Si Philo sa Alejandria—Gibanabana Niya ang Pagpatin-aw sa Kasulatan

NIADTONG 332 W.K.P., si Alejandro nga Bantogan miasdang sa Ehipto. Sa wala pa momartsa pasidlakan sa iyang pagpanakop sa kalibotan, gitukod niya ang usa ka siyudad nga iyang ginganlag Alejandria. Nahimo kadtong sentro sa Gregong kultura. Didto, sa mga 20 W.K.P., ang laing mananaog natawo, kansang mga hinagiban dili mga espada ug mga bangkaw, kondili pilosopikanhong mga pangatarongan. Siya nailhan nga si Philo sa Alejandria, o Philo nga Hudiyo tungod sa iyang Hudiyohanong kagikan.

Tungod sa Diaspora o Pagkatibulaag sa mga Hudiyo, nga nahitabo human malaglag ang Jerusalem niadtong 607 W.K.P., daghang Hudiyo ang nanimuyo sa Ehipto. Libolibo ang mipuyo sa Alejandria. Apan dunay mga problema tali sa mga Hudiyo ug sa ilang Gregong mga silingan. Ang mga Hudiyo wala mosimba sa Gregong mga diyos, samtang ang mga Grego nagbiaybiay sa Hebreohanong Kasulatan. Tungod sa iyang Gregong edukasyon ug Hudiyohanong pagmatuto, si Philo pamilyar sa maong panagbangi. Nagtuo siya nga ang Judaismo mao ang matuod nga relihiyon. Apan dili sama sa daghang tawo, si Philo nangitag malinawong paagi nga makabig ang mga Hentil ngadto sa Diyos. Buot niyang madawat sa mga Grego ang Judaismo.

Bag-ong Kahulogan sa Karaang mga Sinulat

Ang lumad nga sinultihan ni Philo mao ang Grego, sama usab sa daghang Hudiyo sa Alejandria. Mao nga ang Gregong Septuagint nga bersiyon sa Hebreohanong Kasulatan maoy iyang gibasehan sa iyang pagtuon. Samtang iyang gisusi ang Septuagint nga kasulatan, siya nakombinsir nga kini adunay mga elemento sa pilosopiya ug nga si Moises adunay “pangutok nga iya sa pilosopo.”

Kasiglohan sayo niini, ang makinaadmanong mga Grego nalisdan pagdawat sa mga sugilanon bahin sa mga diyos ug mga diyosa, nga gihubit ingong mga higante ug mga demonyo diha sa ilang karaang Gregong mitolohiya. Ilang gisugdan paghatag ug bag-ong kahulogan kanang karaang mga sugilanon. Ang usa ka eskolar labot sa karaang Gregong pilosopiya nga si James Drummond miingon bahin sa ilang paagi: “Ang pilosopo mosusi sa lisod sabton nga natagong mga kahulogan sa mga sugilanon sa mitolohiya. Dayon iyang himoan ug konklusyon ang dili-makataronganong mga sugilanon nga buot ipasiugda sa mga awtor niini nga naggamit sa ilang masambingayong mga pulong. Ang uban niini dunay makapalamdag nga kamatuoran.” Kining paagiha gitawag ug pagbadbad sa masambingayong kahulogan, ug si Philo misulay paggamit niini aron sa pagpatin-aw sa Kasulatan.

Ingong pananglitan, matikdi ang Genesis 3:22 sa Bagster nga bersiyon sa Septuagint, nga nag-ingon: “Ang Ginoong Diyos naghimo ug mga sapot nga panit alang kang Adan ug sa iyang asawa ug nagbesti kanila.” Gibati sa mga Grego nga ang paghimog mga besti dili angay sa dignidad sa Supremong Diyos. Busa si Philo nakakaplag ug simbolismo sa maong bersikulo ug miingon: “Ang mga panit nga besti maoy usa ka pasumbingay alang sa natural nga panit, buot ingnon,  atong lawas; tungod kay, sa dihang una sa tanan iyang gihimo ang kinaadman, ang Diyos nagtawag niining Adan; human niana iyang gilalang ang nagpalihok niini, nga iyang ginganlan ug Kinabuhi. Sa kataposan, kay kinahanglanon man lagi, naglalang usab siya ug usa ka lawas, nga masambingayong nagtawag niana nga mga panit nga besti.” Sa ingon gipaningkamotan pagsaysay ni Philo ang gibuhat sa Diyos nga pagbesti kang Adan ug Eva ingong usa ka pilosopiya nga angayng palandongon.

