Siyensiya ug ang Bibliya—Nagkasumpakiay ba Gayod?

ANG mga binhi sa panagbangi ni Galileo ug sa Iglesya Katolika napugas kasiglohan sa wala pa matawo si Copernicus ug si Galileo. Ang opinyon nga ang yuta mao ang sentro sa uniberso gituohan sa karaang mga Grego ug gipabantog sa pilosopong si Aristotle (384-322 W.K.P.) ug sa astronomo-astrologong si Ptolemy (ikaduhang siglo K.P.). a

Ang ideya ni Aristotle bahin sa uniberso naapektohan sa panghunahuna sa Gregong matematisyan ug pilosopo nga si Pythagoras (ikaunom nga siglo W.K.P.). Kay nagtuo sa panghunahuna ni Pythagoras nga ang sirkulo ug ang sphere o linginong butang maoy hingpit nga mga porma, gituohan ni Aristotle nga ang mga langit maoy serye sa mga linginong butang sulod sa mga linginong butang, nga daw sama sa naglut-od nga mga bahin sa sibuyas bombay. Ang matag lut-od ginamag kristal, nga ang yuta mao ang sentro. Ang mga bituon nagbiyobiyo, nga ang ilang pagbiyo maoy gumikan sa labing gawas nga linginong butang, nga sentro sa labaw-kinaiyanhong puwersa. Gituohan usab ni Aristotle nga ang adlaw ug ubang langitnong butang maoy hingpit, nga walay mga patak ug dili mausob.

Ang talagsaong ideya ni Aristotle maoy produkto sa pilosopiya, dili sa siyensiya. Iyang gihunahuna nga ang nagbiyong yuta dili makataronganon. Gisalikway usab niya ang ideya bahin sa hawan, kay siya nagtuo nga ang nagbiyong yuta lagmit maapektohan sa pagbag-id  ug mohunong sa pagbiyo kon dili gamitan ug padayong puwersa. Kay ang ideya ni Aristotle daw makataronganon segun sa kahibalo niadtong panahona, kadto gidawat sa kadaghanan sulod sa halos 2,000 ka tuig. Bisan gani sa ika-16 nga siglo, ang Pranses nga pilosopong si Jean Bodin nagpahayag nianang popular nga pagtuo, nga miingon: “Walay tawo nga makataronganon, o may labing diyutayng kahibalo sa pisika, ang maghunahuna gayod nga ang yuta, nga bug-at ug bagdal . . . , magpalingpaling . . . diha sa kaugalingong tuyokanan niini ug samtang nagbiyo sa adlaw; kay sa labing hinayng pagkauyog sa yuta, kita makakita nga ang mga siyudad ug mga kuta, mga lungsod ug mga bukid mangatumpag.”

Gipaluyohan sa Iglesya si Aristotle

Ang dugang hinungdan nga nagbangi si Galileo ug ang iglesya nahitabo sa ika-13 nga siglo ug kadto naglangkit sa Katolikong awtoridad nga si Thomas Aquinas (1225-74). Si Aquinas dakog pagtahod kang Aristotle, kinsa ginganlan niyag Ang Kinalabwang Pilosopo. Sa lima ka tuig si Aquinas nanlimbasog nga ang pilosopiya ni Aristotle itapo sa pagtulon-an sa iglesya. Sa panahon ni Galileo, matod ni Wade Rowland diha sa iyang librong Galileo’s Mistake, “ang teolohiya ni Aquinas nga nasagolan sa pilosopiya ni Aristotle ug pagtulon-an sa iglesya nahimong pasukaranang doktrina sa Iglesya sa Roma.” Hinumdomi, usab, nga niadtong mga adlawa wala pay independente nga siyentipikanhong pundok. Kontrolado sa iglesya ang edukasyon. Usa ra ang awtoridad sa relihiyon ug sa siyensiya.

Kadto ang kahimtang nga misangko sa panagbangi sa iglesya ug ni Galileo. Sa wala pa malangkit sa astronomiya, si Galileo nakasulat nag pormal nga dokumento bahin sa motion (paglihok). Kadto naglalis sa daghang pangagpas nga gipahayag sa tinahod kaayong si Aristotle. Bisan pa niana, ang dili-matarog nga pagduso ni Galileo sa ideya nga ang adlaw mao ang sentro sa uniberso ug ang iyang pagpatuo nga kini nahiuyon sa Kasulatan maoy hinungdan nga siya gihusay sa Inkwisisyon niadtong 1633.

Sa iyang depensa, gipatin-aw ni Galileo ang lig-on niyang pagtuo sa Bibliya ingong inspiradong Pulong sa Diyos. Nangatarongan usab siya nga ang Kasulatan gisulat alang sa ordinaryong mga tawo ug ang mga paghisgot sa Bibliya bahin sa daw pagbiyo sa adlaw dili sabtong literal. Wala magpulos ang iyang mga argumento. Tungod kay gisalikway ni Galileo ang usa ka interpretasyon sa Kasulatan nga gipasukad sa Gregong pilosopiya, siya gihukmang sad-an! Niadtong 1992 lamang nga ang Iglesya Katolika opisyal nga miadmitir nga kini nasayop sa paghukom kang Galileo.

