Maunongon ug Malig-on—Kaniadto ug Karon

Sa habagatang bahin sa Polandia, dili layo sa utlanan niini sa Slovakia ug sa Czech Republic, anaa ang gamayng lungsod nga ginganlag Wisła. Bisan tuod wala ka pa tingali makadungog sa lugar nga Wisła, kini may kasaysayan nga lagmit kahinaman sa matuod nga mga Kristohanon. Kini maoy kasaysayan nga nagpaila sa integridad ug kasibot alang sa pagsimba kang Jehova. Sa unsang paagi?

ANG Wisła nahimutang sa usa ka matahom nga bukirong rehiyon, diin makita ang talagsaong talan-awon sa kinaiyahan. Ang kusog-moagos nga kasapaan moipon sa Vistula River, nga naglikoliko agi sa punog-kalasangan nga kabukiran ug kawalogan. Tungod sa mahigalaong mga lumad ug sa talagsaong klima sa maong lugar, ang Wisła nahimong usa ka iladong sentro sa medisina, bakasyonan panahon sa ting-init, ug dalangpanan panahon sa tingtugnaw.

Ang unang balangay nga ginganlag ingon niini maorag natukod sa katuigang 1590. Gitukod ang usa ka gabsanan ug kahoy, ug sa wala madugay diha nay mga molupyo sa walay-kahoy nga kabungtoran, nga namuhi ug mga karnero ug baka ug nagtikad sa yuta niini. Apan ang maong komon nga mga tawo nasakpan sa alimpulos sa relihiyosong kausaban. Ang rehiyon naapektohan pag-ayo sa relihiyosong mga reporma nga gisugdan ni Martin Luther, ug ang Lutheranismo nahimong “relihiyon sa Estado niadtong 1545,” sumala pa sa tigdukiduki nga si Andrzej Otczyk. Apan, ang Katloan ka Tuig nga Gubat ug ang misunod nga Batok-Repormasyon [o Katolikong Repormasyon] nakapausab pag-ayo sa kahimtang. “Niadtong 1654 giilog ang tanang simbahan sa mga Protestante, gidili ang ilang relihiyosong mga serbisyo, ug gikompiskar ang mga Bibliya ug ubang relihiyosong mga basahon,” padayon pa ni Otczyk. Bisan pa niana, ang mayoriya sa mga tawo sa maong lugar nagpabiling Lutherano.

Unang mga Binhi sa Kamatuoran sa Bibliya

Ikalipay, ang mas mahinungdanong relihiyosong repormasyon hapit nang mahitabo niadtong  tungora. Niadtong 1928 ang labing unang mga binhi sa kamatuoran sa Bibliya gisabod sa duha ka masibotong mga Estudyante sa Bibliya, nga maoy pagtawag niadto sa mga Saksi ni Jehova. Pagkasunod tuig, si Jan Gomola miabot sa Wisła nga may dalang ponograpo, diin iyang gipatokar ang girekord nga Kasulatanhong mga pakigpulong. Dayon miadto siya sa dili layo nga walog diin iyang nakaplagan ang usa ka maidlot nga tigpaminaw—si Andrzej Raszka, usa ka muboon, dakog-lawas nga taga-ilaya nga may madinawatong kasingkasing. Gikuha dayon ni Raszka ang iyang Bibliya aron susihon ang gisulti diha sa mga diskurso sa ponograpo. Dayon siya mipatugbaw: “Brad, sa kataposan nakaplagan ko na gayod ang kamatuoran! Dugay na akong nangitag mga tubag sukad pa sa akong pagpakig-away sa Gubat sa Kalibotan I!”

Tungod sa dakong kasibot, gidala ni Raszka si Gomola aron makigkita sa iyang mga higala nga sila Jerzy ug Andrzej Pilch, nga maikagong midawat usab sa mensahe sa Gingharian. Si Andrzej Tyrna, nga nakakat-on sa mga kamatuoran sa Bibliya didto sa Pransiya, mitabang sa maong mga lalaki aron molalom ang ilang kahibalo bahin sa mensahe sa Diyos. Sa wala madugay sila nabawtismohan. Aron matabangan ang gamayng grupo sa mga Estudyante sa Bibliya sa Wisła, sila giduaw sa mga igsoon gikan sa sikbit nga mga lungsod sa tungatunga sa katuigang 1930. Talagsaon gayod ang mga sangpotanan.

