Sugilanon sa Kinabuhi

Pagsalig sa Mahigugmaong Pag-atiman ni Jehova

SUMALA SA GIASOY NI ANNA DENZ TURPIN

“Sige lang kag pangutanag ‘NGANO’!” mipatugbaw ang akong inahan nga mapahiyomon. Ingon nga batang babaye, gisigehan nakog pangutana ang akong mga ginikanan. Apan wala gyod ko kasab-i ni Mama ug Papa sa akong binata nga pagkamausisahon. Hinunoa, ila akong gitudloan nga mangatarongan ug maghimog kaugalingong mga desisyon pinasukad sa tanlag nga nabansay sa Bibliya. Pagkahinungdanon gayod sa maong pagbansay! Usa ka adlaw niana sa nag-edad na ako ug 14, puwersadong gibulag sa mga Nazi ang minahal kong mga ginikanan gikan kanako, ug wala na gayod nako sila igkita pa.

ANG akong amahan, si Oskar Denz, ug ang akong inahan, si Anna Maria, nagpuyo sa Lörrach, usa ka siyudad sa Alemanya duol sa utlanan sa Switzerland. Sa batan-on pa sila, aktibo sila sa politika, ug ang mga tawo sa katilingban nakaila ug nagtahod kanila. Apan niadtong 1922, wala madugay human sila maminyo, giusab sa akong mga ginikanan ang ilang panglantaw bahin sa politika ug ang ilang mga tumong sa kinabuhi. Nagsugod si Mama pagtuon sa Bibliya uban sa mga Estudyante sa Bibliya, sumala sa pagtawag kaniadto sa mga Saksi ni Jehova, ug nahinam sa pagkahibalo nga ang Gingharian sa Diyos magdalag pakigdait sa yuta. Sa wala madugay si Papa miduyog kang Mama sa pagtuon, ug misugod sila pagtambong sa mga tigom sa mga Estudyante sa Bibliya. Si Mama gihatagan pa gani ni Papa ug usa ka basahon sa pagtuon sa Bibliya, ang The Harp of God, alang sa Pasko sa maong tuig. Ako nahimugso niadtong Marso 25, 1923 ingon nga bugtong anak.

 Makapalipay gayod ang akong mga handomanan sa among kinabuhi ingong pamilya—ang among pagpanuroy sa mamingaw nga Black Forest ug ang pagtudlo ni Mama kanako sa mga buluhaton sa balay! Buhi pa sa akong panumdoman nga siya nagtindog diha sa kosina ug nagtudlo sa iyang gamayng batang babaye sa pagluto. Labawng hinungdanon, ang akong mga ginikanan nagtudlo kanako sa paghigugma ug pagsalig kang Jehova nga Diyos.

Ang among kongregasyon adunay mga 40 ka madasigong mga magsasangyaw sa Gingharian. Batid ang akong mga ginikanan sa paghimog mga kahigayonan sa pagsulti bahin sa Gingharian. Tungod sa ilang mga kalihokan sa katilingban kaniadto, sayon ra silang makiglabot sa uban, ug maayo ang pagdawat sa mga tawo kanila. Sa nagsiyete anyos na ako, gusto sab nakong mosangyaw sa balay ug balay. Sa akong unang adlaw, gitunolan ako ug pipila ka literatura sa akong kauban, gitudlo ang usa ka balay, ug yanong miingon, “Adtoa nang balaya ug susiha kon gusto ba sila niini.” Niadtong 1931, mitambong kami sa usa ka kombensiyon sa mga Estudyante sa Bibliya sa Basel, Switzerland. Gibawtismohan didto ang akong mga ginikanan.