Mga Pagtulon-an nga Makat-onan

Unsay atong makat-onan gikan niining mga hitaboa? Sa usa ka bahin, si Galileo wala magduhaduha sa Bibliya. Hinunoa, siya nagduhaduha sa mga pagtulon-an sa iglesya. Usa ka magsusulat bahin sa relihiyon miingon: “Ang pagtulon-an nga makat-onan gikan kang Galileo maorag dili nga ang Iglesya estrikto kaayong nagsunod sa mga kamatuoran sa Bibliya; kondili nga kulang hinuon ang pagsunod niini.” Tungod kay kini nagtugot nga ang teolohiya niini maapektohan sa Gregong pilosopiya, ang iglesya nagpadaog sa tradisyon inay mosunod sa mga pagtulon-an sa Bibliya.

Kining tanan magpahinumdom kanato sa pasidaan sa Bibliya: “Pagbantay kamo: basin adunay modagit kaninyo pinaagi sa pilosopiya ug walay-pulos nga panglimbong sumala sa tradisyon sa mga tawo, sumala sa paninugdang mga butang sa kalibotan ug dili sumala kang Kristo.”—Colosas 2:8.

Bisan karon, daghan sa Kakristiyanohan ang nagdawat sa mga teoriya ug mga pilosopiya nga nasumpaki sa Bibliya. Usa ka pananglitan mao ang teoriya ni Darwin bahin sa ebolusyon, nga ilang gidawat ingong kapuli sa asoy bahin sa paglalang sa Genesis. Sa pagkatinuod, tungod sa maong pagpuli, si Darwin gihimo sa mga iglesya nga  modernong-adlawng Aristotle ug ang ebolusyon ingong doktrina sa relihiyon. b

Nagkauyon ang Matuod nga Siyensiya ug ang Bibliya

Ang naunang impormasyon dili angayng makapabugnaw sa kaikag bahin sa siyensiya. Sa pagkatinuod, ang Bibliya mismo nagdapit kanato sa pagkat-on gikan sa mga binuhat sa Diyos ug pag-ila sa kahibulongang mga hiyas sa Diyos diha sa atong makita. (Isaias 40:26; Roma 1:20) Hinuon, dili katuyoan sa Bibliya ang pagtudlo ug siyensiya. Sa kapulihay, kini nagtudlo kanato sa mga sukdanan sa Diyos, sa mga hiyas sa iyang personalidad nga dili ikatudlo sa kalalangan lamang, ug sa iyang katuyoan alang sa mga tawo. (Salmo 19:7-11; 2 Timoteo 3:16) Bisan pa niana, sa dihang ang Bibliya maghisgot ug mga katingalahan sa kinaiyahan, kini kanunayng tukma. Si Galileo mismo miingon: “Ang Balaang Kasulatan ug ang kinaiyahan managsamang naglungtad sa pagbuot sa Diyos . . . Ang duha ka kamatuoran dili gayod mahimong nagkasumpakiay.” Tagda ang mosunod nga mga pananglitan.

Mas paninugdan pa kay sa paglihok sa kabituonan ug sa mga planeta mao ang kamatuoran nga ang tanang materya sa uniberso gimandoan ug mga balaod, sama sa balaod sa grabidad. Ang labing unang sekular nga paghisgot ug pisikal nga mga balaod gibungat ni Pythagoras, kinsa nagtuo nga ang kalihokan sa uniberso ikapatin-aw pinaagig matematika. Duha ka libo ka tuig sa ulahi, si Galileo, Kepler, ug Newton nagpamatuod sa kataposan nga ang materya gimandoan ug makataronganong mga balaod.

Ang labing unang paghisgot sa Bibliya bahin sa balaod sa kinaiyahan anaa sa basahong Job. Sa mga 1600 W.K.P., ang Diyos nangutana kang Job: “Nakahibalo ka ba sa mga lagda [o, mga balaod] sa kalangitan?” (Job 38:33) Ang basahong Jeremias, nga gisulat sa ikapitong siglo W.K.P., naghisgot kang Jehova ingong ang Magmumugna sa “mga lagda sa bulan ug sa mga bituon” ug “mga lagda sa langit ug sa yuta.” (Jeremias 31:35;  33:25) Tungod sa maong mga pamulong, ang komentarista sa Bibliya nga si G. Rawlinson miingon: “Ang paglungtad sa malangkobong balaod diha sa materyal nga kalibotan lig-ong gipamatud-an sa mga magsusulat sa kasulatan ug sa modernong siyensiya.”

