Sugilanon sa Kinabuhi

Kami Nabuhi Pinaagi sa Kusog ni Jehova

SUMALA SA GIASOY NI ERZSÉBET HAFFNER

“Dili nako sila tugotan sa pagpapahawa kanimo,” matod pa ni Tibor Haffner sa dihang iyang nahibaloan nga gimandoan ko sa pagbiya sa Czechoslovakia. Dayon siya midugang: “Kon mosugot ka, minyoan ta ka, ug magpabilin ka uban nako hangtod sa hangtod.”

NIADTONG Enero 29, 1938, pipila lang ka semana human sa maong wala-damhang tanyag nga makigminyo, gipakaslan nako si Tibor, ang Kristohanong igsoon nga maoy unang nakasangyaw sa akong pamilya. Kadto dili sayon nga desisyon. Mao pay akong pag-edad ug 18, ug ingong bug-os-panahong ministro sa mga Saksi ni Jehova, gusto nakong ipahinungod ang akong pagkabatan-on alang lamang sa pag-alagad sa Diyos. Mihilak ako ug miampo. Sa dihang mikalma na ako, mao pa nako maamgohi nga ang gitanyag ni Tibor kanako maoy labaw pa kay sa usa ka malulotong buhat, ug mibati ako nga gusto kong makig-uban niining tawo nga nahigugma gayod kanako.

Apan nganong nameligro man akong papahawaon sa nasod? Kon buot hunahunaon, ako nagpuyo sa usa ka nasod nga nagpasigarbo sa demokratikanhong sistema ug relihiyosong kagawasan niini. Seguro, niining higayona kinahanglan ko kamong sultihan ug dugang bahin sa akong kagikan.

Ako natawo niadtong Disyembre 26, 1919, sa Grego-Katolikong mga ginikanan sa balangay sa Sajószentpéter, Hungaria, mga 160 kilometros silangan sa Budapest. Ikasubo, ang akong amahan namatay sa wala pa ako matawo. Sa wala madugay ang akong inahan naminyo sa usa ka biyudo nga may upat ka anak, ug namalhin mi ngadto sa Lučenec, usa ka maanindot nga siyudad sa kanhing Czechoslovakia. Niadtong panahona, ang pagpuyo diha sa usa ka pamilyang may humabdos dili sayon. Tungod kay ako ang kinamanghoran sa lima ka anak, mibati ko nga dili sakop sa pamilya. Lisod  ang panginabuhi, ug ako hinikawan dili lang sa materyal nga mga butang kondili usab sa ginikananhong pagtagad ug gugma.

Aduna bay si Bisan Kinsa nga Nahibalo sa Tubag?

Sa dihang nag-edad ako ug 16 anyos, gihasol ako sa daghang seryosong mga pangutana. Maikagon kaayo ako nga nagbasa sa kasaysayan sa Gubat sa Kalibotan I, ug nakuratan kaayo ko sa tanang pagpamatay nga nahitabo taliwala sa sibilisadong mga nasod nga nag-angkong Kristohanon. Gawas pa, namatikdan nako ang nag-uswag nga militarismo sa daghang dapit. Wala gayod kini mahiuyon sa akong nakat-onan sa simbahan bahin sa paghigugma sa isigkatawo.

Busa, giadto nako ang usa ka Romano Katolikong pari ug gipangutana siya: “Unsang sugoa ang angayng sundon nato ingong mga Kristiyano—makiggubat ug patyon ang atong mga isigkatawo o higugmaon sila?” Kay napikal sa akong pangutana, siya mitubag nga gitudlo lang niya ang iyang nakat-onan gikan sa iyang mga labaw. Ingon gihapon niana ang nahitabo sa dihang giduaw nako ang usa ka ministro nga Calvinista ug dayon ang usa ka Hudiyong rabbi. Wala akoy nakuhang tubag, ang ila lang katingala sa akong talagsaong pangutana. Sa kataposan, giadto nako ang usa ka Lutherano nga ministro. Nasuko siya, apan sa wala pa ako mobiya, siya miingon: “Kon gusto gyod kang mahibalo bahin niana, pangutan-a ang mga Saksi ni Jehova.”

