Usa ka Maisogong “Maglilibod nga Nagpakaylap sa Ebanghelyo”

GIKATAHO nga sa pag-edad ug 18, si George Borrow makamao nang mosulti ug 12 ka pinulongan. Paglabay sa duha ka tuig makahubad na siya ug 20 ka pinulongan “uban sa kasayon ug kanindot.”

Sa 1833 kining tagsaon kaayo ug abilidad nga tawo gidapit sa British and Foreign Bible Society sa London, Inglaterra, aron interbiyohon. Kay walay ikaplete apan porsigido sa pagpahimulos niining maayong kahigayonan, ang 30-anyos nga si Borrow mibaktas ug 180 kilometros gikan sa iyang pinuy-anan sa Norwich, ug nakaabot didto sulod lang sa 28 ka oras.

Gihatagan siya sa Sosyedad sa Bibliya ug usa ka lisod nga buluhaton—kinahanglang tun-an niya sulod sa unom ka bulan ang pinulongang Manchu, nga maoy pinulongan sa ubang bahin sa Tsina. Nangayo siyag usa ka libro sa gramarya, apan wala silay laing gihatag kaniya gawas sa usa ka kopya sa Ebanghelyo ni Mateo sa Manchu nga pinulongan ug usa ka Manchu-Pranses nga diksiyonaryo. Bisan pa niana, sulod lang sa 19 ka semana, siya misulat sa London, “Makamao na ako ug Manchu,” matod pa niya, uban sa “tabang sa Diyos.” Kining maong kalamposan mas kahibulongan pa gayod tungod kay nianang panahona, gikataho nga gikorihir usab niya ang Ebanghelyo ni Lucas sa pinulongang Nahuatl, usa sa lumad nga mga pinulongan sa Mexico.

Ang Manchu nga Bibliya

Sa ika-17 nga siglo, sa dihang unang mitungha ang sinulat nga porma sa Manchu, nga nagsundog sa paagi sa pagsulat sa alpabeto sa pinulongang Uighur sa Mongolia, kini nahimong opisyal nga pinulongan sa Tsina. Bisan tuod nagkadiyutay na ang nagsulti niana, ang mga membro sa British and Foreign Bible Society buot nga magpatik ug managtag ug Manchu nga Bibliya. Pagka-1822 ilang gigastohan ang pagpatik sa 550 ka kopya sa Ebanghelyo ni Mateo, nga gihubad ni Stepan V. Lipoftsoff. Siya usa ka membro sa Russian Foreign Office nga nagpuyo sa Tsina sulod na sa 20 ka tuig. Gipatik kini didto sa St. Petersburg, apan human lang maapod-apod ang pipila ka kopya, ang nahibiling mga kopya nadaot sa baha.

Dayon ang tibuok Kristohanong Gregong Kasulatan gihubad. Sa 1834 ang pagkadiskobre sa usa ka karaang bersiyon sa manuskrito sa halos tanang bahin sa Hebreohanong Kasulatan nakapukaw ug dugang kaikag sa Bibliya. Kinsa kahay magpalakaw sa pagrebisar sa naglungtad nga Manchu nga Bibliya ug magtapos sa paghubad sa ubang bahin niini? Ang British and Foreign Bible Society nagpadala kang George Borrow aron sa paghimo niana alang kanila.

Paingon sa Rusya

Pag-abot sa St. Petersburg, gitun-an pag-ayo ni Borrow ang pinulongang Manchu aron ma-proofread ug makorihir niyag maayo ang  maong Bibliya. Bisan pa niana, ang maong buluhaton budlay kaayo, ug siya nagtrabaho kutob sa 13 oras kada adlaw aron sa pagtabang sa paghan-ay sa type nga gamiton sa pag-imprenta sa The New Testament, nga gihubit sa ulahi ingong “nindot nga edisyon sa usa ka libro nga gikan sa Oriente.” Usa ka libong kopya ang naimprenta sa 1835. Apan ang pangandoy ni Borrow sa pagdala ug sa pagpanagtag niana sa Tsina napakyas. Ang gobyerno sa Rusya, kay nahadlok nga basin hunahunaon sa Tsina nga nagpasulod sila ug misyonaryo didto nga mao na hinuoy hinungdan nga madaot ang ilang relasyon uban niining silingan nga nasod, nagdili kang Borrow sa pag-adto sa Tsina kon magdala siya ug bisan “usa ka Manchu nga Bibliya.”

