Husto ug Sayop—Unsay Imong Basehan sa Paghimog Desisyon?

KINSA ang may awtoridad sa pagtakda kon unsay husto ug sayop? Ang maong pangutana mitungha na sa sinugdanan pa lang sa kasaysayan sa tawo. Sumala sa basahon sa Bibliya sa Genesis, ginganlan sa Diyos ang usa ka kahoy nga nagtubo sa tanaman sa Eden ingong “ang kahoy sa kahibalo sa maayo ug sa daotan.” (Genesis 2:9) Ang Diyos nagbaod sa unang tawhanong magtiayon nga dili nila angayng kan-on ang bunga nianang kahoya. Apan, ang kaaway sa Diyos, si Satanas nga Yawa, nag-ingon nga kon mokaon sila gikan nianang kahoya, ang ilang mga mata “mangabuka” ug sila “mahisama sa Diyos, nga mahibalo sa maayo ug sa daotan.”—Genesis 2:16, 17; 3:1, 5; Pinadayag 12:9.

Si Adan ug si Eva kinahanglang mohimo ug desisyon—dawaton ba nila ang mga sukdanan sa Diyos sa maayo ug daotan o sundon ang ilang kaugalingong mga sukdanan? (Genesis 3:6) Mihukom sila sa pagsupak sa Diyos ug sa pagkaon sa bunga sa kahoy. Unsa may gipasabot  niadtong yano nga buhat? Pinaagi sa paglapas sa limitasyon nga gihatag sa Diyos kanila, ilang gipakita nga mas maayo unya ang dangatan nila ug sa ilang mga anak kon sila mismo ang mohimo sa ilang kaugalingong mga sukdanan sa husto ug sayop. Nagmalamposon ba ang mga tawo sa pagsulay sa paglihok nga samag Diyos niining paagiha?

Magkalahi nga mga Panglantaw

Human susiha ang mga pagtulon-an sa inilang mga pilosopo latas sa kasiglohan, ang Encyclopædia Britannica nag-ingon nga sukad sa panahon sa Gregong pilosopo nga si Socrates hangtod sa ika-20 nga siglo, dihay “balikbalik nga mga panagsumpaki kon unsaon gayod paghubit ang pagkamaayo ug kon unsa gayod ang sukdanan sa husto ug sayop.”

Pananglitan, ang mga Sophist maoy inilang pundok sa Gregong mga magtutudlo sa ikalimang siglo W.K.P. Sila nagtudlo nga ang mga sukdanan sa husto ug sayop gibase sa kon unsay hunahuna sa kadaghanan. Ang usa niana nga mga magtutudlo miingon: “Ang tanang butang nga gihunahunang matarong ug dalawaton sa usa ka siyudad maoy matarong ug dalawaton alang niana nga siyudad, basta mao kanay panglantaw sa mga tawo nianang siyudara.” Sumala niini nga sukdanan, si Jodie, nga gihisgotan sa miagi nga artikulo, angayng magbulsa sa kuwarta, sanglit mao kanay lagmit nga himoon sa kadaghanang tawo sa iyang komunidad, o “siyudad.”

Si Immanuel Kant, usa ka inilang pilosopo sa ika-18 nga siglo, nagpahayag ug laing panglantaw. Ang magasin nga Issues in Ethics nag-ingon: “Si Immanuel Kant ug ang ubang sama niya . . . nagpasiugda sa katungod sa tawo sa pagdesisyon sa iyang kaugalingon.” Sumala sa pilosopiya ni Kant, si Jodie ray mag-igo kon unsay iyang buhaton, basta dili lang niya malapas ang katungod sa uban. Dili niya angayng tugotan ang panglantaw sa kadaghanang tawo nga modiktar sa iyang mga sukdanan.

Busa unsay desisyon ni Jodie bahin sa iyang giatubang nga pagpili? Gisunod niya ang lahi nga sukdanan. Iyang gipadapat ang gitudlo ni Jesu-Kristo, kansang moral nga mga sukdanan gidayeg sa mga Kristohanon ug sa mga dili-Kristohanon. Si Jesus nagtudlo: “Ang tanang butang nga buot ninyo nga pagabuhaton sa mga tawo nganha kaninyo, kinahanglang pagabuhaton usab ninyo sa ingon ngadto kanila.” (Mateo 7:12) Nakurat ang kliyente ni Jodie sa dihang iyang gitunol ang $82,000 ngadto kaniya. Sa dihang gipangutana kon nganong wala niya ibulsa kini, gisaysay ni Jodie nga siya usa ka Saksi ni Jehova ug miingon: “Ang kuwarta dili akoa.” Gibati ni Jodie nga hinungdanon ang pagsunod sa giingon ni Jesus sa Bibliya sa Mateo 19:18: “Dili ka mangawat.”

Makasalig ba Kita sa Hunahuna sa Kadaghanan Ingong Giya?