Gisulayan nako pagpangita ang mga Saksi apan wala nako sila makita. Pipila ka adlaw sa ulahi sa dihang nagpadulong na ko sa balay gikan sa trabaho, nakita nako nga abli ug diyutay ang pultahan. Gibasahan ug Bibliya sa usa ka ambongan nga batan-ong lalaki ang akong inahan. Dihay misantop dayon sa akong hunahuna, ‘Segurado kong usa kini ka Saksi ni Jehova!’ Gipadayon namo kining tawhana, si Tibor Haffner, ug gisubli nako ang akong mga pangutana. Imbes motubag sa kaugalingon niyang mga pulong, gipakita niya kanako kon unsay gisulti sa Bibliya bahin sa ilhanan sa matuod nga mga Kristohanon, maingon man sa mga panahon diin kita nagkinabuhi.—Juan 13:34, 35; 2 Timoteo 3:1-5.

Sulod sa pipila ka bulan, sa wala pa ako mag-edad ug 17, ako nabawtismohan. Nagtuo ako nga kinahanglang makadungog ang tanan niining bililhong mga kamatuoran nga lisod kaayo nakong nakaplagan. Misugod ako sa pagsangyaw nga bug-os panahon, nga malisod gayod sa Czechoslovakia sa ulahing bahin sa katuigan sa 1930. Bisan tuod opisyal nga narehistro ang among buluhaton, kami nakasugamak ug grabeng pagsupak nga giaghat sa klero.

Unang Pagtilaw sa Paglutos

Usa ka adlaw niana sa ulahing bahin sa 1937, ako nagsangyaw uban sa usa ka Kristohanong sister diha sa usa ka balangay duol sa Lučenec. Sa wala madugay gidakop kami ug gipriso. “Mangamatay mo dinhi,” matod pa sa guwardiya, nga naglamba sa pultahan sa among selda.

Pagkagabii, dunay upat nga nadugang kanamo sa selda. Kami misugod sa paghupay kanila ug pagsangyaw kanila. Mikalma sila, ug sa tibuok gabii among gipaambit ang kamatuoran sa Bibliya uban kanila.

Pagkaalas-sayis sa buntag, gitawag ko sa guwardiya nga pagawason sa selda. Akong giingnan ang akong kauban: “Magkita na lang ta pag-usab sa Gingharian sa Diyos.” Ako siyang gihangyo nga sultian ang akong pamilya sa nahitabo engkasog makalingkawas siya. Miampo ko sa hilom ug miuban sa guwardiya. Gidala ko niya ngadto sa iyang apartment diha sa bilanggoan. “Day, naa koy mga pangutana nimo,” siya miingon. “Gabii miingon ka nga Jehova ang ngalan sa Diyos. Ikapakita mo ba kana kanako sa Bibliya?” Nasorpresa gayod ako ug nahupayan! Iyang gikuha ang iyang Bibliya, ug akong gipakita kaniya ug sa iyang asawa ang ngalang Jehova. Daghan pa siyag mga pangutana bahin sa mga ulohan nga among nahisgotan uban sa upat ka babaye niadtong gabhiona. Kay natagbaw sa mga tubag, iyang giingnan ang iyang asawa nga maghikay ug pamahaw alang nako ug sa akong kauban.

Duha ka adlaw sa ulahi, gibuhian mi, apan ang huwes mihukom nga sanglit ako usa ka lungsoranon  sa Hungaria, kinahanglan kong mobiya sa Czechoslovakia. Human niining hitaboa nga si Tibor Haffner mihangyo nga makigminyo kanako. Naminyo mi, ug mibalhin ko sa balay sa iyang mga ginikanan.

Misamot ang Paglutos

Gipadayon namo ang buluhatong pagsangyaw ingong magtiayon, bisan tuod ug si Tibor aduna pay organisasyonal nga buluhaton nga kinahanglang himoon. Pipila lang ka adlaw sa wala pa makasulod ang Hungarianong kasundalohan sa among siyudad sa Nobyembre 1938, natawo ang among anak nga lalaki, si Tibor, Jr. Sa Uropa, hapit nang mobuto ang Gubat sa Kalibotan II. Ang dakong bahin sa Czechoslovakia nailog na sa Hungaria, nga nagpahinabog dugang paglutos sa mga Saksi ni Jehova nga nagpuyo sa gisakop nga mga dapit.

Sa Oktubre 10, 1942, si Tibor migikan paingon sa Debrecen aron makigkita sa pipila ka igsoon. Apan, niining higayona wala na siya mahibalik. Sa ulahi iya kong gisultihan kon unsay nahitabo. Imbes mga igsoon ang iyang gikahimamat, mga polis hinuon nga nagsul-ob ug mga sinina sa mga obrero ang didto sa taytayan diin didto unta ipahigayon ang miting. Gipaabot nila ang akong bana ug si Pál Nagypál, nga maoy ulahing nangabot. Gidala sila sa mga polis ngadto sa estasyon sa polis ug gibun-og ang ilang mga tiil nga walay sapin ginamit ang garote hangtod nakuyapan sila tungod sa kasakit.