Gikan sa Kagubot Ngadto sa Pagpanglupig

Gubot kaayo ang Alemanya niadtong panahona, ug daghang politikal nga mga grupo ang pintas nga nanggiaway diha sa kadalanan. Usa ka gabii niana, nahigmata ako sa sininggitay gikan sa balay sa silingan. Gipatay sa duha ka tin-edyer nga lalaki ang ilang magulang nga lalaki ginamit ang igkakahig kay wala sila makauyon sa iyang politikal nga mga panglantaw. Migrabe usab pag-ayo ang pagkontra batok sa mga Hudiyo. Didto sa eskuylahan usa ka batang babaye gipatindog sa suok tungod lang kay siya Hudiya. Naluoy gyod ko niya, nga wala ako mahibalo nga sa di madugay makasinati usab ako kon unsay bation sa usa nga mahimong sinalikway.

Niadtong Enero 30, 1933, si Adolf Hitler nahimong kansilyer sa Alemanya. Gikan sa mga duha ka bloke lamang, kami nanan-aw samtang ang mga Nazi madaogong nag-isa sa swastika nga bandera didto sa city hall. Sa eskuylahan ang among mainitong magtutudlo nagtudlo kanamo sa pagtimbaya ug “Heil Hitler!” Nianang hapona akong gisultihan si Papa bahin niadto. Wala siya mahimutang. “Di na ni maayo,” siya miingon. “Ang ‘Heil’ nagpasabot nga kaluwasan. Kon kita moingog ‘Heil Hitler,’ kana nagpasabot nga atong ipasidungog kaniya ang kaluwasan inay kang Jehova. Para nako dili kana maayo, apan ikaw ray mag-igo kon unsay angay nimong buhaton.”

Ang akong mga eskolmet nagsugod pagtratar kanako nga samag sinalikway kay nakahukom ako nga dili mosaludo kang Hitler. Gisumbag pa gani ko sa pipila ka batang lalaki sa dihang wala magtan-aw ang mga magtutudlo. Ngadtongadto, ila akong gipasagdan, apan bisan ang akong mga  higala nagsulti kanako nga gidid-an sila sa ilang mga amahan sa pagpakigdula kanako. Peligroso kaayo ako.

Duha ka bulan human migahom ang mga Nazi sa Alemanya, ilang gibando ang mga Saksi ni Jehova nga kono peligroso sa Estado. Gisirad-an sa mga sundalo ni Hitler ang buhatan sa Magdeburg ug gidili ang among mga panagkatigom. Apan kay nagpuyo man kami duol sa utlanan, si Papa nakakuha ug mga permiso aron kami makatabok ngadto sa Basel, diin kami mitambong sa mga tigom ma-Dominggo. Kanunay siyang nangandoy nga ang among mga igsoon sa Alemanya makadawat usab unta sa maong espirituwal nga pagkaon aron makatabang kanila sa pag-atubang nga maisogon sa umaabot.

Peligrosong mga Pagpanuroy

Human sirad-i ang buhatan sa Magdeburg, ang kanhing kawani, si Julius Riffel, miadto sa Lörrach, iyang lungsod nga natawhan, aron organisahon ang tinagotago nga pagsangyaw. Mitanyag dayon si Papa nga motabang. Iyang gipalingkod si Mama ug ako ug gisaysay kanamo nga siya motabang sa pagdalag literatura sa Bibliya ngadto sa Alemanya gikan sa Switzerland. Siya miingon nga kadto peligroso kaayo ug siya mahimong dakpon sa bisan unsang panahon. Dili siya buot nga kami mobating napugos nga malangkit kay peligroso usab kadto alang kanamo. Dihadiha si Mama miingon, “Motabang ko nimo.” Silang duha mitan-aw kanako, ug ako miingon, “Motabang sab ko!”

Naggansilyo si Mama ug puyo nga ingon ka dako sa magasing Bantayanang Torre. Iyang isulod ang literatura diha sa ablihanan sa usa ka kilid sa puyo ug dayon iya kining gipilot paggansilyo. Naghimo siyag sekretong mga bulsa sa mga sinina ni Papa ug duha ka girdle aron si Mama ug ako maampingong makadala ug gagmayng mga tabang sa pagtuon sa Bibliya. Sa matag higayon nga kami molampos sa pagdala sa among sekretong bahandi ngadto sa balay, makaginhawa mi ug lalom ug magpasalamat kang Jehova. Among gitagoan ang literatura didto sa among lawting.