Midaghan pag-ayo ang bag-ong mga interesado. Maoy batasan sa mga pamilyang Lutherano ang pagbasa sa Bibliya diha sa ilang mga balay. Busa sa dihang ilang nasabtan ang makapakombinsir nga mga argumento sa Bibliya bahin sa doktrina sa kalayong impiyerno ug Trinidad, daghan ang nakaila sa kamatuoran gikan sa kabakakan. Daghang pamilya mipalabi sa pagsalikway sa ilang bakak relihiyosong mga pagtulon-an. Busa, ang kongregasyon sa Wisła mitubo, ug sa pagka-1939 kadto may mga 140 ka membro. Apan, makapahibulong nga kadaghanan sa mga edaran sa maong kongregasyon wala pa mabawtismohi. “Wala kadto magpasabot nga ang maong dili-bawtismadong mga magmamantala wala pa mobarog dapig kang Jehova,” matod ni Helena, usa sa maong unang mga Saksi. Siya midugang: “Sa mga pagsulay sa pagtuo nga ilang naatubang sa wala madugay, ilang gipamatud-an ang ilang integridad.”

Komosta na man ang mga bata? Ilang nakita nga nakaplagan sa ilang mga ginikanan ang kamatuoran. Si Franciszek Branc miasoy: “Sa dihang nasabtan sa akong Papa nga iya nang nakaplagan ang kamatuoran, iya kadtong gisilsil kanako ug sa akong magulang nga lalaki. Nagpangedaron kami niadto ug otso ug diyes anyos. Si Papa mangutana kanamog yanong mga pangutana, sama sa: ‘Kinsay ngalan sa Diyos? Unsay imong nahibaloan bahin kang Jesu-Kristo?’ Kinahanglang isulat namo ang among mga tubag ug pamatud-an kana ug mga teksto sa Bibliya.” Ang lain pang Saksi miingon: “Tungod kay ang akong mga ginikanan misanong dayon sa mensahe sa Gingharian ug mibiya sa Lutheranong Iglesya niadtong 1940, akong giantos ang pagsupak ug mga suntok didto sa eskuylahan. Mapasalamaton ako sa akong mga ginikanan tungod sa ilang pagtudlo kanako sa mga  prinsipyo sa Bibliya. Hinungdanon kadto sa pagtabang kanako nga makalahutay niadtong lisod nga mga panahon.”

Gisulayan nga Pagtuo

Sa dihang misilaob ang Gubat sa Kalibotan II ug ang mga Nazi miokupar sa maong lugar, sila desidido sa pagpuo sa mga Saksi ni Jehova. Sa sinugdan, ang mga hamtong—ilabina ang mga amahan—gidasig sa pagpirma sa usa ka dokumento nga magpamatuod nga sila kunohay mga Aleman aron makadawat ug mga benepisyo. Ang mga Saksi midumili sa pagpakig-alyansa sa mga Nazi. Ang daghang igsoong lalaki ug mga interesado nga puwede nang magsundalo nakaatubang sa suliran: Sila mahimong magsundalo, o kaha maghupot sa estriktong neyutralidad apan grabeng pagasilotan. “Ang dili pagsundalo nagpasabot nga sila ibalhog sa usa ka kampong konsentrasyon, lagmit sa Auschwitz,” saysay pa ni Andrzej Szalbot, nga gisikop sa Gestapo niadtong 1943. “Wala pa ako mabawtismohi niadto, apan ako nahibalo sa pasalig nga gihatag ni Jesus sa Mateo 10:28, 29. Ako nahibalo nga kon ako mamatay tungod sa akong pagtuo kang Jehova, siya magabanhaw kanako.”