Dayon gimandoan sila sa pagsul-ob sa ilang mga botas ug sa pagtindog. Bisan pa sa kasakit, napugos sila sa pag-adto sa estasyonan sa tren. Ang mga polis nagdalag laing lalaki nga daghan kaayog bendahe sa ulo nga halos dili na siya makakita. Si Brader András Pilling kadto, kinsa miadto usab sa miting. Ang akong bana gipasakay sa tren aron ibalhog didto sa Alag, duol sa Budapest. Usa sa mga guwardiya nga nakakita sa bun-og nga mga tiil ni Tibor makantalitahong miingon: “Pagkawalay-puangod baya sa ubang mga tawo! Ayawg kabalaka, tambalan ka namo.” Duha ka laing mga guwardiya ang misugod sa pagbun-og sa mga tiil ni Tibor, ug tungod niana mituasik ang dugo sa palibot. Human sa pipila ka minutos, nawad-an siyag panimuot.

Pagkasunod bulan, gihusay si Tibor ug ang kapin sa 60 ka uban pang mga igsoong lalaki ug babaye. Sila si Brader András Bartha, Dénes Faluvégi, ug János Konrád gisentensiyahan ug kamatayon pinaagig pagbitay. Si Brader András Pilling gisentensiyahan nga mabilanggo sa tibuok kinabuhi, ug ang akong bana gisentensiyahan ug 12 ka tuig nga pagkabilanggo. Unsay ilang salaod? Ang piskal nag-akusar kanila nga nagbudhi sa nasod, nagdumili sa pagserbisyo sa militar, nangespiya, ug nagpasipala sa labing balaan nga simbahan. Sa ulahi, ang mga sentensiya sa kamatayon gihimong tibuok-kinabuhing pagkabilanggo.

Pagsunod sa Akong Bana

Duha ka adlaw human mibiya si Tibor alang sa miting didto sa Debrecen, mibangon kog sayo sa wala pay alas-sayis sa buntag, ug nangutaw sa among mga sinina. Sa kalit lang dihay kusog nga tuktok sa pultahan. ‘Nia na sila,’ maoy akong pagtuo. Unom ka polis ang misulod ug giingnan ko nga duna silay permiso sa pagrekisa sa balay. Ang tanan diha sa balay gidakop ug gidala ngadto sa estasyon sa polis, lakip ang among tres-anyos nga anak lalaki. Nianang adlawa mismo gibalhin mi ngadto sa usa ka bilanggoan sa Pétervására, Hungaria.

Pag-abot didto, ako gihilantan ug gilain sa ubang mga binilanggo. Sa dihang naulian na ko, duha ka sundalo ang mianha sa akong selda, nga naglalis bahin nako. “Kinahanglang pusilon nato siya! Pusilon nako siya!” matod pa sa usa. Apan gustong susihon una sa laing sundalo ang kondisyon sa akong panglawas sa dili pa ko nila pusilon. Nangaliyupo ko nila nga dili lang unta patyon. Sa kataposan mipahawa sila sa akong selda, ug gipasalamatan nako si Jehova tungod sa pagtabang kanako.

Ang mga guwardiya dunay linaing paagi sa pagsukitsukit. Gimandoan ko nila sa paghapa diha sa salog, gibutangag medyas ang akong baba, gigapos ang akong mga kamot ug tiil, ug gilatigo ko hangtod nagkadugo. Miundang lamang sila sa dihang  miingon ang usa sa mga sundalo nga gikapoy na siya. Ila kong gipangutana kon kinsa untay pakigkitaan sa akong bana sa adlaw nga siya gidakop. Wala nako sila tug-ani, busa ang pagkulata nagpadayon sulod sa tulo ka adlaw. Sa ikaupat nga adlaw, gitugotan ko sa pagdala sa akong anak ngadto sa akong inahan. Diha sa hilabihan ka tugnaw nga panahon, akong gibaba ang akong gamayng anak sa akong samaran nga bukobuko ug milakaw ug mga 13 kilometros paingon sa estasyon sa tren. Gikan didto, misakay kog tren paingon sa amo, apan kinahanglan kong mobalik dayon sa kampo nianang adlawa gihapon.