Sa sinugdan, ang mga Nazi wala gayod magduda kanamo. Wala nila kami sukitsukita ni rikisaha ang among balay. Bisan pa niana, kami nakahukom nga mogamit ug sekretong numero nga among magamit aron mapasidan-an ang among espirituwal nga mga igsoon engkaso ug may kagubot—4711, ang ngalan sa usa ka kinaham nga pahumot. Kon peligrosong moadto sa balay, amo silang pasidan-an—nga gamiton sa usa ka paagi ang maong numero. Giingnan usab sila ni Papa nga motan-aw sa mga bentana sa among sala sa dili pa mosulod sa bilding. Kon abli ang bentana sa wala, nagpasabot kana nga may problema, ug kinahanglang magpalayo sila.

Niadtong 1936 ug 1937, ang Gestapo naghimog dinaghang pagdakop ug nagbanlod sa libolibong Saksi ngadto sa bilanggoan ug mga kampong konsentrasyon, diin ilang giantos ang labing pintas ug linuog nga pagtratar. Ang sangang buhatan sa Bern, Switzerland, nagsugod pag-ipon ug mga taho, lakip na kadtong gipayuhot gikan sa mga kampo, nga sa ulahi gitigom ug gipatik ingong usa ka libro nga may ulohang Kreuzzug gegen das Christentum (Krusada Batok sa Kristiyanidad), nga nagyagyag sa mga krimen sa Nazi. Among gihimo ang peligrosong tahas sa pagdalag sekretong mga taho latas sa utlanan ngadto sa Basel. Kon nadakpan pa  kami sa mga Nazi nga nagdala niadtong gidiling mga dokumento, seguradong gibilanggo kami dayon. Nakahilak ako samtang akong gibasa ang mga pagsakit nga giantos sa among mga igsoon. Apan, wala ako mahadlok. Ako misalig nga si Jehova ug ang akong mga ginikanan, nga suod kong mga higala, mag-atiman kanako.

Migraduwar ako sa edad nga 14 ug nakabatog klerikal nga trabaho sa usa ka hardware. Kasagaran namong himoon ang pagdalag mensahe inigka-Sabado sa hapon o ma-Dominggo, sa dihang walay trabaho si Papa. Sa aberids, moadto kami sa matag duha ka semana. Daw sama lamang kami sa ubang pamilya nga nanuroy sa hinapos sa semana, ug sa halos upat ka tuig, ang mga guwardiya sa utlanan wala magpahunong o mosulay sa pagrekisa kanamo—nagpadayon kadtong kahimtanga, hangtod nga miabot ang usa ka adlaw niadtong Pebrero 1938.

Nasakpan!

Dili pa ako malimot sa hitsura sa akong amahan sa pag-abot namo sa kuhaanag literatura duol sa Basel ug among nakita ang dakong estak sa literatura nga naghulat kanamo. Sanglit nadakpan ang laing mensahero nga pamilya, duna miy ekstrang mga libro nga dad-on. Didto sa utlanan, usa ka opisyal sa adwana nagduda kanamo ug iya kaming giparekisa. Sa dihang nakit-an ang mga libro, kami iyang gikuyogan nga gitionan ug pusil ngadto sa mga sakyanan sa polis. Sa dihang gisakay na kami sa mga polis, gipig-it ni Papa ang akong kamot ug mihunghong: “Ayaw pagluib. Ayawg itug-an ang atong mga kauban!” “Oo Pa,” gipasaligan ko siya. Pag-abot namo sa Lörrach, ilang gitaral ang akong minahal nga amahan. Nakita ko siya sa kataposang higayon samtang gisirad-an ang pultahan sa bilanggoan sa iyang pagsulod.