Matikdi usab ang Genesis 2:10-14, nga naghubit sa tinubdan sa tubig alang sa tanaman sa Eden ug naghisgot sa upat ka suba nga miagos gikan sa tanaman. Gipaningkamotan ni Philo pagsusi ang natagong kahulogan niining mga pulonga. Human komentohi ang yuta mismo, siya miingon: “Lagmit kining tekstoha adunay masambingayong kahulogan usab; kay ang upat ka suba maoy mga ilhanan sa upat ka hamiling mga hiyas.” Iyang gipatuo nga ang subang Pison naghawas sa kaalam, ang subang Gihon maoy simbolo sa pagkaseryoso, ang Tigris nagsimbolo sa kalig-on, ug ang Euprates nagtumong sa hustisya. Busa ang geograpiya iyang giilisan ug simbolismo.

Gigamit ni Philo ang masambingayong paghubad aron sa pag-analisar sa asoy sa paglalang, talaan sa pagbuno ni Cain kang Abel, Lunop sa adlaw ni Noe, paglahugay sa mga sinultihan sa Babel, ug sa daghang prinsipyo sa Moisesnong Balaod. Sama sa gipakita sa miaging parapo, sagad niyang giila ang literal nga punto sa usa ka teksto sa Bibliya ug dayon iyang ipaila ang iyang simbolikanhong pagsabot sama niining mga pulonga: “Kinahanglan tingali natong sabton kining  mga pulonga sa masambingayong paagi.” Sa mga sinulat ni Philo, ang mga simbolismo daling makita, apan ikasubo nga ang dayag nga kahulogan sa Kasulatan nawala.

Kinsa ang Diyos?

Gipasiugda ni Philo ang paglungtad sa Diyos ginamit ang puwersadong ilustrasyon. Human ihulagway ang yuta, mga suba, mga planeta, ug mga bituon, siya nanghinapos: “Ang kalibotan mao ang labing maartehon ug mahanason nga pagkagama sa tibuok kalalangan, nga daw kini gihimo sa usa kansang kinaadman ug kahibalo hingpit kaayo. Niining paagiha nga kita nakabaton sa ideya bahin sa paglungtad sa Diyos.” Kini maoy maayong pangatarongan.—Roma 1:20.

Apan sa dihang gipatin-aw ni Philo ang kinaiyahan sa Diyos nga Labing Gamhanan, siya mitipas pag-ayo sa kamatuoran. Si Philo miingon nga ang Diyos “walay talagsaong mga hiyas” ug nga ang Diyos “dili masabot.” Si Philo nagpaluya sa mga paningkamot sa pagkahibalo bahin sa Diyos, siya miingon nga “ang pagpaningkamot nga magpadayon sa pagsusi sa kinaiyahan o talagsaong mga hiyas sa Diyos maoy bug-os kabuangan.” Kini nga panghunahuna gikuha, dili gikan sa Bibliya, kondili gikan sa paganong pilosopo nga si Plato.

Si Philo miingon nga ang Diyos dili gayod masabtan ug nga imposible ang pagtawag kaniya sa personal nga ngalan. Siya miingon: “Busa, makataronganon gayod nga walay personal nga ngalan nga angayng itawag kaniya nga sa pagkatinuod mao ang Diyos nga buhi.” Pagkasukwahi niana sa kamatuoran!

Ang Bibliya nagpatin-aw nga ang Diyos adunay personal nga ngalan. Ang Salmo 83:18 nag-ingon: “Ikaw, kansang ngalan mao si Jehova, Ikaw lamang ang Labing Hataas ibabaw sa tibuok nga yuta.” Ang Isaias 42:8 nagkutlo sa Diyos nga nag-ingon: “Ako mao si Jehova. Kana ang akong ngalan.” Ngano kahang si Philo, nga usa ka Hudiyo nga may kahibalo niining mga tekstoha sa Bibliya, nagtudlo man nga ang Diyos walay ngalan? Kay siya naghubit, dili sa personal nga Diyos sa Bibliya, kondili sa walay ngalan, dili maduol nga diyos sa Gregong pilosopiya.

Unsa ang Kalag?

