Sugilanon sa Kinabuhi

Bisan Tuod Maluyahon, Ako Gamhanan

SUMALA SA GIASOY NI LEOPOLD ENGLEITNER

Gihulbot sa SS nga opisyal ang iyang pusil, gition sa akong ulo, ug miingon: “Andam ka na bang mamatay? Pusilon ta ka kay di man gyod ka mabag-o.” “Andam na ko,” ako miingon, nga naningkamot nga dili mokurog ang akong tingog. Gilig-on nako ang akong kaugalingon, gipiyong ang akong mga mata, ug gihulat nga iyang kabliton ang gatilyo, apan walay nahitabo. “Buangbuang ka kaayo nga dili ka angayng patyon!” siya misinggit, samtang nagkuha sa pusil gikan sa akong tampihak. Nganong nahiagom man ako niadtong makuyaw nga kahimtang?

AKO natawo niadtong Hulyo 23, 1905, sa lungsod sa Aigen-Voglhub, nga nahimutang sa Austrian Alps. Ako ang kinamagulangang anak nga lalaki. Gabasero ang akong amahan ug ang akong inahan maoy anak sa usa ka mag-uuma sa maong lugar. Kabos ang akong mga ginikanan apan mga kugihan. Ang katuigan sa akong pagkabata gigugol sa Bad Ischl, duol sa Salzburg, nga gitaliwad-an sa matahom nga kalanawan ug makapahinganghang kabukiran.

Sa bata pa ako, ako kanunayng naghunahuna bahin sa mga inhustisya sa kinabuhi, dili lamang tungod kay kabos ang among pamilya kondili tungod usab kay ako nag-antos sa dala-sa-pagkatawo nga hiwi nga taludtod. Kini nga depekto ang nakaingon sa sakit sa akong likod mao nga ako halos dili makatindog ug tul-id. Sa eskuylahan, ako wala paapila sa gymnastics mao nga kanunay lang intawon akong yagayagaan sa akong mga klasmet.

Sa kataposan sa Gubat sa Kalibotan I, sa hapit na ako mag-14 anyos, nakahukom ako sa  pagpanarbaho aron makalingkawas sa kakabos. Kanunay lang akong nagping-it sa kagutom, ug nagluya ako sa taas nga hilanat tungod sa trangkaso Espanyola, nga nakapatay nag milyonmilyong tawo. “Unsa man intawong trabahoa ang imong mahimo nga puwerte man nimong luyaha?” maoy tubag kanunay sa mga tag-iyag uma nga akong giaplayan. Bisan pa niana, gidawat ako sa usa ka malulotong tag-iyag uma.

Nalipay sa Pagkakat-on sa Gugma sa Diyos

Bisan tuod debotadang Katoliko si Mama, talagsa ra ako nga mosimba, ilabina kay ang akong amahan liberal ug panghunahuna bahin niini. Alang kanako, nalibog ako bahin sa pagsimba sa mga imahen, nga kaylap kaayong gihimo sa Romano Katolikong Iglesya.

Usa ka adlaw niadtong Oktubre 1931, gipakuyog ako sa usa ka higala ngadto sa usa ka relihiyosong panagkatigom nga gihimo sa mga Estudyante sa Bibliya, nga maoy pagtawag kaniadto sa mga Saksi ni Jehova. Didto, ako gihatagag mga tubag sa Bibliya sa mahinungdanong mga pangutana, sama sa: Ang pagsimba ug mga imahen makapahimuot ba sa Diyos? (Exodo 20:4, 5) Aduna bay impiyernong kalayo? (Ecclesiastes 9:5) Mabanhaw ba ang mga patay?—Juan 5:28, 29.