Kon atong gamiton si Pythagoras ingong usa ka pananglitan, ang pamulong sa basahong Job maoy abanteg dul-an sa usa ka libo ka tuig. Hinumdomi nga ang katuyoan sa Bibliya maoy dili lamang pagbutyag sa pisikal nga mga kamatuoran kondili aron isilsil kanato nga si Jehova mao ang Maglalalang sa tanang butang—ang usa nga makamugnag pisikal nga mga balaod.—Job 38:4, 12; 42:1, 2.

Ang laing pananglitan nga atong mahisgotan mao nga ang katubigan sa yuta moagig proseso nga gitawag water cycle, o siklo sa tubig. Sa yanong pagkasulti, ang tubig moalisngaw gikan sa dagat, mapormang panganod, mahimong ulan sa yuta, ug ngadtongadto mobalik sa dagat. Ang labing karaang sekular nga mga paghisgot sa maong siklo maoy niadtong ikaupat nga siglo W.K.P. Bisan pa niana, ang mga pamulong sa Bibliya abante nianag gatosan ka tuig. Pananglitan, sa ika-11 nga siglo W.K.P., si Haring Solomon sa Israel misulat: “Ang tanang suba sa tingtugnaw mopadulong sa dagat, apan ang dagat wala mapuno. Sa dapit diin ang suba sa tingtugnaw mopadulong, didto kini mobalik.”—Ecclesiastes 1:7.

Sa mga 800 W.K.P. ang manalagnang si Amos, usa ka timawang magbalantay sa karnero ug mamumuo sa uma, misulat usab nga si Jehova “ang Usa nga nagtawag sa katubigan sa dagat, aron iyang ibubo kini sa nawong sa yuta.” (Amos 5:8) Nga wala mogamit ug komplikado, teknikal nga mga pulong, tukmang gibatbat ni Solomon ug Amos ang siklo sa tubig, nga ang matag usa nagbatbat niana gikan sa lahig diyutay nga punto-debista.

Ang Bibliya naghisgot usab nga ang Diyos “nagbitay sa yuta sa wala.” (Job 26:7) Tungod sa kahibalo niadto sa 1600 W.K.P., sa panahon nga ang maong mga pulong gilitok, ang usa ka tawo kinahanglang talagsaon kaayo sa pagpatuo nga ang solidong butang makapabilin nga nagbitay sa wanang nga walay pisikal nga nagsuportar. Sumala sa nahisgotan na, si Aristotle mismo wala motuo sa ideya bahin sa usa ka hawan, ug siya nagkinabuhi kapig 1,200 ka tuig sa ulahi!

Dili ka ba matingala nga adunay ingon niana ka tukmang mga pamulong sa Bibliya—bisan pa sa sayop apan daw makataronganong mga pagsabot niadtong panahona? Sa naghunahuna nga mga tawo, kini maoy usa pa ka ebidensiya nga ang Bibliya inspirado sa Diyos. Busa maalamon nga kita dili daling madani sa bisan unsang pagtulon-an o teoriya nga mosumpaki sa Pulong sa Diyos. Sumala sa subsob nga gipakita sa kasaysayan, ang tawhanong mga pilosopiya, bisan pag kadtong iya sa mga tawong edukado kaayo, tingali popular sa makadiyot, apan “ang pulong ni Jehova magpadayon hangtod sa kahangtoran.”—1 Pedro 1:25.

[Mga footnote]

[Kahon/Mga hulagway sa panid 6]

ANG TINAMDAN SA MGA PROTESTANTE

Ang mga pangulo sa Protestanteng Repormasyon nagsaway usab sa ideya nga ang adlaw mao ang sentro sa uniberso. Nalakip kanila si Martin Luther (1483-1546), Philipp Melanchthon (1497-1560), ug John Calvin (1509-64) Si Luther miingon bahin kang Copernicus: “Buot balit-aron niining maong kuwanggol ang tibuok nga siyensiya sa astronomiya.”

Gibase sa mga Repormador ang ilang argumento sa literal nga paghubad sa pipila ka teksto, sama sa asoy diha sa Josue kapitulo 10, nga naghisgot nga ang adlaw ug ang bulan “miurong.” c Nganong kadto ang baroganan sa mga Repormador? Ang librong Galileo’s Mistake nagpatin-aw nga bisan pag ang Protestanteng Repormasyon mibulag sa Iglesya Romana Katolika, kadto napakyas sa “pagbugto sa paninugdang awtoridad” ni Aristotle ug Thomas Aquinas, kansang mga punto-debista “samang gidawat sa Katoliko ug Protestante.”

[Footnote]

[Mga hulagway]

Luther

Calvin

[Credit Line]

From the book Servetus and Calvin, 1877

[Hulagway sa panid 4]

Aristotle

[Credit Line]

From the book A General History for Colleges and High Schools, 1900

[Hulagway sa panid 5]

Thomas Aquinas

[Credit Line]

From the book Encyclopedia of Religious Knowledge, 1855

[Hulagway sa panid 6]

Isaac Newton

[Hulagway sa panid 7]

Kapig 3,000 ka tuig kanhi, gibatbat na sa Bibliya ang siklo sa tubig sa yuta