Gisentensiyahan kog unom ka tuig nga pagkabilanggo sa prisohan sa Budapest. Pag-abot nako, akong nahibaloan nga si Tibor atua diay usab didto. Pagkadako sa among kalipay sa dihang gitugotan ming magkaestorya, bisan sa pipila lang ka minutos diha sa puthaw nga koral! Among gibati ang gugma ni Jehova ug napalig-on kami niadtong bililhong mga gutlo. Sa wala pa kami magkita pag-usab, nakaagom una kami ug ngilngig nga mga pagsulay, nga kasagaran igo ra gayong nakaikyas sa kamatayon.

Gibalhinbalhin ug Bilanggoan

Mga 80 mi ka igsoong babaye nga naghuot sa usa ka selda. Nangandoy mi ug espirituwal nga pagkaon, apan ang pagpasulod ug bisan unsa ngadto sa bilanggoan morag imposible. Duna kaha miy makuha sa sulod sa bilanggoan? Pasuginla ko kon unsay among gihimo. Miboluntaryo ako sa pagpanahi sa gision nga mga medyas sa mga klerk sa bilanggoan. Diha sa usa sa mga medyas, nagbutang kog usa ka gamayng papel nga gisulatan sa akong pangutana kon unsay numero sa Bibliya diha sa katalogo sa librarya sa bilanggoan. Aron dili katahapan, nagdugang kog duha pa ka laing mga ulohan sa libro.

Pagkasunod adlaw, nakadawat kog laing pundok sa mga medyas gikan sa mga klerk. Diha sa usa niana ang tubag. Dayon akong gihatag sa usa ka guwardiya ang maong mga numero ug gipangayo ang maong mga libro. Pagkamalipayon namo sa dihang nadawat namo ang mga libro, apil ang Bibliya! Among giilisan ang ubang mga libro kada semana, apan among gibilin ang Bibliya. Sa dihang nangutana ang guwardiya bahin niana, kanunay namo siyang ingnon: “Dako ang maong libro, ug gustong mobasa niana ang tanan.” Busa kami nakabasa sa Bibliya.

Usa ka adlaw niana, gipaadto ako sa usa ka guwardiya sa iyang opisina. Morag talagsaon ang iyang kabuotan.

“Gng. Haffner, duna koy maayong balita para nimo,” matod niya. “Makapauli ka na. Tingali ugma. Bisan karon, kon dunay tren.”

“Maayo hinuon,” mitubag ko.

“Maayo gyod,” matod niya. “Duna kay anak, ug nagtuo ko nga gusto nimong matutuon siya.” Dayon siya midugang, “Pirmahi lang ning sulata.”

“Unsa man kana?” nangutana ko.

“Ayawg kabalaka bahin niini,” siya miinsistir. “Pirmahi lang ni, ug makalakaw ka na.” Dayon iya kong giingnan: “Kon moabot na ka sa inyo, buhata ang gusto nimong buhaton. Apan karon kinahanglan kang mopirma nga moundang ka na sa pagkahimong usa sa mga Saksi ni Jehova.”

Miatras ako ug hugot nga midumili.

“Nan mamatay ka dinhi!” masuk-anon siyang misingka ug gipagawas ako.

Sa Mayo 1943, gibalhin ko sa laing bilanggoan sa Budapest ug sa ulahi ngadto sa usa ka balangay sa Márianosztra, diin kami nagpuyo sa usa ka monasteryo uban sa mga 70 ka madre. Bisan pa sa kagutom ug uban pang mga kalisdanan, maikagon ming nagpaambit sa among paglaom uban kanila. Usa sa mga madre nagpakitag tinuod nga interes sa among mensahe ug miingon: “Nindot kining mga pagtulon-ana. Wala pa gyod ko makabati sukad ug sama niana. Palihog, sultihi pa ko ug dugang.” Amo siyang gisultihan bahin sa usa ka bag-ong kalibotan ug sa kahibulongang kinabuhi didto. Samtang nagsultihanay mi, miabot ang madre superyora. Gikuha dayon ang interesadong madre, gihukasan sa iyang sinina, ug gilatigo pag-ayo. Sa dihang nahibalag namo siya pag-usab, siya mihangyo: “Palihog, pag-ampo kang Jehova aron iya  kong luwason ug kuhaon gikan dinhi. Gusto kong mahisama kaninyo.”