Si Philo nagtudlo nga ang kalag separado sa lawas. Iyang gihisgotan nga ang tawo “gilangkoban sa lawas ug kalag.” Mamatay ba ang kalag? Matikdi ang pagpatin-aw ni Philo: “Sa dihang kita buhi, ang atong lawas buhi bisan tuod patay ang atong kalag ug nalubong diha sa atong lawas, nga samag anaa sa lubnganan. Apan inigkamatay [sa lawas], nan ang atong kalag mabuhi sumala sa hustong pagkinabuhi niini, nga makalingkawas gikan sa daotan ug patay nga lawas diin kini gibilanggo.” Alang kang Philo, ang pagkamatay sa kalag simboliko. Dili gayod kini mamatay. Kini imortal.

Apan, unsay gitudlo sa Bibliya bahin sa kalag? Ang Genesis 2:7 nag-ingon: “Giumol ni Jehova nga Diyos ang tawo gikan sa abog sa yuta ug gihuypan ang mga buho sa iyang ilong sa gininhawa sa kinabuhi, ug ang tawo nahimong buhing kalag.” Sumala sa Bibliya, ang mga tawo walay mga kalag; hinunoa, sila maoy mga kalag.

Ang Bibliya nagtudlo usab nga ang kalag mamatay. Ang Ezequiel 18:4 nag-ingon: “Ang kalag nga makasala—kini mismo mamatay.” Pinasukad niining mga tekstoha kita tukmang makapanghinapos: Ang tawo maoy usa ka kalag. Busa, inigkamatay sa tawo, ang kalag mamatay.—Genesis 19:19. a

Human mamatay si Philo, ang mga Hudiyo menos ug pagtamod kaniya. Apan ang Kakristiyanohan nagsagop kaniya. Si Eusebio ug ang ubang mga lider sa simbahan nagtuo nga si Philo nakombertir sa Kristiyanidad. Si Jerome naglista kaniya ingong usa sa mga Amahan sa Simbahan. Ang apostatang mga Kristohanon maoy nagtipig sa mga sinulat ni Philo inay ang mga Hudiyo.

Ang mga sinulat ni Philo misangpot sa relihiyosong kausaban. Tungod sa iyang impluwensiya, gisagop sa nag-angkong mga Kristohanon ang dili-kasulatanhong doktrina sa pagkadili-mamatay sa kalag. Ug ang pagtulon-an ni Philo bahin sa Logos (o, Pulong) mitultol sa  pagkaugmad sa Trinidad, usa ka dili-Biblikanhong doktrina sa apostatang Kristiyanidad.

Ayaw Pahisalaag

Sa iyang pagtuon sa Hebreohanong Kasulatan, gitino ni Philo nga dili niya “malaktawan ang masambingayong kahulogan nga basin natago diha sa yanong mga pulong niini.” Ugaling lang, sama sa makaplagan sa Deuteronomio 4:2, si Moises miingon bahin sa Balaod sa Diyos: “Dili ninyo dugangan ang pulong nga akong ginasugo kaninyo, ni kuhaan ninyo kini, aron sa pagtuman sa kasugoan ni Jehova nga inyong Diyos nga akong ginasugo kaninyo.” Bisan pa sa iyang maayong mga intensiyon, si Philo nagdugang ug daghan uyamot nga pagbanabana nga, sama sa usa ka bagang gabon, nakapalubog sa tin-aw nga instruksiyon sa inspiradong Pulong sa Diyos.

“Dili pinaagi sa pagsunod sa inantigong pagkamugna nga mga bakak nga sugilanon nga kami nagpahibalo kaninyo sa gahom ug presensiya sa atong Ginoong Jesu-Kristo,” matod ni apostol Pedro. (2 Pedro 1:16) Dili sama sa mga sinulat ni Philo, ang instruksiyon ni Pedro sa unang Kristohanong kongregasyon gipasukad sa kamatuoran ug sa pagtultol sa espiritu sa Diyos, “ang espiritu sa kamatuoran,” nga naggiya kanila sa bug-os nga kamatuoran.—Juan 16:13.