Ang pipila ka kopya napanagtag mga napulo ka tuig sa ulahi, ug ang mga hubad sa mga Ebanghelyo ni Mateo ug Marcos, nga ang usa ka lindog Manchu ug ang tapad nga lindog Ininsek, nabatonan sa 1859. Apan, niadtong panahona daghang tawo nga makabasa ug Manchu mas gusto nang mobasa ug Ininsek, ug ang plano alang sa kompleto nga paghubad sa Manchu nga Bibliya wala na ipadayon. Sa pagkatinuod, ang Manchu nga pinulongan hapit nang magkawala, nga gipulihan sa ulahi sa Ininsek. Kana nga kausaban nahitabo pagka-1912 sa dihang ang Tsina nahimong usa ka republika.

Ang Iberian Peninsula

Nadasig tungod sa iyang naeksperyensiyahan, si George Borrow mibalik sa London. Sa pagka-1835 gipaadto na usab siya sa Portugal ug Espanya, “aron susihon kon ang hunahuna sa mga tawo andam na ba sa pagdawat sa mga pagtulon-an sa Kristiyanidad,” matod pa niya sa ulahi. Niadtong panahona, wala pa gayod matandog sa British and Foreign Bible Society ang duha ka nasod tungod sa gubot kaayo nga kahimtang didto sa politika ug sa katilingban. Si Borrow nalipay sa pagpakighisgot sa Bibliya uban sa mga tawo sa kabaryohan sa Portugal, apan wala madugay, ang kawalay-interes ug kawalay-pagtagad sa mga tawo bahin sa relihiyon nag-aghat kaniya sa pagbalhin sa Espanya.

Adunay laing matang sa hagit ang Espanya, ilabina maylabot sa mga Gypsy kinsa iya dayong nasuod, sanglit makamao man siyang mosulti sa ilang pinulongan. Wala madugay human sa iyang pag-abot, gisugdan niya ang paghubad sa “Bag-ong Tugon” ngadto sa Gitano, ang Kinatsila nga diyalekto sa mga Gypsy. May mga bahin niining buluhatona nga iyang gipatabang ang duha ka babayeng Gypsy. Iyang basahon ngadto kanila ang Katsila nga bersiyon ug dayon hangyoon sila sa paghubad niana alang kaniya. Niining paagiha, nakat-onan niya ang hustong paggamit sa idiom sa mga Gypsy. Tungod sa maong pagkugi, ang Ebanghelyo ni Lucas napatik niadtong tingpamulak sa 1838, nga nagtukmod sa usa ka obispo sa pag-ingon: “Makabig niya ang tibuok Espanya pinaagi sa pinulongan sa mga gypsy.”

Si George Borrow gitudlo sa pagpangitag “usa ka tawo nga makaarang sa paghubad sa Kasulatan sa pinulongang Basque.” Ang maong buluhaton gihatag ngadto kang Dr. Oteiza, usa ka doktor nga “larino sa maong diyalekto, nga niana maantigo usab akog diyutay,” misulat si Borrow. Sa 1838, ang Ebanghelyo ni Lucas mao ang unang basahon sa Bibliya nga mabatonan sa Kinatsila nga diyalekto nga Basque.