Ang ubang mga tawo lagmit moingon nga si Jodie buangbuang tungod sa iyang sobrang pagkamatinud-anon. Apan dili kita angayng mosalig sa hunahuna sa kadaghanan ingong giya. Pananglitan, kon nagpuyo ka sa katilingban diin ang kadaghanan nagtuo nga ang paghalad ug bata dalawaton, sama sa gituohan sa ubang katilingban sa miagi, hunahunaon ba nimo nga ang maong buhat husto? (2 Hari 16:3) Komosta kon natawo ka sa katilingban nga nag-isip sa kanibalismo ingong matarong nga buhat? Nagpasabot ba kana nga ang pagkaon sa unod sa tawo dili gayod daotan? Ang pagkapopular sa usa ka buhat wala maghimo niana nga husto. Dugay na kanhi, ang Bibliya nagpasidaan batok niini nga lit-ag, nga nag-ingon: “Dili ka mosunod sa panon sa katawhan alang sa daotang katuyoan.”—Exodo 23:2.

 Gipaila ni Jesu-Kristo ang laing katarongan kon nganong angay kitang magbantay batok sa pagsunod sa hunahuna sa kadaghanan ingong giya sa husto ug sayop. Iyang giyagyag si Satanas ingong “ang magmamando niining kalibotana.” (Juan 14:30; Lucas 4:6) Si Satanas naggamit sa iyang posisyon sa pagpahisalaag “sa tibuok gipuy-ang yuta.” (Pinadayag 12:9) Busa, kon ang imong mga sukdanan sa husto ug sayop gibase lang nimo sa kon unsay hunahuna sa kadaghanan, tingalig masunod nimo ang panglantaw ni Satanas sa kon unsay matarong, ug kana dayag nga malaglagon.

Makasalig Ka ba sa Imong Kaugalingong Panghunahuna?

Nan, nagdepende lang ba sa matag usa ka tawo ang paghukom kon unsay husto ug kon unsay sayop? Ang Bibliya nag-ingon: “Ayaw pagsalig sa kaugalingon mong pagsabot.” (Proverbio 3:5) Nganong dili man? Tungod kay napanunod sa tanang tawo ang usa ka kinaiyanhong depekto nga mahimong magtuis sa ilang panghukom. Sa dihang si Adan ug Eva mirebelde sa Diyos, gisunod nila ang mga sukdanan sa hakog nga traydor nga si Satanas ug gipili siya ingong ilang espirituwal nga amahan. Dayon gipasa nila ngadto sa ilang mga anak ang usa ka kinaiya nga nabatonan sa tanang tawo—usa ka malimbongon nga kasingkasing nga may katakos sa pag-ila kon unsay husto apan may kiling sa pagbuhat kon unsay sayop.—Genesis 6:5; Roma 5:12; 7:21-24.

Sa dihang naghisgot bahin sa etika, ang Encyclopædia Britannica miingon: “Dili ikatingala kon ang mga tawo mopadayon sa paghimo sa ilang gusto bisan pag nasayod sila nga sayop kana. Ang mga etikista sa Kasadpan naglisod gayod sa pagkombinsir sa mga tawong ingon niana sa pagbuhat kon unsay husto.” Ang Bibliya tukmang miingon: “Ang kasingkasing labaw nga malimbongon kay sa bisan unsa pa ug desperado. Kinsa ang makahibalo niini?” (Jeremias 17:9) Mosalig ka ba sa usa nga nasayran nimong malimbongon ug desperado?

Tinuod, bisan kadtong wala motuo sa Diyos adunay katakos sa paggawi nga matul-id ug sa pag-ugmad ug mapuslanon ug dungganon nga mga sukdanan sa panggawi. Apan, sagad nga ang maayong mga prinsipyo nga makaplagan diha sa ilang mga sukdanan nagbanaag lang sa moral nga mga sukdanan sa Bibliya. Bisan tuod ilimod sa maong mga tawo ang paglungtad sa Diyos, ang ilang mga ideya nagpakita nga sila adunay kinaiyanhong katakos sa pagbanaag sa kinaiya sa Diyos. Kini nagpamatuod nga, ingon sa gipadayag sa Bibliya, ang katawhan gilalang “sa larawan sa Diyos.” (Genesis 1:27; Buhat 17:26-28) Si apostol Pablo miingon: “Sila mismo mao ang nagpasundayag sa mga butang labot sa balaod nga nahisulat diha sa ilang mga kasingkasing.”—Roma 2:15.

Siyempre, ang pagkasayod kon unsa ang husto lahi kay sa pagbaton ug moral nga kusog sa pagbuhat kon unsay husto. Sa unsang paagi mabatonan sa usa ang gikinahanglang kusog sa pagbuhat kon unsay husto? Sanglit ang atong kasingkasing mao ang motukmod kanato sa paglihok, ang pag-ugmad ug gugma alang sa Awtor sa Bibliya, si Jehova nga Diyos, makatabang sa usa ka tawo sa pagbaton nianang maong kusog.—Salmo 25:4, 5.