Nakadayeg gayod ako sa kamatuoran nga ang Diyos wala diay mouyon sa mga gubat sa mga tawo nga nagaula ug dugo, bisan pag kini gibugno kono sa ngalan sa Diyos. Nakat-onan ko nga “ang Diyos gugma” ug nga siya adunay binayaw nga ngalang Jehova. (1 Juan 4:8; Salmo 83:18) Nalipay ako sa pagkakat-on nga pinaagi sa Gingharian ni Jehova, ang mga tawo mabuhi sa walay kataposan sa kalipay diha sa tibuok-yutang paraiso. Nakat-onan ko usab ang kahibulongang palaaboton alang sa pipila ka dili-hingpit nga mga tawo nga gitawag sa Diyos sa pag-alagad uban kang Jesus didto sa langitnong Gingharian sa Diyos. Andam ako sa pagbuhat sa tanan alang sa maong Gingharian. Busa niadtong Mayo 1932, ako nabawtismohan ug nahimong usa sa mga Saksi ni Jehova. Nagkinahanglan kadtog kaisog, tungod sa relihiyosong pagkapanatiko sa sirado-Katoliko nga Austria niadtong panahona.

Pagsagubang sa Pagtamay ug Pagsupak

Nalisang ang akong mga ginikanan sa pagbiya nako sa simbahan, ug giwali dayon kini sa pari diha sa pulpito. Ang mga silingan mangluwa sa yuta diha sa akong atubangan aron ipadayag ang ilang pagtamay. Bisan pa niana, determinado ako sa pagduyog sa bug-os-panahong mga ministro, ug nagpayunir ako sugod niadtong Enero 1934.

Nagkainit ang politikal nga kahimtang tungod sa naangkon nga puwersadong impluwensiya sa partidong Nazi sa among lalawigan. Sa akong pagpayunir sa Styrian Valley sa Enns, kanunay lang akong gisundan sa mga polis, ug kinahanglang ‘magmabinantayon ako ingon sa usa ka halas.’ (Mateo 10:16) Sukad sa 1934 hangtod sa 1938, ang paglutos bahin na sa akong adlaw-adlaw nga kinabuhi. Bisan tuod ako walay trabaho, ako wala makadawat ug suportar alang sa mga tawong walay trabaho, ug makadaghan ako hukmi ug mugbo nga mga sentensiya ug upat ka tag-as nga sentensiya tungod sa akong pagsangyaw.

Ang Austria Gisakop sa Kasundalohan ni Hitler

Niadtong Marso 1938, ang Austria gisulong sa kasundalohan ni Hitler. Sulod sa pipila ka adlaw, kapin sa 90,000 ka tawo—mga 2 porsiyento sa mga hamtong—ang gidakop ug gibalhog sa mga bilanggoan ug sa mga kampo konsentrasyon. Sila giakusar nga nakigbatok sa pagmando sa Nazi. Daw andam na ang mga Saksi ni Jehova sa mahitabo. Sa ting-init sa 1937, daghang membro sa akong unang gipasakopan nga kongregasyon mipanaw ug 350 kilometros ngadto sa Prague sakay sa bisikleta aron motambong sa usa ka internasyonal nga kombensiyon. Didto ilang nadungog ang kapintasan nga gihimo batok sa among mga isigka-magtutuo sa Alemanya. Dayag nga kami na usab ang lutoson.

Sukad sa pagsulod sa kasundalohan ni Hitler sa Austria, napugos ang mga Saksi ni Jehova sa paghimo sa mga tigom ug pagsangyaw nga tinagotago. Bisan pag ang literatura sa Bibliya gipayuhot latas sa utlanan sa Switzerland, dili kadto paigo alang sa tanan. Mao nga ang mga isigka-Kristohanon sa Vienna sekretong naggama ug literatura. Ako ang kasagaran nga nahimong mensahero, nga naghatod ug literatura ngadto sa mga Saksi.

 Ngadto sa Usa ka Kampo Konsentrasyon

Niadtong Abril 4, 1939, tulo ka kaubang mga Kristohanon ug ako gidakop sa Gestapo samtang nagsaulog kami sa Memoryal sa kamatayon ni Kristo didto sa Bad Ischl. Kaming tanan gipasakay sa kotse paingon sa hedkuwarter sa kapolisan sa Estado sa Linz. Mao pa gayod kadto ang una nakong pagsakay ug kotse, apan wala ako malingaw tungod sa kabalaka. Sa Linz, ako gipailalom sa sunodsunod nga grabeng pagsukitsukit, apan wala nako isalikway ang akong pagtuo. Lima ka bulan sa ulahi, gitaral ako atubangan sa huwes nga maoy naghusay sa akong kaso sa Upper Austria. Sa wala damha, ang kriminal nga kaso batok kanako gidismis; apan dili kadto ang kataposan sa akong kasakitan. Sa kasamtangan, ang tulo nako ka kauban gibalhog sa mga kampo konsentrasyon, diin sila nangamatay nga matinumanon.