Tungod sa iyang tinguha nga matudloan ang ordinaryong mga tawo, si Borrow mibiyahe  ngadto sa lagyo ug kasagaran peligroso nga mga dapit aron sa pagpanagtag ug mga basahon sa Bibliya ngadto sa kabos nga mga baryohanon. Buot niyang ipahigawas sila gikan sa relihiyosong kawalay-alamag ug patuotuo. Pananglitan, aron ipakita kanila nga walay pulos ang ilang gibayran nga mga indulhensiya, siya mangatarongan: “Posible ba nga ang Diyos, kinsa matarong, motugot nga bayrag salapi ang mga sala?” Apan ang Sosyedad sa Bibliya, kay nahadlok nga ang maong pag-atake sa mga pagtulon-an sa simbahan basin mosangpot ug pagdili sa ilang kalihokan, nagbaod kaniya sa pagsentro lang sa iyang pagtagad sa pagpanagtag ug mga Bibliya.

Si Borrow gihatagan ug binaba nga pagtugot sa pag-imprenta sa El Nuevo Testamento, usa ka Kinatsila nga New Testament, nga walay naandang mga nota sa mga doktrina sa Romano Katoliko. Gitugotan siya sa pag-imprenta bisan pag misupak sa sinugdan ang primer ministro, kinsa naghubit sa maong hubad ingong usa ka peligroso ug “dili-maayo nga basahon.” Dayon si Borrow nagbukas ug tindahan sa Madrid aron sa pagbaligya sa iyang Kinatsila nga New Testament, nga tungod niini nagkaproblema siya sa relihiyosong mga lider ug sa sekular nga mga awtoridad. Siya gibilanggo sa 12 ka adlaw. Sa dihang siya miprotesta, si Borrow gihangyo sa pagbiya nga hilom. Sanglit nasayod siya nga ilegal ang pagpriso kaniya, iyang gipunting ang panig-ingnan ni apostol Pablo ug mipili sa pagpabilin sa bilanggoan hangtod nga siya sa tukma iabsuwelto, nga dili magdaot sa iyang kadungganan.—Buhat 16:37.

Sa dihang ang ilang masibotong sinugo mibiya sa Espanya sa 1840, ang Sosyedad sa Bibliya nagtaho: “Duolan sa 14,000 ka kopya sa Bibliya ang napanagtag sa Espanya sulod sa kataposang lima ka tuig.” Sanglit dako siyag bahin sa pagpanagtag niana, gihubit ni Borrow ang iyang mga kasinatian sa Espanya ingong “ang labing malipayong mga tuig sa akong kinabuhi.”

Ang The Bible in Spain, nga unang gipatik sa 1842—ug giimprenta gihapon—naundan sa buhi nga pag-asoy ni George Borrow sa iyang mga pagbiyahe ug mga kasinatian. Niining maong libro, nga nabantog dayon, gitawag niya ang iyang kaugalingon nga “maglilibod nga nagpakaylap sa Ebanghelyo.” Siya misulat: “Buot kong moadto sa hilit ug natagong mga dapit sa tungason nga kabungtoran ug kabukiran, ug makig-estorya sa mga tawo, sumala sa akong pamaagi, bahin kang Kristo.”

Tungod sa iyang madasigon nga pagpanagtag ug paghubad sa Kasulatan, si George Borrow naghatag ug sumbanan alang niadtong buot usab nga mobuhat niana—usa ka hamili gayod kaayo nga pribilehiyo.

[Mapa sa panid 29]

(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)

Tungod sa pagpaningkamot ni George Borrow sa paghubad ug pagpanagtag sa Bibliya, siya mipanaw gikan sa (1) Inglaterra ngadto sa (2) Rusya, (3) Portugal, ug (4) Espanya

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Hulagway sa panid 28]

Ang pasiunang mga pulong sa Ebanghelyo ni Juan sa Manchu nga pinulongan, nga gipatik sa 1835, nga basahon paubos gikan sa wala ngadto sa tuo

[Credit Line]

From the book The Bible of Every Land, 1860

[Picture Credit Line sa panid 27]

From the book The Life of George Borrow by Clement K. Shorter, 1919