Ang among sunod nga destinasyon mao ang karaang bilanggoan sa Komárom, usa ka siyudad ubay sa Danube River, mga 80 kilometros kasadpan sa Budapest. Lisod kaayo ang kahimtang didto. Sama sa ubang mga igsoong babaye, ako grabeng nasakit ug tipos, nga nagsuka ug dugo ug naluya pag-ayo. Wala miy tambal, ug nagtuo ko nga mamatay na gyod ko. Apan ang mga guwardiya nangitag usa ka tawo nga makahimo sa buluhaton sa opisina. Girekomendar ko sa mga sister. Busa, gihatagan kog tambal, ug naulian ko.

Nahiusa Pag-usab Uban sa Akong Pamilya

Sa dihang ang Sobyet nga mga kasundalohan nagpadulong gikan sa sidlakan, gipugos mi sa pagbalhin ngadto sa kasadpan. Taas kaayo kon akong hubiton ang tanang makalilisang nga hitabo nga among naagian. Sa makadaghan ako nag-ungaw sa kamatayon, apan tungod sa panalipod ni Jehova, ako nakalingkawas. Sa dihang natapos na ang gubat, didto mi sa siyudad sa Tábor, Czechoslovakia, mga 80 kilometros gikan sa Prague. Gidangtan pag tulo ka semana una mi nakaabot ni Magdalena, nga akong bayaw nga babaye, sa among balay sa Lučenec, sa Mayo 30, 1945.

Gikan sa layo akong nakita ang akong ugangan nga babaye ug ang akong minahal nga anak, si Tibor, diha sa lagwerta. Nanglugmaw ang luha sa akong mga mata, ug ako misinggit, “Tibike!” Siya midagan ug migakos kanako. “Ma, ayaw nag lakaw ha?” Kadto mao ang una niyang nalitok nga mga pulong kanako, ug dili gayod nako kadto makalimtan.

Si Jehova maluluy-on usab sa akong bana, si Tibor. Gikan sa bilanggoan sa Budapest, siya gipadala ngadto sa kampo sa pinugos nga pagpatrabaho sa Bor, uban sa mga 160 ka uban pang mga igsoong lalaki. Daghang higayon nga sila nag-ungaw sa kamatayon, apan ingong grupo, sila nagpabiling buhi. Si Tibor nahiuli sa Abril 8, 1945, mga usa ka bulan nga una kanako.

Human sa gubat, gikinahanglan gihapon namo ang kusog ni Jehova aron makasagubang sa tanang pagsulay sa misunod nga 40 ka tuig nga pagdili ilalom sa Komunistang pagmando sa Czechoslovakia. Si Tibor gisentensiyahan na usab ug dugayng pagkabilanggo, ug kinahanglang atimanon nako ang among anak nga wala siya. Human siya buhii, si Tibor nag-alagad ingong nagapanaw nga magtatan-aw. Sulod sa 40 ka tuig nga Komunismo, gigamit namo ang tanang kahigayonan sa pagpaambit sa among pagtuo. Daghan ang among natabangan sa pagkakat-on sa kamatuoran. Sa ingon, sila nahimong among espirituwal nga mga anak.

Pagkadakong kalipay sa dihang among naangkon ang relihiyosong kagawasan niadtong 1989! Pagkasunod tuig, mitambong mi sa unang kombensiyon sa among nasod paglabay sa taas kaayong panahon. Sa dihang among nakita ang libolibo ka igsoong lalaki ug babaye nga sulod sa mga dekada nakahupot sa ilang integridad, kami nahibalo nga si Jehova maoy usa ka gamhanang tuboran sa kusog alang kanilang tanan.

Ang akong minahal nga bana nga si Tibor, namatay nga matinumanon sa Diyos niadtong Oktubre 14, 1993, ug ako karon nagpuyo duol sa akong anak sa Žilina, Slovakia. Medyo luya na ang akong lawas, apan lig-on ang akong espiritu tungod sa gahom ni Jehova. Hugot ang akong pagtuo nga pinaagi sa iyang kusog ako makalahutay sa bisan unsang pagsulay niining daang sistema. Dugang pa, ako nagpaabot sa panahon sa dihang ako mabuhi sa walay kataposan pinaagi sa dili-takos nga kalulot ni Jehova.

[Hulagway sa panid 20]

Ang akong anak nga si Tibor, Jr., (4 anyos pa) nga kinahanglan nakong ibilin

[Hulagway sa panid 21]

Si Tibor, Sr., duyog sa ubang mga igsoon sa Bor

[Hulagway sa panid 22]

Uban kang Tibor ug Magdalena, akong bayaw nga babaye, sa 1947, sa Brno

[Mga hulagway sa panid 23]

Sa makadaghan ako nag-ungaw sa kamatayon, apan tungod sa panalipod ni Jehova, ako nakalingkawas