Pagbaton ug Kusog sa Pagbuhat ug Maayo

Ang unang lakang aron makakat-on kita sa paghigugma sa Diyos mao ang pagkasayod kon unsa ka makataronganon ug mapuslanon ang iyang mga sugo. “Kini ang kahulogan sa paghigugma sa Diyos,” matod ni apostol Juan, “nga atong bantayan ang iyang mga sugo; ug bisan pa ang iyang mga sugo dili mabug-at.” (1 Juan 5:3) Pananglitan, ang Bibliya adunay mapuslanong tambag nga makatabang sa mga batan-on sa pag-ila sa husto gikan sa sayop sa dihang kinahanglan silang mohukom kon kaha moinom ug alkoholikong mga ilimnon, mogamit ug droga, o makigsekso sa dili pa magminyo. Ang Bibliya makatabang sa mga magtiayon sa pagkahibalo kon unsaon paghusay sa mga panagbangi, ug makahatag kini sa mga ginikanan ug mga giya sa pagmatuto sa mga bata. a Sa dihang ipadapat,  ang mga sukdanan sa Bibliya sa moralidad makahatag ug kaayohan sa mga bata ug tigulang, walay sapayan kon unsay ilang kahimtang sa kinabuhi, edukasyon, o kultura.

Sama nga ang pagkaog sustansiyadong pagkaon mohatag kanimo ug kusog sa pagtrabaho, ang pagbasa sa Pulong sa Diyos mohatag kanimo ug kusog sa pagsunod sa iyang mga sukdanan. Gipakasama ni Jesus ang mga pulong sa Diyos sa nagahatag-kinabuhi nga tinapay. (Mateo 4:4) Siya miingon usab: “Ang akong pagkaon mao ang pagbuhat sa kabubut-on niya nga nagpadala kanako.” (Juan 4:34) Ang espirituwal nga pagkaon gikan sa pulong sa Diyos nakapalig-on kang Jesus sa pagsukol sa mga tentasyon ug sa paghimog maalamon nga mga desisyon.—Lucas 4:1-13.

Sa primero, basin malisdan ka sa pagpakaon sa imong hunahuna ug espirituwal nga pagkaon gikan sa Pulong sa Diyos ug sa pagsunod sa iyang mga sukdanan. Apan hinumdomi nga sa bata ka pa, lagmit nga dili ka ganahang mokaon sa mga pagkaon nga angay nimong kaonon. Aron mohimsog, kinahanglang ugmaron nimo ang gana alang nianang tugob-sa-sustansiya nga mga pagkaon. Sa samang paagi, basin nanginahanglan ug panahon aron maugmad nimo ang tinguha sa pagsunod sa mga sukdanan sa Diyos. Kon padayonon nimo ang pag-ugmad niana, malipay ka ra unya sa pagsunod niana ug ikaw molig-on sa espirituwal. (Salmo 34:8; 2 Timoteo 3:15-17) Makakat-on ka sa pagsalig kang Jehova ug mapalihok sa ‘pagbuhat ug maayo.’—Salmo 37:3.

Lagmit nga dili ka makaatubang ug kahimtang nga sama nianang kang Jodie. Bisan pa niana, matag adlaw ikaw mohimog mga desisyon kon unsay husto ug sayop, ginagmay man kana o dinagko. Busa, ang Bibliya nag-awhag kanimo: “Salig kang Jehova sa bug-os mong kasingkasing ug ayaw pagsalig sa kaugalingon mong pagsabot. Sa tanan mong mga dalan tagda siya, ug siya magatul-id sa imong mga alagianan.” (Proverbio 3:5, 6) Ang pagsalig kang Jehova dili lang makahatag kanimog kaayohan karon kondili magbukas usab kini ug kahigayonan alang kanimo nga mabuhi sa walay kataposan, tungod kay ang dalan sa pagkamasinugtanon kang Jehova nga Diyos motultol sa kinabuhi.—Mateo 7:13, 14.

[Footnote]

[Blurb sa panid 6]

Ang hunahuna sa kadaghanan lagmit naimpluwensiyahan sa dili-makitang mga puwersa

[Mga hulagway sa panid 5]

SOCRATES

KANT

CONFUCIUS

Sa tibuok kasaysayan, ang mga pilosopo wala magkauyon kon unsay husto ug sayop

[Credit Lines]

Kant: From the book The Historian’s History of the World; Socrates: From the book A General History for Colleges and High Schools; Confucius: Sung Kyun Kwan University, Seoul, Korea

[Mga hulagway sa panid 7]

Ang Bibliya dili lang motabang kanato sa pag-ila sa husto gikan sa sayop kondili mopalihok usab kanato sa pagbuhat kon unsay husto