Sulod sa upat ka oras, gisukitsukit ako sa upat ka lalaking Gestapo, nga gustong ibutyag ko kanila ang mga ngalan ug mga adres sa ubang mga Saksi. Sa dihang midumili ako, ang usa ka polis nasuko ug nanghulga, “May lain pa kaming mga paagi aron motug-an ka!” Wala gyod koy gitug-an. Dayon ilang gidala si Mama ug ako balik sa among balay, diin ila kining girekisa sa unang higayon. Ilang gibilanggo ang akong inahan ug gipadala ako ngadto sa balay sa akong iyaan ug gipaatiman ako sa akong iyaan, wala silay kalibotan nga siya usa diay ka Saksi. Bisan tuod gitugtan ako sa pagtrabaho, upat ka Gestapo nga mga lalaki nag-atong sa sulod sa ilang giparking nga mobil atubangan sa balay aron bantayan ang tanan nakong lihok samtang ang usa ka polis nagpatrolya diha sa aseras.

Pipila ka adlaw sa ulahi sa tingpaniudto, migawas ako sa balay ug nakita nako ang usa ka batan-ong sister nga nagbisikleta padulong kanako. Sa nagkaduol na siya, nakita ko nga may gamayng papel nga iyang iitsa kanako. Human nakog salo sa papel, milingi ako kon nakita ba sa Gestapo ang akong gibuhat. Sa akong katingala, niana mismong tungora, puwerte nilang pangatawa!

Ang sulat sa sister nag-ingon nga ako paadtoon sa lugar sa iyang mga ginikanan sa pagkaudto. Apan kay gibantayan lagi ako sa Gestapo, unsaon man nako nga dili madahig ang iyang mga ginikanan? Akong gitan-aw ang upat ka sekreta nga Gestapo diha sa kotse ug ang polis nga nagbalikbalik diha sa dalan. Wala ko mahibalo kon unsay buhaton, ug ako tim-os nga nag-ampo sa tabang ni Jehova. Kalit na lang, ang polis miadto sa kotse sa Gestapo ug nakigsulti sa mga lalaki. Dayon siya misakay sa ilang kotse ug sila mipalayo!

Nianang tungora, ang akong iyaan naglakaw padulong kanako. Lapas na kadto sa kaudtohon. Iyang gibasa ang sulat ug naghunahuna nga angay kaming moadto sa balay sumala sa gisulti sa sulat, namasin nga ang mga igsoon nagplano sa pagdala kanako sa Switzerland. Sa among pag-abot, ang pamilya nagpailaila kanako ngadto sa usa ka lalaki nga wala ko makaila, si Heinrich Reiff. Iya akong giingnan nga siya nalipay nga ako nakaikyas ug nga siya miabot aron tabangan ko nga makaikyas ngadto sa Switzerland. Gihatagan ko niyag tunga sa oras aron makigkita kaniya sa usa ka kakahoyan.

Kinabuhi sa Pagkadestiyero

Naghilak ako nga nakigkita kang Brader Reiff, naguol nga naghunahunang biyaan na nako ang akong mga ginikanan. Kalit kaayo ang mga panghitabo. Human ang makapabalakang mga gutlo, misagol kami sa usa ka grupo sa mga turista ug milabang nga luwas sa utlanan sa Switzerland.

Sa pag-abot nako sa sangang buhatan sa Bern, akong nahibaloan nga ang mga igsoon didto mao diay ang naghikay sa akong pag-ikyas. Maluloton nila akong gihatagan ug kapuy-an. Nagtrabaho  ako sa kosina, nga nagustohan nako pag-ayo. Apan pagkalisod ang pagkinabuhi nga nadestiyero, nga wala mahibalo kon unsa nay nahitabo sa akong mga ginikanan, nga silang duha gisentensiyahan nga mabilanggo sa duha ka tuig! Usahay, malumsan ako sa kasubo ug kaguol, ug manira ako sa banyo aron mohilak. Apan kanunay kaming nagsinulatay sa akong mga ginikanan, ug ila akong gidasig nga magpabiling maunongon.

Kay nadasig sa panig-ingnan sa pagtuo sa akong mga ginikanan, akong gipahinungod ang akong kinabuhi kang Jehova ug nabawtismohan niadtong Hulyo 25, 1938. Human ang usa ka tuig sa Bethel, miadto ako sa Chanélaz, usa ka umahan nga gipalit sa sangang buhatan sa Switzerland aron sa pagtaganag kalan-on sa pamilyang Bethel ug kasak-an sa mga igsoon nga nangalagiw tungod sa paglutos.