Sayo sa 1942, gidakop sa mga Nazi ang 17 ka Saksi nga taga-Wisła. Sulod sa tulo ka bulan, 15 kanila ang nangamatay sa Auschwitz. Unsay epekto niini sa mga Saksi nga nahibilin sa Wisła? Imbes nga sila mobiya sa pagtuo, kadto nakadasig kanila sa pagtapot kang Jehova nga walay pagkompromiso! Sa misunod nga unom ka bulan, midoble ang gidaghanon sa mga magmamantala sa Wisła. Sa wala madugay gihimo ang dugang pang mga pagdakop. Tanantanan, 83 ka Saksi, mga interesado, ug ilang mga anak ang naapektohan sa malaglagong puwersa ni Hitler. Kalim-an ug tulo kanila ang gipadala sa mga kampong konsentrasyon (ilabina sa Auschwitz) o sa mga kampo sa pinugos nga pagtrabaho sa mga minahan ug mga kuwari sa Polandia, Alemanya, ug Bohemia.

Maunongon ug Malig-on

Sa Auschwitz, ang mga Nazi naningkamot sa paghaylo sa mga Saksi pinaagi sa pagsaad ug dihadihang kagawasan. Giingnan sa usa ka guwardiyang SS ang usa ka igsoong lalaki: “Kon mopirma ka lang ug dokumento nga magsalikway sa mga Estudyante sa Bibliya, pagawson ka namo, ug papaulion sa imong puloy-anan.” Ang maong panghaylo gibalikbalik sa makadaghan, apan wala ikompromiso sa igsoon ang iyang pag-unong kang Jehova. Ingong sangpotanan, siya nag-antos sa mga pagbunal, pagbugalbugal, ug pagtrabaho samag ulipon sa Auschwitz ug sa Mittelbau-Dora didto sa Alemanya. Sa wala pa ang kagawasan, kining maong igsoon diriyot pang mamatay sa dihang gibombahan ang kampo nga gibilanggoan kaniya.

Si Paweł Szalbot, usa ka Saksi nga namatay di pa dugay, kas-a miingon: “Panahon sa mga pagsukitsukit ang Gestapo balikbalik nga nangutana kanako kon nganong dili ako moapil sa Aleman nga kasundalohan ug mosaludar kang Hitler.” Human isaysay ang pasikaranan sa Bibliya bahin sa iyang Kristohanong neyutralidad, siya gisentensiyahan nga motrabaho sa pabrika sa mga armas de-puwego. “Siyempre, ang akong tanlag dili motugot nga modawat sa maong trabaho, mao nga ila akong gipadala sa usa ka minahan.” Sa gihapon, siya nagmatinumanon.

Kadtong wala mabilanggo—mga babaye ug mga bata—nagpadalag giempake nga mga pagkaon sa mga gibilanggo sa Auschwitz. “Sa ting-init mamupo kami ug mga prutas nga cranberry didto sa kalasangan ug dayon among pabayloan ug trigo,” matod sa usa ka Saksi nga batan-on pa niadtong panahona. “Ang mga sister maoy nagluto ug pan ug gituslob kana sa mantika. Dayon gipadala namo ang mga pan nga tinagidyot ngadto sa nabilanggo nga mga isigkamagtutuo.”

 Tanantanan, 53 ka edarang mga Saksi nga taga-Wisła ang gibalhog sa mga kampong konsentrasyon ug gipugos sa pagtrabahog bug-at. Katloan ug walo kanila ang nangamatay.

Batan-ong Kaliwatan Mitungha

Ang mga anak sa mga Saksi ni Jehova naapektohan usab sa madaogdaogong pamaagi sa mga Nazi. Ang pipila gipauban sa ilang mga inahan ngadto sa temporaryong mga kampo sa Bohemia. Ang uban gisakmit gikan sa ilang mga ginikanan ug gipadala sa daotag-dungog nga kampo alang sa mga bata didto sa Lodz.

“Sa unang pagpadala kanamo ngadto sa Lodz,” asoy pa sa tulo kanila, “napulo kanamo ang gikuha sa mga Aleman, nga nagpangedaron ug singko ngadto sa nuybe anyos. Among gidasig ang usag usa pinaagi sa pag-ampo ug paghisgot sa mga ulohan sa Bibliya. Dili gayod lalim ang paglahutay.” Niadtong 1945 kadtong mga bataa tanan namauli sa ilang balay. Sila buhi pa apan grabe ka hugo ug nakaagom ug mapait nga mga kahimtang. Sa gihapon walay nakabungkag sa ilang integridad.

Unsay Sunod nga Nahitabo?