Nagpabilin akong binilanggo, ug niadtong Oktubre 5, 1939, ako gipahibalo nga dad-on ngadto sa kampo konsentrasyon sa Buchenwald sa Alemanya. Ang usa ka linaing tren naghulat kanamong mga binilanggo sa estasyon sa tren sa Linz. Ang mga bagon nasangkapan ug mga kuwarto nga duha ka tawo lamang ang masulod. Ang lalaki nga gikauban nako sa kuwarto walay lain kondili ang kanhing gobernador sa Upper Austria, si Dr. Heinrich Gleissner.

Nagsugod ang makapainteres nga kabildohay namo ni Dr. Gleissner. Naluoy siya pag-ayo sa akong malisod nga kahimtang ug naguol sa pagkahibalo nga bisan sa iyang pagkagobernador, ang mga Saksi ni Jehova nagsagubang ug di-maihap nga legal nga mga problema sa iyang lalawigan. Siya nagbasol nga miingon: “Gn. Engleitner, dili na nako matul-id ang sayop, apan gusto kong mangayog pasaylo. Tingali nasayop ang among kagamhanan sa pagpatuman sa hustisya. Kon magkinahanglan ka sa akong tabang, andam kaayo ako sa pagbuhat sa akong maarangan.” Nagkita na usab kami human sa gubat. Gitabangan niya ako nga mabayran sa gobyerno alang sa retiradong mga biktima sa Nazi.

“Pusilon Ta Ka”

Niadtong Oktubre 9, 1939, ako nahiabot sa kampo konsentrasyon sa Buchenwald. Wala madugay niana, ang atendant sa bilanggoan gipahibalo nga may usa ka Saksi nga nahilakip sa bag-ong mga nangabot, ug ako ang nahimo niyang target. Way kukaluoy niya akong gisukmag. Dayon, human makaamgo nga dili niya ako mapakompromiso sa akong pagtuo, siya miingon: “Pusilon ta ka, Engleitner. Apan sa dili pa nako ka pusilon, pasulaton ta una ka ug panamilit nga kard alang sa imong mga ginikanan.” Naghunahuna akog mga pulong sa paghupay nga akong isulat sa akong mga ginikanan, apan sa matag higayon nga ako mosulat, iyang itulod ang akong tuo nga siko, mao nga magkahiwihiwi ang akong agi. Siya miyagayaga: “Amaw gyod! Di man gani siya makasulat ug duha ka tul-id nga linya sa mga pulong. Pero magsige lang gihapon ug basag Bibliya, di ba?”

Dayon gihulbot sa atendant ang iyang pusil ug gition sa akong ulo, ug gipatuo ako nga iyang kabliton ang gatilyo, sama sa akong giasoy sa sinugdanan. Dayon iya akong gipugos sa pagsulod  sa usa ka gamay, huot na nga selda. Nagtindog lamang ako sa tibuok gabii. Apan dili man usab ako makatulog, kay nanakit ang tibuok nakong lawas. “Wa gyoy nada nga mamatay tungod sa binuang nga relihiyon!” mao ra intawoy “paghupay” nga gihatag sa akong mga kauban sa selda. Si Dr. Gleissner didto sa tapad nga selda. Nadungog niya ang nahitabo ug mabinationg miingon: “Nahitabo na usab ang makauulaw nga paglutos sa mga Kristohanon!”