Sa dihang natapos ang sentensiya sa akong mga ginikanan niadtong 1940, ang mga Nazi nagtanyag kanilag kagawasan kon ilang isalikway ang ilang pagtuo. Sila nagmalig-on ug busa gipadala ngadto sa mga kampo konsentrasyon, si Papa sa Dachau ug si Mama sa Ravensbrück. Sa tingtugnaw niadtong 1941, ang akong inahan ug ang ubang babayeng mga Saksi diha sa kampo midumili sa pagtrabaho alang sa militar. Ingong silot, gipatindog sila diha sa katugnaw sulod sa 3 ka adlaw ug 3 ka gabii, human niadto sila gibanlod sa ngiob nga mga selda ug girasyonan ug diyutay kaayong pagkaon sulod sa 40 ka adlaw. Dayon gilatigo sila. Si Mama namatay niadtong Enero 31, 1942, tulo ka semana human ang mapintas nga pagkulata.

Si Papa gibalhin gikan sa Dachau ngadto sa Mauthausen sa Austria. Niini nga kampo ang mga Nazi sistematikong nagpatay sa mga binilanggo pinaagi sa gutom ug labihan ka bug-at nga trabaho. Apan unom ka bulan human mamatay si Mama, ang mga Nazi nagpatay sa akong amahan pinaagig lahi nga metodo—medikal nga pag-eksperimento. Tinuyo nga gipatakdan sa mga doktor sa kampo ug sakit nga tesis ang mga binilanggo ingong eksperimento, nga morag mga guinea pig. Human niadto, ang mga binilanggo giineksiyonan ug hilo sa kasingkasing. Ang opisyal nga rekord nag-ingon nga si Papa namatay tungod sa “luya nga kasingkasing.” Siya 43 anyos pa lamang. Nahibalo ako bahin sa linuog nga mga pagpatay pipila ka bulan pa sa ulahi. Makahilak gihapon ko sa dihang mahinumdoman ko ang akong minahal nga mga ginikanan. Apan, kaniadto ug karon, ako mahupayan sa pagkahibalo nga si Mama ug Papa, nga may langitnong paglaom, luwas diha sa mga kamot ni Jehova.

Human ang Gubat sa Kalibotan II, nakapribilehiyo ako sa pagtambong sa ika-11 nga klase sa Watchtower Bible School of Gilead sa New York. Pagkamakapalipay ang makugihong pagtuon sa Kasulatan sulod sa lima ka bulan! Sa pagkagraduwar niadtong 1948, gipadala ako sa Switzerland aron mag-alagad ingong misyonarya. Wala madugay human niana, akong nahimamat si James L. Turpin, usa ka matinumanong brader nga migraduwar gikan sa ikalimang klase sa Gilead. Sa dihang ang unang sangang buhatan gitukod sa Turkey, siya nag-alagad ingong magtatan-aw niana. Naminyo kami niadtong Marso 1951, ug wala madugay human niadto nahibaloan namo nga hapit  na diay kami mahimong mga ginikanan! Mibalhin kami sa Tinipong Bansa ug nahimugso didto ang among anak nga babaye, si Marlene, sa pagka-Disyembre sa maong tuig.

Latas sa katuigan, si Jim ug ako nalipay pag-ayo diha sa pag-alagad sa Gingharian. Mahimuot gayod ako nga mahinumdom sa usa ka estudyante sa Bibliya, usa ka batan-ong Insek nga babaye nga ginganlag Penny, nga gusto kaayong magtuon sa Bibliya. Nabawtismohan siya ug sa ulahi naminyo kang Guy Pierce, nga karon nag-alagad ingong membro sa Nagamandong Lawas sa mga Saksi ni Jehova. Ang maong minahal nga mga igsoon nakatabang sa paghulip sa kahaw-ang tungod sa pagkawala sa akong mga ginikanan.

