay natong bantayan mao ang pagbirigbirig. Ang uban moinsistir tingali nga ang pagbirigbirig maoy dili makadaot nga lingawlingaw tali sa mga membro sa magkaatbang nga sekso. Tinuod, dunay panahon ug dapit alang sa romantikong panggawi. Si Isaac ug Rebeca nakit-an nga “naglipaylipay,” ug dayag sa mga nanan-aw nga sila dili lamang managsoon. (Genesis 26:7-9) Apan, magtiayon sila. Haom ang ilang pagpinarayganay. Ang pagbirigbirig maoy laing butang.
17. Unsa ang pagbirigbirig, ug sa unsang paagi makontrolar ang maong problema?
17 Ang pagbirigbirig mahimong hubiton niining paagiha: pagpakita ug romantikong kaikag sa dihang wala gayoy tuyo nga makigminyo. Ang mga tawo maoy komplikadong mga linalang, busa sa walay duhaduha adunay daghan kaayong paagi sa pagbirigbirig, ang uban niana dili daling mamatikdan. (Proverbio 30:18, 19) Busa, ang estriktong mga lagda sa panggawi dili mao ang sulbad. Hinunoa, gikinahanglan ang labaw pa kay sa mga lagda—ang matinud-anong pagsusi sa kaugalingon ug ang maampingong pagpadapat sa mga prinsipyo sa Bibliya.
18. Unsay nagtukmod sa uban sa pagbirigbirig, ug nganong makadaot ang pagbirigbirig?
18 Kon matinud-anon natong susihon ang atong kaugalingon, kadaghanan kanato lagmit nga moangkon nga sa dihang mamatikdan nato nga ang usa ka membro sa kaatbang nga sekso adunay romantikong kaikag kanato, kita malipay. Natural kana. Apan kita ba nagbirigbirig aron makuha ang maong kaikag—aron lang pausbawon ang atong pagtamod-sa-kaugalingon o ipatungha ang ingon nianang reaksiyon diha sa lain? Kon mao, gihunahuna ba nato ang kasakit nga mahimong ipahinabo nato? Pananglitan, ang Proverbio 13:12 nag-ingon: “Ang pagdahom nga nalangan makapasakit sa kasingkasing.” Kon kita tinuyong nagbirigbirig sa usa ka tawo, lagmit wala kita mahibalo kon unsay epekto niana sa maong tawo. Magdahom tingali siya nga kini mosangpot sa pakigtratohay ug kaminyoon. Ang mosangpot nga kahigawad makapahugno gayod. (Proverbio 18:14) Ang tinuyong pagduladula sa pagbati sa uban makapasakit.
19. Sa unsang paagi ang pagbirigbirig makapameligro sa Kristohanong mga kaminyoon?
19 Ilabinang hinungdanon ang pagbantay batok sa pagbirigbirig taliwala sa mga minyo. Ang pagpakita ug romantikong kaikag sa usa ka minyo—o ang pagpakita sa usa ka minyo sa maong kaikag ngadto sa usa ka tawo gawas sa bugkos sa kaminyoon—maoy sayop. Ikasubo, ang ubang mga Kristohanon sayop nga nagtuo nga dalawaton ang pag-ugmad ug romantikong pagbati alang sa mga membro sa kaatbang nga sekso gawas sa ilang kapikas. Ang uban nagpadayag sa ilang kinailadmang mga kabalaka ngadto sa maong “higala,” nga mosugid gani sa pribadong mga hunahuna nga wala nila isulti sa ilang kapikas. Tungod niini, ang romantikong pagbati milambo ngadto sa usa ka emosyonal nga pagsalig nga makapahuyang ug makabungkag sa kaminyoon. Maayong hinumdoman sa minyong mga Kristohanon ang maalamong pasidaan ni Jesus bahin sa pagpanapaw—kini magsugod sa kasingkasing. (Mateo 5:28) Nan, ampingan nato ang kasingkasing ug likayan ang mga situwasyon nga mahimong motultol sa maong makadaot nga mga resulta.
20. Sa unsang paagi kita magmadeterminado sa pag-isip sa atong kaputli?
20 Tinuod, dili sayon ang pagpabiling putli sa imoral nga kalibotan karon. Apan, hinumdomi nga mas sayon pa ang pag-amping sa imong kaputli kay sa pagpasig-uli niana sa dihang kini nawala na. Siyempre, si Jehova ‘makapasaylo nga madagayaon gayod’ ug makahinlo niadtong tinuod nga naghinulsol sa ilang mga sala. (Isaias 55:7) Apan, dili panalipdan ni Jehova kadtong nakahimog imoralidad batok sa mga sangpotanan sa ilang mga lihok. Ang mga epekto niana mahimong dangtan ug daghang katuigan, bisan sa tibuok kinabuhi. (2 Samuel 12:9-12) Nan, ampingi gayod ang imong kaputli pinaagi sa pag-amping sa imong kasingkasing. Isipa ang imong hinlo, putli nga baroganan atubangan kang Jehova nga Diyos ingong bililhong bahandi—ug ayaw gayod wad-a kana!
Unsaon Nimo Pagtubag?
• Unsa ang kaputli, ug nganong hinungdanon kaayo kini?
• Sa unsang paagi maampingan nato ang atong kasingkasing?
• Unsay nalangkit sa pagkalagiw gikan sa pakighilawas?
• Nganong angay natong likayan ang pagbirigbirig?
[Mga Pangutana sa Pagtuon]
[Hulagway sa panid 11]
Ang usa ka awto mahimong peligroso kon dili magiyahan sa hustong paagi
[Mga hulagway sa panid 12]
Unsay mahimong mahitabo kon dili nato panumbalingon ang mga pasidaan?
[Hulagway sa panid 13]
Ang putli nga panagtratohay maoy malipayon ug magpasidungog sa Diyos