Sa ting-init sa 1940, sa usa ka Dominggo, ang tanang binilanggo gipatrabaho sa kuwari bisan tuod kasagaran wala miy trabaho sa ma-Dominggo. Silot kadto sa pipila ka binilanggo nga nagpabadlong kono. Gipahakot kami ug dagkong bato gikan sa kuwari padulong sa kampo. Duha ka binilanggo naningkamot pagbutang ug dakong bato sa akong likod, ug diriyot akong mahilup-og tungod sa kabug-at. Apan, sa wala damha, gitabangan ako ni Arthur Rödl, ang gikahadlokang Lagerführer (superbisor sa kampo). Sa pagkakita niya nga ako nagbaguod sa pagpas-an sa bato, siya miingon kanako: “Dili ka gayod makaabot sa kampo uban nianang bato sa imong likod! Ibutang kana ora mismo!” Kadto ang mando nga ako nahupayan sa pagsunod. Dayon gitudlo ni Rödl ang mas gamay nga bato ug miingon: “Pas-ana kana ug dad-a sa kampo. Mas sayon kanang dad-on!” Human niana, miliso siya sa among superbisor ug mimando: “Papaulia na ang mga Estudyante sa Bibliya sa baraks. Igo na ang ilang nahimo sa usa ka adlaw!”

Sa pagkatapos sa usa ka adlaw nga trabaho, malipay ako kanunay sa pagpakig-uban sa akong espirituwal nga pamilya. May mga kahikayan kami sa pag-apod-apod sa espirituwal nga pagkaon. Ang usa ka igsoong lalaki mosulat ug bersikulo sa Bibliya sa usa ka gamayng papel ug ipasa kana ngadto sa uban. Gipayuhot usab ang usa ka Bibliya ngadto sa kampo. Kadto gibahin sa tinagsa ka basahon. Sulod sa tulo ka bulan gisalig kanako ang basahon sa Job. Gitagoan ko kadto sa akong mga medyas. Ang asoy ni Job nakatabang kanako sa pagpabiling malig-on.

Sa kataposan, niadtong Marso 7, 1941, gipakuyog ako sa usa ka dakong komboy nga gibalhin ngadto sa kampo konsentrasyon sa Niederhagen. Nagkagrabe ang akong panglawas kada adlaw. Usa ka adlaw niana, duha ka igsoong lalaki ug ako gimandoan nga ikamada ang mga himan diha sa mga kahon. Human niana, gipakuyog kami sa laing grupo sa mga binilanggo balik sa baraks. Usa ka sundalong SS nakamatikod nga hinay ang akong paglakaw. Puwerte niyang sukoa nga mapintason niya akong gipatiran sa likod nga walay pasidaan, nga nagpahinabog grabeng kasakit. Puwerte gyong sakita, apan bisan pa niana mitrabaho ako pagkaugma.

Wala-Damhang Pagpagawas

Sa kataposan, ang mga binilanggo sa kampo sa Niederhagen gipabakwet niadtong Abril 1943. Human niana, gibalhin ako ngadto sa kampo sa kamatayon sa Ravensbrück. Dayon, niadtong Hunyo 1943, sa wala damha ako gitanyagan nga pagawson gikan sa kampo konsentrasyon. Niadtong higayona, ang pagpagawas dili na ubos sa kondisyon nga isalikway nako ang akong pagtuo.  Kinahanglan lamang nga mouyon ako sa pinugos nga trabaho sa usa ka uma sa nahibiling bahin sa akong kinabuhi. Andam ako sa pagbuhat niadto aron makalingkawas sa makalilisang nga mga kahimtang sa kampo. Miadto ako sa doktor sa kampo alang sa pangataposang pagpaeksamin. Nakurat ang doktor sa pagkakita kanako. “Usa ka pa gihapon sa mga Saksi ni Jehova!” siya mipatugbaw. “Wala ka masayop, Dok,” ako mitubag. “Aw, kon mao na walay katarongan nga ikaw among pagawson. Sa laing bahin, mas mahupayan kami kon mawala na ang usa ka timawang linalang nga sama kanimo.”

Tinuod gayod ang iyang gihubit. Makaluluoy na kaayo ang akong panglawas. Gihinayhinayan nag kitkit sa mga kuto ang akong panit, nabungol ang pikas nakong dunggan tungod sa mga pagkulata, ug ginuka ang tibuok nakong lawas. Human ang 46 ka bulan sa tumang kawalad-on, dili matapos nga kagutom, ug pinugos nga pagtrabaho, mitimbang na lang ako ug 28 kilos. Sa maong kahimtang, ako gipagawas gikan sa Ravensbrück niadtong Hulyo 15, 1943.