Kon ikaw interesado sa pagsimba sa Diyos nga gipaila sa Bibliya, ikaw nagkinahanglan ug matinud-anong giya, dili mga interpretasyon nga gipasukad sa tawhanong panghunahuna. Ikaw nagkinahanglan ug tukmang kahibalo bahin kang Jehova ug sa iyang katuyoan, ug ikaw kinahanglang mapaubsanon aron mahimong sinsero nga estudyante. Kon magtuon ka sa Bibliya nga may ingon niana nga maayong tinamdan, ikaw mahibalo “sa balaang mga sinulat, nga makahimo kanimong maalamon alang sa kaluwasan pinaagi sa pagtuo maylabot kang Kristo Jesus.” Imong masabtan nga ang Pulong sa Diyos makahimo kanimong “takos gayod, bug-os nga masinangkapan alang sa tanang maayong buhat.”—2 Timoteo 3:15-17.

[Footnote]

[Kahon/Hulagway sa panid 10]

ANG SIYUDAD NGA GIPUY-AN NI PHILO

Si Philo nagpuyo ug nagtrabaho sa Alejandria sa Ehipto. Sa daghang siglo, kanang siyudara mao ang kaulohan sa kalibotan maylabot sa mga basahon ug makinaadmanong mga pagtuon.

Ang mga estudyante nakakat-on gikan sa iladong mga eskolar nga nagtudlo diha sa mga tunghaan sa siyudad. Ang librarya sa Alejandria gibantog sa kalibotan. Midaghan ang koleksiyon niini sa ginatos ka libong mga basahon sanglit ang mga libraryan naningkamot sa pagbaton ug mga kopya sa halos tanang sinulat nga dokumento.

Sa ulahi, ang pagtamod sa tibuok kalibotan sa Alejandria ug ang dagayang kahibalo niini inanay nga nahanaw. Gipabantog sa mga emperador sa Roma ang kaugalingon nilang siyudad, ug ang kultural nga sentro nabalhin ngadto sa Uropa. Ang pag-us-os sa Alejandria nabug-os sa ikapitong siglo K.P. sa dihang ang mga manunulong nagpukan sa siyudad. Hangtod karon, gikaguol sa mga historyano ang pagkawala sa gibantog nga librarya, nga ang uban nag-ingon pa gani nga ang sibilisasyon miatras ug 1,000 ka tuig.

[Credit Line]

L. Chapons/Illustrirte Familien-Bibel nach der deutschen Uebersetzung Dr. Martin Luthers

[Kahon sa panid 12]

MASAMBINGAYONG PAGHUBAD KARON

Kasagaran ang pasumbingay maoy “pagpahayag pinaagig simbolikanhong mga larawan ug mga aksiyon sa mga kamatuoran o katibuk-ang asoy sa tawhanong paglungtad.” Ang mga sinulat nga naggamit ug pasumbingay gikaingon nga nagsimbolo sa mas mahinungdanong mga butang nga natago. Sama kang Philo sa Alejandria, ang pipila ka relihiyosong mga magtutudlo karon naggamit ug masambingayong paghubad aron ipatin-aw ang Bibliya.

Matikdi ang Genesis mga kapitulo 1-11, diin girekord ang tawhanong kasaysayan gikan sa paglalang ngadto sa pagkatibulaag sa mga katawhan sa torre sa Babel. Ang The New American Bible, usa ka Katolikong hubad, nag-ingon bahin nianang bahina sa Bibliya: “Aron ang mga kamatuoran nga ania niining mga kapituloha masabtan sa mga Israelinhon nga buot magtipig niini, kini kinahanglang ipasabot sumala sa mga ideya nga nahibaloan sa tanang tawo niadtong panahona. Tungod niini, ang mga kamatuoran mismo kinahanglang tin-aw nga masabtan gikan sa samag-besti nga masambingayong pagkasulat niini.” Kini nag-ingon nga ang Genesis mga kapitulo 1-11 dili angayng sabton sa literal. Hinunoa, sama sa besti nga nagtabon sa lawas, ang mga pulong nagkobre usab ug mas lalom nga kahulogan.

Apan si Jesus nagtudlo nga kanang unang mga kapitulo sa Genesis tinuod sa literal nga paagi. (Mateo 19:4-6; 24:37-39) Ang mga apostoles nga si Pablo ug Pedro nagtudlo usab niana. (Buhat 17:24-26; 2 Pedro 2:5; 3:6, 7) Ang sinserong mga estudyante sa Bibliya nagsalikway sa mga katin-awan nga sukwahi sa tibuok nga Pulong sa Diyos.

[Hulagway sa panid 9]

Ang dakong parola sa Alejandria

[Credit Line]

Archives Charmet/Bridgeman Art Library