Sayo niadtong 2004, ang mga igsoon sa Lörrach, lungsod nga natawhan sa akong mga ginikanan, nagtukod ug bag-ong Kingdom Hall sa Stich Street. Isip pag-ila sa nahimo sa mga Saksi ni Jehova, ang konseho sa siyudad nakahukom sa pag-usab sa ngalan sa dalan nga Denzstraße (Denz Street) isip pasidungog sa akong mga ginikanan. Ang lokal nga mantalaan, ang Badische Zeitung, ubos sa ulohang-balita nga “Isip Handomanan sa Gipatay nga Magtiayong Denz: Bag-ong Ngalan sa Dalan,” nag-ingon nga ang akong mga ginikanan “gipatay sa kampo konsentrasyon panahon sa Third Reich tungod sa ilang pagtuo.” Alang kanako, ang gihimo sa konseho sa siyudad wala gayod damha apan makapadasig kaayo nga kausaban sa mga kahimtang.

Kanunay ming sultihan ni Papa kaniadto nga kinahanglan kaming magplano sa umaabot nga daw ang Armagedon moabot ugma—usa ka mahinungdanong tambag nga gipaningkamotan nako kanunay sa pagpadapat. Ang pagbalanse sa pagpailob ug maikagong pagdahom lisod usahay, ilabina kay ang kaul-ol sa pagkatigulang maoy hinungdan nga anaa na lamang ako sa balay. Apan wala gayod ako magduhaduha sa saad ni Jehova sa tanan niyang matinumanong mga alagad: “Salig kang Jehova sa bug-os mong kasingkasing . . . Sa tanan mong mga dalan tagda siya, ug siya magatul-id sa imong mga alagianan.”—Proverbio 3:5, 6.

[Kahon/Hulagway sa panid 29]

BILILHONG MGA PULONG SA KAGAHAPON

May babaye gikan sa usa ka balangay sa duol miduaw sa Lörrach sa katuigang 1980. Sa maong panahon, ang mga tawo sa lungsod nagdala sa ilang wala kinahanglanang mga butang ngadto sa publikong dapit diin ang ubang mga tawo makapili niini ug makakuha sa ilang magustohan. Kining bayhana nakakaplag ug kahon nga butanganan ug mga gamit sa pagpanahi ug iya kining gidala sa iyang balay. Sa ulahi, diha sa ilalom sa kahon, nakakaplag siyag pipila ka letrato sa usa ka batang babaye ug mga sulat nga ginamit ang mga papel sa kampo konsentrasyon. Naikag pag-ayo ang babaye sa mga sulat ug nahibulong kon kinsa kaha ang gamayng batang babaye nga may sinalapid nga buhok.

Usa ka adlaw niana niadtong 2000, nakita sa babaye ang usa ka artikulo sa mantalaan bahin sa makasaysayanhong pasundayag sa Lörrach. Gihubit sa artikulo ang kasaysayan sa mga Saksi ni Jehova panahon sa mga tuig sa Nazi, lakip ang sa among pamilya. Aduna kiniy mga larawan nako ingong usa ka tin-edyer. Sa dihang gitandi niya ang mga detalye, gikontak sa babaye ang magsusulat ug iyang gisultihan bahin sa mga sulat—42 tanan! Pipila ka semana sa ulahi, nadawat nako ang tanan. Sa maong gikinamot nga mga sulat sa akong mga ginikanan mabasa ang ilang way-puas nga pagpangomosta sa akong iyaan bahin kanako. Ang ilang mahigugmaong kahangawa kanako wala gayod mahanaw. Katingalahan gayod nga kining mga sulata wala mawala ug nakita pag-usab human ang 60 ka tuig!

[Mga hulagway sa panid 25]

Nabungkag ang malipayon namong pamilya sa dihang migahom si Hitler

[Credit Line]

Hitler: U.S. Army photo

[Mga hulagway sa panid 26]

1. Ang sangang buhatan sa Magdeburg

2. Gidakop sa Gestapo ang libolibong Saksi

[Hulagway sa panid 28]

Si Jim ug ako nalipay pag-ayo sa among pag-alagad sa Gingharian