Gipadala akog balik ngadto sa akong lungsod nga natawhan sakay sa tren nga walay nagbantay kanako, ug mireport ako sa hedkuwarter sa Gestapo sa Linz. Ang Gestapo nga polis mihatag kanako sa akong mga papeles sa pagpagawas ug nagpina kanako: “Kon sa imong hunahuna gipagawas ka namo aron makapadayon ka sa imong tinagotago nga buluhaton, nasayop ka Do! Diyos na lay mag-igo nimo kon masakpan ka pa namo nga magsangyaw.”

Nakapauli ra gayod ko! Walay gibag-o ang akong inahan sa akong kuwarto sukad sa pagdakop kanako niadtong Abril 4, 1939. Bisan ang akong Bibliya bukas gihapon diha sa lamesa tupad sa akong higdaanan! Miluhod ako ug tim-os nga nagpasalamat.

Sa wala madugay ako naasayn sa pagtrabaho sa usa ka umahan sa bukid. Ang tag-iya sa uma, nga higala nako sa bata pa ako, nagsuhol kanakog gamay, bisan pag dili siya obligado sa pagbuhat niadto. Sa wala pa ang gubat, kini nga higala nagtugot kanako sa pagtago ug pipila ka literatura sa Bibliya diha sa iyang yuta. Nalipay ako sa paggamit ug maayo sa maong gamay nga tagoanan ug literatura aron malig-on sa espirituwal. Natagana ang tanan nakong mga panginahanglan, ug determinado akong palabyon ang gubat diha sa maong uma.

Pagtagotago Diha sa Kabukiran

Apan, kadtong malinawong mga adlaw sa kagawasan wala magdugay. Sa tungatunga sa Agosto 1943, gipareport ako sa usa ka doktor sa militar aron magpaeksamin. Sa sinugdan, siya miingon nga ako dili angayng magsundalo tungod sa depekto sa akong taludtod. Apan, usa ka semana sa ulahi ang maong doktor nag-usab sa resulta sa iyang pag-eksamin nga mabasa: “Makahimo siya sa pagsundalo diha sa atubangan sa panggubatan.” Wala dayon ako makit-i sa mga sundalo, apan niadtong Abril 17, 1945, sa wala pa gayod matapos ang gubat, ila akong nasakpan. Gibutang nila ako sa atubangan sa panggubatan.

Dala ang pipila ka abiyo ug usa ka Bibliya, mikalagiw ako ngadto sa sikbit nga kabukiran. Sa sinugdan, nakatulog pa ako diha sa gawas, apan nagkagrabe pag-ayo ang klima, ug miulan ug niyebe nga tunga sa metro. Puwerte nakong humora. Nakaabot ako sa usa ka balay sa bukid nga halos 1,200 metros ibabaw sa dagat. Kay nagpangurog sa katugnaw, naghaling ako sa halinganan ug kalayo ug nainitan ang akong kaugalingon ug nauga ang akong besti! Tungod sa tumang kakapoy, nahinanok ako diha sa bangko atubangan sa halinganan. Wala madugay, napugwat ako sa grabeng kasakit. Nasunog na diay ang akong besti. Miligid ako sa salog aron mapalong ang kalayo. Napaslot ang tibuok nakong likod.

Kay nameligro nga ako madakpan, miyuhot akog balik ngadto sa uma sa bukid sa wala  pa mobanagbanag, apan ang asawa sa mag-uuma nahadlok pag-ayo mao nga iya akong gipalayas, ug miingon nga ako gipangita. Mao nga miadto ako sa akong mga ginikanan. Sa sinugdan, bisan ang akong mga ginikanan nagpanuko sa pagpasulod kanako, apan sa kataposan ila akong gipatulog sa butanganag uhot sa lawting, ug gitambalan ni Mama ang akong mga samad. Bisan pa niana, human ang duha ka adlaw, di na mahimutang ang akong mga ginikanan ug mihukom ako nga mas maayo pang motago pag-usab didto sa kabukiran.