Sa hapit nang matapos ang Gubat sa Kalibotan II, ang mga Saksi sa Wisła may lig-on gihapong pagtuo ug andam sa pagpadayon sa ilang pagsangyaw nga may kaisog ug determinasyon. Ang grupo sa mga igsoon miduaw sa mga tawo nga nanimuyo sa gilay-ong 40 kilometros gikan sa Wisła, nga nagsangyaw ug nanagtag ug mga literatura sa Bibliya. “Sa wala madugay diha nay tulo ka aktibong mga kongregasyon sa among lungsod,” matod ni Jan Krzok. Bisan pa niana, ang relihiyosong kagawasan wala magdugay.

Ang Komunistang kagamhanan nga mipuli sa mga Nazi nagdili sa kalihokan sa mga Saksi ni Jehova sa Polandia niadtong 1950. Busa ang mga igsoon sa maong dapit kinahanglang mangitag paagi aron sila makasangyaw. Usahay moduaw sila sa mga tawo sa ilang puloy-anan nga magpakaaron-ingnon nga mopalit ug mga binuhing hayop o mga lugas. Ang Kristohanong mga tigom sagad gihimo sa magabii diha sa gagmayng mga grupo. Bisan pa niana, ang mga sekreta sa kapolisan nakasikop sa daghang magsisimba ni Jehova, nga nag-akusar kanila ingong mga sekreta sa langyaw nga kagamhanan—usa ka bug-os nga pagbutangbutang. Pipila ka opisyales matamayon nga mihulga kang Paweł Pilch: “Si Hitler wala makabungkag sa inyong integridad, apan kami ang mobungkag niana.” Apan nagmaunongon siya kang Jehova, nga nabilanggo ug lima ka tuig. Sa dihang ang pipila ka batan-ong mga Saksi wala mopirma sa usa ka sosyalistang politikal nga dokumento, gipaundang sila sa pag-eskuyla o gipapahawa sa ilang trabaho.

Si Jehova Nagpadayon sa Pag-uban Kanila

Sa tuig 1989 nausab ang politikal nga kahimtang, ug ang mga Saksi ni Jehova giila nga legal sa Polandia. Gipaspasan sa malig-ong mga magsisimba ni Jehova sa Wisła ang ilang kalihokan, sumala sa gipakita sa gidaghanon sa ilang mga payunir, o bug-os-panahong mga ministro. Mga 100 ka igsoon gikan niining dapita ang nanggipayunir. Mao nga dili ikatingala, nga ang lungsod gianggaan ug Pabrika ug Payunir.

Ang Bibliya nag-ingon bahin sa pagpaluyo sa Diyos sa iyang mga alagad sa miagi: “Kon dili pa si Jehova dapig kanamo sa dihang ang mga tawo mitindog batok kanamo, nan gilamoy na unta nila kami nga buhi.” (Salmo 124:2, 3) Sa atong panahon, bisan pa sa kaylap nga pagkawalay-pagtagad ug imoral nga kalibotanong mga hilig taliwala sa kadaghanang mga tawo, ang mga magsisimba ni Jehova sa Wisła naningkamot sa paghupot sa ilang integridad ug dagayang gigantihan. Ang sunodsunod nga kaliwatan sa mga Saksi sa maong lugar makapamatuod sa kamatuoran sa pulong ni apostol Pablo: “Kon ang Diyos dapig kanato, kinsa ang batok kanato?”—Roma 8:31.

[Hulagway sa panid 26]

Si Emilia Krzok gipadala uban sa iyang mga anak nga si Helena, Emilia, ug Jan ngadto sa temporaryong kampo sa Bohemia

[Hulagway sa panid 26]

Sa dihang siya midumili sa pagsundalo, si Paweł Szalbot gipatrabaho sa usa ka minahan

[Hulagway sa panid 27]

Sa dihang ang mga Saksi gipadala ug nangamatay sa Auschwitz, ang buluhaton padayong nag-uswag sa Wisła

[Hulagway sa panid 28]

Si Paweł Pilch ug Jan Polok gipadala ngadto sa usa ka kampo sa mga batan-on sa Lodz

[Picture Credit Line sa panid 25]

Berries and flowers: © R.M. Kosinscy/www.kosinscy.pl