Niadtong Mayo 5, 1945, nahigmata ako sa kusog nga kasaba. Akong nakita ang mga ayroplano sa Alyadong Puwersa nga naglupad nga ubos. Niana akong nahibaloan nga napukan na gayod ang pagmando ni Hitler! Ang espiritu ni Jehova nagpalig-on kanako sa pag-agwanta sa mapait nga pagsulay. Nasinati nako ang kamatuoran sa mga pulong nga natala sa Salmo 55:22, nga nakahupay pag-ayo kanako sa sinugdan sa akong mga pagsulay. Akong ‘gitugyan ang akong palas-anon kang Jehova,’ ug bisan pag ako maluyahon, iya akong gitabangan samtang ako naglakaw latas “sa walog sa mabagang kangiob.”—Salmo 23:4.

Ang Gahom ni Jehova “Ginahingpit Diha sa Kaluyahon”

Human sa gubat, ang kinabuhi inanay nga mibalik sa normal. Sa sinugdan, nagtrabaho ako isip mamumuo sa umahan sa akong higalang mag-uuma. Human lamang mosalga ang misakop nga kasundalohan sa T.B. niadtong Abril 1946 nga ako nakalingkawas sa akong obligasyon nga pinugos nga pagtrabaho sa uma sa nahibiling bahin sa akong kinabuhi.

Human sa gubat, ang Kristohanong mga igsoon sa Bad Ischl ug sa sikbit nga distrito misugod paghimog regular nga mga panagkatigom. Nagsugod sila sa pagsangyaw uban ang bag-ong kalagsik. Gipatrabaho ako ingong magbalantay sa magabii sa usa ka pabrika mao nga nakapadayon ako sa pagpayunir. Sa kataposan, mipuyo ako sa dapit sa St. Wolfgang, ug niadtong 1949, ako naminyo kang Theresia Kurz, nga may usa ka anak nga babaye sa unang kaminyoon. Nag-uban kami sulod sa 32 ka tuig hangtod nga ang akong pinanggang asawa namatay niadtong 1981. Giatiman ko siya sulod sa kapig pito ka tuig.

Human sa kamatayon ni Theresia, nagpayunir na usab ako, nga nakatabang kanako nga maalim ang tumang kamingaw sa pagkanamatyan. Sa pagkakaron ako nag-alagad ingong payunir ug ansiyano sa among kongregasyon sa Bad Ischl. Tungod kay ako nag-wheelchair na lamang, motanyag ako ug literatura sa Bibliya ug makigsulti sa mga tawo bahin sa paglaom sa Gingharian diha sa parke sa Bad Ischl o sa atubangan sa akong balay. Ang akong maayong mga panaghisgot sa Bibliya maoy tinubdan sa dakong kalipay alang kanako.

Sa paghinumdom sa kagahapon, ako makapamatuod nga ang makalilisang nga mga eksperyensiya nga napugos ako pag-agwanta wala makapayugot kanako. Siyempre, dihay mga panahon nga ako naguol tungod sa mga pagsulay. Bisan pa niana, ang akong mainitong relasyon kang Jehova nga Diyos nakatabang kanako sa pagbuntog niadtong malisod nga mga yugto. Ang tambag sa Ginoo kang Pablo nga “Ang akong gahom ginahingpit diha sa kaluyahon” natinuod usab sa akong kinabuhi. Karon, sa edad nga duolag 100, ako makaduyog kang apostol Pablo sa pag-ingon: “Ako nagakalipay sa kaluyahon, sa mga pag-insulto, sa mga higayon sa panginahanglan, sa mga paglutos ug sa mga kalisdanan, alang kang Kristo. Kay sa dihang ako maluya, ako gamhanan.”—2 Corinto 12:9, 10.

[Mga hulagway sa panid 25]

Gidakop sa Gestapo, Abril 1939

Dokumento sa Gestapo nga may mga sumbong, Mayo 1939

[Credit Line]

Both images: Privatarchiv; B. Rammerstorfer

[Hulagway sa panid 26]

Ang sikbit nga kabukiran nagtaganag dalangpanan

[Picture Credit Line sa panid 23]

Foto Hofer, Bad Ischl, Austria